“‘De waarheid zeggen blijft een misdaad in Congo’

Walter Zinzen

Brecht Goris

Hij zou de mensenrechten in Congo doen naleven. Dat beloofde president Tshisekedi bij zijn aantreden twee jaar geleden. Van die belofte is tot nu toe evenwel niks in huis gekomen, schrijft Walter Zinzen. Integendeel. Tshisekedi is er niet alleen niet in geslaagd om rust en vrede te brengen, hij heeft er ook niets voor ondernomen.

Iedere Congolees weet dat president Tshisekedi de verkiezingen in 2019 niet gewonnen heeft. Maar iedere Congolees, die dat ook in het openbaar zegt, vliegt de gevangenis in. Dat overkwam althans een zekere Henry Maggie, die op 9 juli vorig jaar tot 18 maanden werd veroordeeld wegens belediging van het staatshoofd.

Il avait dit la vérité, zoals Guy Béart het indertijd zong, en dat is in het Congo van vandaag, zoals in dat van gisteren, een misdaad.

Tshisekedi had nochtans bij zijn ambtsaanvaarding beloofd dat hij de mensenrechten zou doen naleven, die onder zijn voorganger Kabila zo schandelijk waren geschonden. Sterker: hij heeft die belofte aanvankelijk ook gehouden. In het eerste jaar van zijn bewind liet hij de meeste politieke gevangenen vrij, mochten ballingen terugkeren naar hun land, en zouden opposanten, actievoerders en journalisten vrijuit hun mening kunnen uiten. Wat hij naliet, was de verantwoordelijken voor de mensenrechtenschendingen te vervolgen.

Niet alleen de ANR, ook leger en politie staan helemaal niet ten dienste van de bevolking, zoals nochtans zou moeten.

De president nam wel één niet onbelangrijke beslissing: hij ontsloeg Kalev Mutond, de grote baas van de gevreesde ANR (Agence Nationale de Renseignements), een geheime dienst die mensen zonder vorm van proces aanhoudt, martelt en soms zelfs vermoordt. Die ANR is zowat de Congolese versie van de Gestapo (of de KGB).

Kalev Mutond staat al jaren op de sanctielijst van zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie vanwege de vele misdaden die hij als chef van die organisatie heeft gepleegd. Maar hij was ook een trouwe bondgenoot van ex-president Kabila. Het was dus heel opmerkelijk dat Tshisekedi die man de laan uitstuurde.

Maar het was onvoldoende. Mutond werd verder ongemoeid gelaten en de ANR bleef onder zijn opvolger een gewelddadige repressiemachine. En niet alleen de ANR, ook leger en politie staan helemaal niet ten dienste van de bevolking, zoals nochtans zou moeten.

Op 27 januari publiceerde het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties een rapport waarin 9700 schendingen van de mensenrechten in 2020 werden opgesomd, een stijging met 21 procent in vergelijking met het jaar tevoren.

De toestand is in het tweede Tshisekedi-jaar dus merkelijk verslechterd. Het VN-bureau heeft berekend dat zo goed als alle schendingen gepleegd werden door lieden in dienst van de staat: 52 procent was het werk van politiemensen, 28 procent van militairen, 6 procent van ANR-leden en 12 procent van andere overheidsdienaren.

Het ergst gedragen zich sommige provinciegouverneurs.

Het zijn vooral opposanten, actievoerders en journalisten die het slachtoffer zijn van al dat staatsgeweld. Dat staat dan weer in een rapport van de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, dat ongeveer gelijktijdig met dat van de VN is gepubliceerd.

De organisatie heeft het afgelopen jaar meer dan 100 gevallen genoteerd van bedreigingen, pesterijen en willekeurige arrestaties en opsluitingen. Niet alleen werd de vrijheid en onafhankelijkheid van de media niet gerespecteerd, ook vreedzame manifestanten die protesteerden tegen het beleid waren slachtoffer.

In minstens zestien gevallen was de ANR betrokken. Congo, zo zegt Human Rights Watch (HRW), behoort tot een groep van dertig landen die wereldwijd het slechtst scoren als het over de persvrijheid gaat. Soms grenzen de ingrepen aan het belachelijke. Zo werd op 16 november de populaire zangeres Elisabeth Tshala Muana aangehouden door de ANR. Ze is lid van de partij van ex-president Kabila en zou zich in een lied, Ingratitude getiteld, minachtend uitgelaten hebben over Tshisekedi, hoewel ze die nergens met name noemt. Na 24 uur werd ze vrij gelaten maar haar lied mag niet op de radio worden uitgezonden.

Het ergst gedragen zich sommige provinciegouverneurs, die in hun wiek geschoten zijn bij de minste vorm van kritiek en in hun reactie zowat alle mensenrechten tegelijkertijd schenden. Tshisekedi laat begaan.

