“‘De gevaarlijkste mening is vandaag een uitgesproken linkse en inclusieve’

Bieke Purnelle

© Brecht Goris

Dertig jaar na Zwarte Zondag leest Bieke Purnelle het zoveelste opiniestuk dat haar vertelt dat ‘we naar die mensen moeten luisteren’. Ze vraagt zich af hoe ons dat vooruit helpt, luisteren naar mensen die niet in staat zijn te begrijpen waar de grenzen liggen van het democratisch meningsverschil.

Een kennis laat me via Messenger weten dat hij z’n Twitteraccount heeft afgesloten omdat hij bang is om zijn – hoogst gematigde – progressieve standpunten te tonen aan de wereld en zijn werkgever in het bijzonder. Ik zie screenshots van privéberichten op sociale media die weinig aan de verbeelding overlaten.

‘De makakken krijgen het lastig. Ja, wij steunen blanke terroristen. Hopelijk blaast hij een moskee op, liefst met zoveel mogelijk kinderen.’

Tienduizenden mensen zien er geen graten in om aan de wereld te tonen dat zij een gewapende voortvluchtige steunen die andere mensen dood wil. Iemand deelt op Twitter hoe hij op straat met vrouw en baby wordt belaagd door een wildvreemde. ‘Voor uw soort ga ik niet opzij’. Mediakantoren en -studio’s worden ontruimd na ernstige terreurdreiging.

Journalisten worden persoonlijk bedreigd. De voormalige kamervoorzitter poneert publiekelijk dat virologen die moeten onderduiken zelf verantwoordelijk zijn voor deze waanzin. ‘Wie kaatst moet de bal verwachten.’ Een vriend vindt bij thuiskomst van de dokter een sticker op z’n deur ‘Liever dood dan rood!’

Het enige wat veranderd is, is dat de schaamte, de terughoudendheid, de grenzen van het fatsoen vakkundig zijn weggemasseerd.

Dertig jaar na Zwarte Zondag lees ik het zevenendertigste opiniestuk dat mij vertelt dat ik naar die mensen moet luisteren. De voorgestelde strategie tegen zoveel dreiging en agressie is gewillig en begripvol aanhoren hoe mensen anderen hun bestaansrecht ontkennen en ontnemen, als Jezus die zijn andere wang toekeerde.

Ik lees wankele en haperende analyses over economische kwetsbaarheid die mensen rancuneus maakt, ook al verklaren die niet waarom goedverdienende Vlamingen met twee Duitse wagens op de oprit en een goedkope poetshulp uit Polen recht hebben op rancune. Ik lees dat niet luisteren zelfgenoegzaam is, alsof menen dat je anderen kan en mag bekeren en hen niet aansprakelijk achten voor hun gedachten en daden dat niet is.

Al dertig jaar aanhoor en lees ik dezelfde hulpeloze adviezen, analyses en commentaren wanneer de samenleving zich van haar lelijkste kant toont. Het enige wat veranderd is, is dat de boegbeelden en aanstokers hun afkeer en haat zelf omstandig mogen toelichten in de tv-studio’s omdat de vrije meningsuiting in gevaar is en het debat verarmt wanneer je extreemrechts geen keurig publiek forum biedt.

Het enige wat veranderd is, is dat de schaamte, de terughoudendheid, de grenzen van het fatsoen vakkundig zijn weggemasseerd, dat mensen vandaag luid en met misplaatste trots durven verkondigen wat ze vroeger wijselijk voor zich hielden. Want als de maatpakpredikanten op tv het mogen zeggen, dan mogen zij dat ook.

Cognitieve dissonantie

Ik zie niet in hoe het ons vooruit helpt dat ik luister naar mensen die in een zwaar bewapende en ontspoorde man de vertegenwoordiger willen zien van hun angsten en frustraties; die niet in staat zijn te begrijpen waar de grenzen liggen van het democratisch meningsverschil.

