“‘Sociale mobiliteit in China is een snelweg’

Ching Lin Pang: ‘Laten we meer oog hebben voor het Chinese individu als mens en niet als exoot.’

© Konstantinos Tsanakas

Shelly is een prille dertiger, gehuwd en moeder van een zoontje. Ze werkt als vastgoedmakelaar bij Sotheby’s International Realty in Beijing waar ze verantwoordelijk is voor investeringen in buitenlandse tweede verblijven voor de rijkere Chinees.

Dit doet ze al enkele jaren en ze voelt zich in het gerenommeerde bedrijf als een vis in het water. Haar Engels is even onberispelijk als haar professionaliteit.

Nietsvermoedend zou je kunnen denken dat ze uit een gegoede familie komt. Dochterlief kon daardoor studeren in het buitenland, waardoor ze nu een topjob heeft bij een wereldvermaard bedrijf in de Chinese hoofdstad.

Maar niets is minder waar. Haar roots zijn zeer bescheiden. Zo groeide ze op in een klein stadje in de provincie Henan. Als oudste kind in het gezin – ze heeft nog twee zusjes en een broertje – voelde ze zich verantwoordelijk om haar familie een betere toekomst te geven.

Silk Street Market geeft een goed beeld van de economische ontwikkeling van China.

Dat is een conventionele taakverdeling in traditionele Chinese families: van oudere zussen wordt geacht dat ze hun eigen studies stopzetten en geld verdienen om het schoolgeld van de jongere broer te betalen. Jongens krijgen wat onderwijs betreft voorrang op meisjes, ook als die eigenlijk slimmer zijn.

Helaas bestaat deze genderongelijkheid nog steeds in de armere regio’s van China. Anderzijds twijfelde Shelly er in 2003 zelf ook geen moment aan om naar de hoofdstad te trekken toen de gelegenheid zich voordeed.

Van de hoofdstad heerst het beeld dat het het centrum van China is, waar de knapste koppen en grootste talenten heen trekken. Shelly had niet de pretentie om tot die top te behoren, maar hoopte, met wat geluk, wel een graantje mee te pikken. Ze was immers maar een migrantenmeisje met weinig kapitaal: povere opleiding, geen financiële steun van de ouders, geen uitgebreid sociaal netwerk. Wat ze wel had was jeugdige wilskracht.

Het leven in de hoofdstad was niet makkelijk. Ze was aanvankelijk geheel afhankelijk van enkele verwanten voor werk en onderdak. Gelukkig was er wel een grote vraag naar werkkrachten in de dienstensector, vooral op de vele markten in de stad.

Silk Street Market

Na twee jaar kreeg ze de unieke kans om als verkoopster te starten in Silk Street Market, een centraal gelegen markt met een markante geschiedenis.

Deze markt geeft een goed beeld van de economische ontwikkeling van China en hoe China’s groei mogelijk werd gemaakt door het mondiaal neoliberalisme: ze groeide uit van een openluchtmarkt in de jaren ‘80 en ‘90 tot een heus shoppingcenter in 2005.

De markt heeft een dubieuze reputatie wat betreft de verkoop van namaakproducten. Tegelijk is ze erg populair bij buitenlandse toeristen door de sfeer en waarschijnlijk net omwille van de fake luxegoederen. Dit kan verklaard worden doordat het neoliberalisme en het consumentisme zegevierden in de jaren ‘90 en de beginjaren van deze eeuw.

Shelly is niet haar echte naam, maar een onderdeel van haar westerse identiteit die ze zorgvuldig opbouwde. Ze was een tienermeisje toen ze voor het eerst een westerling zag op de markt.

Haar bescheiden opleiding had haar niet voorbereid op een job als parelverkoopster in de Silk Street Market. Ze moest daarom keihard werken aan haar kennis over parels en andere juwelen.

