“‘De woningmarkt is een klerezooi’

MO*columinst Fei Lauw vist naast de aankoop van haar huurhuis. De eigenaar vraagt het dubbele van de geschatte waarde, omdat dat een kwestie 'van vraag en aanbod is. Maar hoe houd je dan woningen nog haalbaar en betaalbaar?’, vraagt ze zich af. ‘Steeds meer mensen zijn woonarm. Ze kunnen zich geen gewone huur- of koopwoning meer veroorloven.’

De woningmarkt is een klerezooi. Iedereen die zoekt om te huren of te kopen kan het beamen. Is het niet je naam, dan is het je burgerlijke status die je nekt. Iedereen die bouwt of verbouwt hield er een paar infarcten aan over.

Zo sprak mijn grootmoeder ooit de gevleugelde woorden: ‘Je hebt niet geleefd, als je niet gebouwd hebt. Maar je hebt ook niet gebééfd (hier trekt ze dan haar grote ogen nog wijder open voor dramatisch effect) als je niet gebouwd hebt!’

Hoe ontwortel je iemand zomaar? Hoe ontzeg je iemand hun thuis en zeg je koelbloedig: opkrassen.

Wel, wij bouwen niet – denk ik – maar we belandden wel ongewild in een situatie waarbij we ons huis verliezen. Net zoals een kunstenaarscollectief in Antwerpen dat al meer dan 50 jaar een huis bewoont dat in beheer is van de stad Antwerpen. Het pand verkeert in slechte staat. De term huisjesmelkerij ligt met stinkende adem op de loer. Sinds jaar en dag wordt daar niets aan gedaan ondanks aanmaningen van de bewoners.

Plots beslist de stad: nu gaan we renoveren en jullie moeten weg. Het collectief wordt na meer dan 50 jaar bewoning uit hun huis geknikkerd. Ze verzetten zich. De oudste bewoner is 82 jaar en woont er al een halve eeuw. Hoe ontwortel je iemand zomaar? Hoe ontzeg je iemand hun thuis en zeg je koelbloedig: opkrassen. Als het geld in je oor gilt, dan doe je dat.

Met zicht op … leegte

Ook mijn lief en ik vallen tussen de mazen van het net. Het woonbeleid in België is gericht op eigendomsverwerving, zoveel was al duidelijk. Maar het is nog selectiever dan dat, zeker wanneer je de ‘pech’ hebt op een niet-alledaagse plek te wonen.

Al meer dan 10 jaar wonen we in een oude hoeve. Naar hedendaagse normen schurken sommige delen van het pand tegen de verkrotting aan. De deuropeningen zijn te laag voor iemand die groter is dan 1m75. De kelder kan als locatie dienen voor de set van Saw. Er zit opstijgend vocht in diverse binnenmuren. De keuken is beige, niet het hippe beige, maar het beige dat ‘gebroken wit’ wordt na 55 jaar braden met boter onder een dampkap met minder aanzuigeffect dan ons migratiebeleid (zouden sommigen beweren).

Maar over het algemeen is het huis een plaatje. Een postkaartje uit de Dordogne.

Ik beschouw ons als een vrij doorsnee koppel tweeverdieners met een kind. Wat mij betreft is een collectief van kunstenaars en cohousers dat in de praktijk ook. Je kiest doorgaans de woonoptie die bij je levensstijl past én die je je kunt veroorloven.

Toen ons huurhuis onlangs te koop werd gezet en het schattingsrapport een bedrag onthulde dat comfortabel binnen ons budget viel, waren we euforisch. Eindelijk van ons! Eindelijk konden we de broodnodige werken doen waar de eigenaar al drie jaar een houten oor naar had.

‘Vochtprobleem? Zet de chauffage op eentje en verlucht wat beter …’, zei ze laconiek terwijl ze haar ogen stijf dichtkneep om de zwarte schimmel die als een Cordyceps (de dodelijke schimmel uit de dystopische serie The Last of Us) tierde niet te zien.

Buiten de zone

Maar dat comfortabele bedrag werd selectief genegeerd door de eigenaar. ‘Ze wil het dubbele …’, liet de makelaar ons weten, een exuberant hoog bedrag voor een pand dat bovendien zonevreemd is.