Misschien zijn ratio en argumentaten het verkeerde gereedschap om mensen op andere en wenselijker gedachten te brengen. Mensen die niet geloven in de wetenschap, noch in de pers, die in elke rationele, feitelijke voorstelling van hun realiteit een ontkenning zien van wat zij voelen en wensen, die overtuig je niet door met hen te debatteren, door onweerlegbare en aantoonbare feiten aan te dragen. Wat hun gevoel tegenspreekt wordt opzij geschoven. Cognitieve dissonantie is een krachtige reflex.

Wie anderen in gevaar en verdrukking duwt, heeft geen recht op aandacht, als een onredelijk stampvoetende peuter die een snoepje eist.

Is het nutteloos om te willen begrijpen wat mensen drijft? Natuurlijk niet. Maar het zou best kunnen dat die drijfveren veelal emotioneel en weinig tastbaar zijn: vervreemding, wantrouwen voor wat onbekend is, angst om iets, wat dan ook, te verliezen. Die gevoelens zijn lastig te bestrijden wanneer de predikanten en de bankiers van het ressentiment gebruik maken van flagrante leugens en fake news.

Bovendien groeien en gedijen ze uitstekend in een hyperindividualistische samenleving die burgers heeft herleid tot consumenten en cliënten; die mensen uitwringt als werknemers, maar voorts geen zier geeft om hun welzijn en geluk; die ongelijkheid laat woekeren als doornige braamstruiken; die een partijpolitiek schouwspel ten tonele brengt waar niemand nog een kaartje voor wil kopen.

Wie zich vervreemd voelt van de samenleving waarvan hij deel uitmaakt, heeft recht op dat gevoel, maar geen recht op het ondermijnen van die samenleving of op het belagen en bedreigen van anderen. Wie anderen in gevaar en verdrukking duwt, heeft geen recht op aandacht, als een onredelijk stampvoetende peuter die een snoepje eist.

‘Het nieuwe normaal’

Veel analysten lijken te vergeten dat deze groep geradicaliseerde mensen allicht niet de enigen zijn die een gevoel van vervreemding ervaren. ‘Het nieuwe normaal’ dat minderheden, journalisten, activisten, middenvelders, openlijk progressieve burgers, wetenschappers en academici permanent in een negatief daglicht stelt en zelfs frontaal aanvalt en schoffeert, wekt bij al deze geviseerde groepen evenveel vervreemding en onbehagen op. Zij ervaren evenveel legitieme zorgen, angsten en woede. Zij moeten leven met haat, uitsluiting, dreigementen en een permanente stroom aan beledigingen.

Hou op met verwachten dat mensen die gevaar lopen omdat anderen ontsporen, zich in stilte en gedwee gedeisd houden.

De gevaarlijkste mening is vandaag een uitgesproken linkse en inclusieve. Het gevaarlijkse wat je kan doen is een vluchteling in huis nemen of vooruit helpen in het leven. Het gevaarlijkste voor je loopbaan en je veiligheid is openlijk progressief zijn. Het allergevaarlijkste is zichtbare migratieroots hebben.

Hou op met verwachten dat mensen die gevaar lopen omdat anderen ontsporen, zich in stilte en gedwee gedeisd houden, welwillend luisteren en hun best doen om hun agressoren te begrijpen. Maak eindelijk ruimte voor de bekommernissen en ervaringen van de mensen die dagelijks te horen krijgen dat ze een pest zijn, hier niet thuishoren of zelfs beter dood zouden zijn.

Dat het kwaad ook banaal is, dat het normale mensen kan corrumperen, laat zien dat het ook tegengehouden kan worden. Het kwaad blijkt alleen maar uitgevoerd te kunnen worden wanneer tienduizenden normale mensen binnen een op het principe van het radicale kwaad georganiseerde maatschappij hun taken ijverig en gedachteloos volbrengen. Ze kunnen ook nee zeggen.