Maar de meeste aandacht spendeerde ze aan het Engels. Tijdens haar werkdagen van 9 uur ‘s morgens tot 9 uur ‘s avonds (met slechts één vrije dag per maand) spitste ze haar oren. Ze luisterde aandachtig naar Engelstalige klanten voor de juiste uitspraak. Ze vroeg hen ook onbeschaamd om haar te corrigeren als ze fouten maakte in het Engels.

Haar goede service en warme persoonlijkheid zorgden ervoor dat ze een hechte band kon smeden met vaste klanten. Dat waren vooral expats, maar ook studenten.

Ongeziene opwaartse sociale mobiliteit

Die inspanningen wierpen hun vruchten af: tegen 2008 was Shelly’s kennis als parelverkoopster enorm gegroeid. Dat kwam goed uit met de Olympische Zomerspelen in het vooruitzicht. De slogan voor die spelen was gericht op de toestroom aan buitenlandse reporters en toeristen: ‘Bezoek de Verboden Stad, beklim de Lange Muur en doe je inkopen in Silk Street Market’.

Het werd een opwindende periode. Shelly kon haar netwerk van buitenlandse klanten aanzienlijk uitbreiden. Haar klantenbestand bestond onder meer uit bekende figuren uit de sportwereld, de media en de politiek.

De snelheid én schaalvergroting van de sociale opwaartse mobiliteit in China is ongezien.

Zo kreeg ze enkele interessante werkaanbiedingen. Een Canadese zakenman bood haar werk aan in zijn import-exportbedrijf. Dat ging helaas failliet, dus was Shelly genoodzaakt terug te keren naar de parelwinkel.

Maar enige tijd later kreeg ze een nieuw aanbod: om te werken voor een immokantoor. Zo begon haar carrière als vastgoedexpert.

Haar verhaal leest als een sprookje. Alleen was het niet zoals bij Assepoester een prins op het witte paard die ze vond, ze vond wel een droomjob.

Is alles nu rozengeur en maneschijn? Uiteraard niet. Succes heeft altijd een keerzijde en zeker als het om dergelijke pijlsnelle sociale mobiliteit gaat.

De man van Shelly, die ze al van jongs af kende, kon niet zo goed aarden in de hoofdstad. Terwijl zij elke dag twaalf uur werkte, begon hij uit verveling te gokken. Het zorgde voor spanning en ruzie. Toch denkt Shelly ook vandaag niet aan scheiden, omwille van hun zoontje.

Dit verhaal maakt deel uit van een wetenschappelijk onderzoek naar de leefwereld van migrantenmeisjes in China. Het is verre van uniek. Andere verkoopsters van Silk Street Market slaagden er net als haar in om hun positie in de maatschappij te verbeteren.

Dat kan je lezen lezen in het boek Fabrieksmeisjes uit 2008 van de Amerikaanse schrijfster Leslie Chang. Voor dit boek deed Chang twee jaar research in de fabrieksstad Dongguan in Zuid-China, waar ze twee migrantenmeisjes van nabij volgde.

Ook zij namen hun lot in eigen handen. Ze gaven een stem en een gezicht aan de snelle transformatie van de Chinese samenleving. En meer nog aan de spectaculaire groei van de middenklasse. Die steeg van 7,5 miljoen in 2002 tot 344 miljoen mensen in 2018.

Er zijn nog vele schrijnende sociale problemen in China. Maar als je daar een artikel over leest, moet je ook deze cijfers in het achterhoofd houden. Want de snelheid én schaalvergroting van de sociale opwaartse sociale mobiliteit in China is ongezien.

Wie zijn de mensen achter die cijfers? En hoe zijn ze erin geslaagd om ondanks — voor ons schijnbaar onoverkomelijke – obstakels toch nog een leven, ja een goed leven, op te bouwen? Laten we alle stereotypen en vooroordelen achterwege laten en meer oog hebben voor het Chinese individu als mens en niet als exoot. Dat zie ik te weinig in de berichtgeving over China.