En dan hebben we het nog niet gehad over de situatie in het Oosten van Congo en dan vooral de provincies Noord- en Zuid-Kivu en Ituri. Die zijn al 25 jaar het toneel van massamoorden, verkrachtingen, brandstichtingen en plunderingen bedreven door een vijftigtal bandietenbendes, soms aangestuurd vanuit de buurlanden Rwanda, Burundi en Oeganda maar ook door Congolese baronnen, wie geen strobreed in de weg wordt gelegd. Hun doel: zich verrijken met de illegale handel in grondstoffen waarmee de Kivu-streek “gezegend” is.

Geweld en terreur zijn vorig jaar toe- in plaats van afgenomen.

De terreur heerst er al sinds 1996 toen Rwanda en Oeganda een eerste keer Congo binnen vielen. Noch het Congolese leger, noch de in de streek gelegerde VN-vredesmacht zijn in staat gebleken de milities te ontwapenen. Maar dat ging veranderen met de komst van Tshisekedi. Want dat was een andere belofte van de onverkozen president: rust en vrede te doen terugkeren in het hele land, vooral dus in het Oosten. Daarin is hij niet alleen niet geslaagd, hij heeft er ook niets voor ondernomen.

Gevolg: geweld en terreur zijn vorig jaar toe- in plaats van afgenomen. Dat zegt althans het al eerder genoemde VN-bureau voor de mensenrechten. Het heeft in 2020 2.945 doden geteld, van wie 553 vrouwen en 286 kinderen.

De meeste van die misdaden zijn gepleegd door een militie die zich ADF (Allied Democratic Forces ) noemt, een terreurbeweging die oorspronkelijk uit buurland Oeganda komt en waarover wereldblogger Ivan Godfroid geregeld bericht op deze website.

Het drama is dat rapporten zoals die van de VN en Human Rights Watch verschijnen met de regelmaat van een klok maar ongelezen in lades verdwijnen. Ook nu weer. HRW roept ‘de internationale partners van Congo’ op om zowel in het openbaar als privé hun bezorgdheid over de escalatie van het geweld door staatsdienaren bij de president aan te kaarten.

Dat is des te meer verantwoord omdat Tshsisekedi de afgelopen tijd zijn macht aanzienlijk heeft uitgebreid. Hij is er in geslaagd de Kabila-meerderheid in het parlement te breken en een groot aantal volksvertegenwoordigers en senatoren naar zijn kamp te doen overlopen. Hij is bezig met het vormen van een nieuwe regering, waarin geen plaats meer is voor Kabilisten. Met andere woorden: Kabila’s mogelijkheden om zijn beleid te dwarsbomen zijn sterk verminderd. De president is nu meer dan ooit in staat de mensenrechten te doen respecteren, zoals hij beloofd heeft.

Mijn Congolese vrienden voelen zich in de steek gelaten door België. Ze smeken om hulp bij hun strijd om van het land een echte democratie te maken.

Maar de internationale partner, die België is, heeft hem nog niet aan die belofte herinnerd, ook niet na het verschijnen van de twee genoemde rapporten. Is de Belgische ambassadeur in Kinshasa sedertdien al bij de president op de koffie geweest? Is de Congolese ambassadeur in Brussel op het matje geroepen? Is de Europese Unie gealarmeerd? Wordt Tshisekedi op zijn beurt met sancties bedreigd? Niets van dat alles, tenzij het “privé” zou gebeurd zijn.

En waar blijven, ik herhaal mijn vraag van een vorige column, de actievoerders die wel standbeelden van Leopold II met verf overgieten maar zich weinig gelegen laten liggen aan de moordmachine van vandaag? Ik heb her en der, je gelooft het niet, zelfs gelezen dat de terreur van de huidige Congolese machthebbers nog steeds de schuld is van het kolonialisme. Mobutu, Kabila de Oude, Kabila de Jonge en Tshisekedi treft geen schuld, want ze hebben gewoon het koloniale systeem over genomen.

Zelfs al zou dit kloppen (quod non) moeten we dan alles maar blauw-blauw laten? En moet België zich dus niet moeien met Congolese aangelegenheden omdat het zich anders aan neokolonialisme bezondigt? En wellicht moeten ook Belgische journalisten maar zwijgen omdat ze nu eenmaal Belg en dus “medeplichtig” zijn? Nooit ofte nimmer.

Mijn Congolese vrienden zingen een heel ander liedje. Zij voelen zich in de steek gelaten door België. Ze smeken om hulp bij hun strijd om van het land een echte democratie te maken. Zij vinden dat het de plicht is van België, juist vanwege het koloniale verleden en de misdadige kanten ervan, om hen te helpen bij het uitroeien van de misdaden van vandaag.

Wat houdt de dames Wilmès (minister van Buitenlandse Zaken, MR) en Kitir (minister van Ontwikkelingssamenwerking, sp.a) eigenlijk tegen?