Voor wie nu de wenkbrauwen fronst: zonevreemd betekent dat je geen kiezel mag bij leggen. Wil je verbouwen, dan moet 60 procent van de oorspronkelijke muren behouden worden. Integraal afbreken en heropbouwen of bijbouwen zijn uit den boze. Een schuur herbestemmen tot pittoreske B&B? Streep door de plannen. Zonevreemd betekent dat je huis een tijdelijke bezoeker is in een natuurgebied, die zich enkel op de aangelegde paden mag begeven.

De reden dat wij naast ons ietwat bouwvallig, rigide begrensd maar charmant huis vissen? Het is een ‘uitzonderlijk’ stuk vastgoed en dan gelden andere regels. Regels die rinkelen in het laatje.

Vraag en aanbod, hé!

De reacties op ons verhaal zijn gemengd. De innerlijke kring weet van onze band met het huis, de buurt en de energie, tijd en centen die we er al instaken. Anderen zeggen: dat is nu eenmaal de markt. Het is vraag en aanbod en de vraag naar dergelijke hoeves is nu eenmaal hoog. Je kunt je daar enkel bij neerleggen.

Maar, de vraag is: hoe houd je woningen dan nog haalbaar en betaalbaar? Een pand als het onze was 20 jaar geleden een nagel aan iemands doodskist. Landelijk wonen was toen niet populair.

De trend om ruimte te hebben, om ‘space’ te kopen en niet enkel een huis, kreeg extra stuwkracht tijdens de pandemie. Lockdowns deden mensen letterlijk de muren oplopen. In de tijden van groene, oranje en rode zones waarbinnen je je mocht bewegen, bleken er te weinig publieke, groene ruimtes te zijn zoals parken en zwemlocaties. Mensen gingen letterlijk met elkaar op de vuist terwijl ze kreunden onder een hittegolf met te weinig verkoelende plekken. De vraag naar huizen op den buiten is een logisch gevolg van het lockdowntijdperk, meer dan de torenhoge prijzen van woningen in de steden.

Om te kopen heb je een half professioneel leven aan spaarcenten nodig – of genereuze ouders – die de eigen inbreng moeten dekken. Door de groteske kosten die gepaard gaan met een woning te kunnen kopen, komen steeds meer mensen op de huurmarkt terecht. Waardoor de vraag stijgt, het aanbod niet volgt en vervolgens de prijzen je ook daar de lucht uit de longen slaan.

Meer dan 176.000 gezinnen en alleenstaanden staan op de wachtlijst voor een sociale woning. Dat is het dubbele van 2009.

Een woning geschikt voor een doorsnee gezin, met drie slaapkamers en tuintje, kost je al snel 1000 euro huur per maand, afhankelijk van de regio. Het gemiddelde netto persoonlijke inkomen bedroeg in Vlaanderen in 2023 voor mannen 2497 euro per maand en voor vrouwen 1907.

Trek daar lasten af voor huur, vaste kosten zoals internet en elektriciteit … wat blijft er dan nog over? En waar laat dat alleenstaande ouders, in het bijzonder moeders?

Woonarm

We meten armoede aan de hand van je inkomen. In Vlaanderen leven meer dan 800.000 mensen in armoede, een dikke 12 procent van de bevolking. Zij moeten dus rondkomen met een inkomen dat maximaal 1450 euro bedraagt voor een alleenstaande.

Mensen die hun woning niet meer kunnen betalen schuiven door naar de sociale woonmarkt. Een Pano-reportage van maart 2024 drukte met de vinger in een open wonde: meer dan 176.000 gezinnen en alleenstaanden staan op de wachtlijst voor een sociale woning. Dat is het dubbele van 2009.

Steeds meer mensen zijn dus arm, woonarm. Door omstandigheden zoals de locatie of woekerende opkooppraktijken, en ondanks hun inkomen of diploma, kunnen ze zich geen gewone woning meer veroorloven.

De oplossing, breed gedragen consensus eigenlijk, is dat er dringend meer sociale woningen moeten bijkomen. Her en der zien we hier ook al de resultaten van: appartementsblokken en wijken met uniforme huisjes duiken op als paddenstoelen.

Zijn meer sociale woningen bouwen de oplossing? Of eerder een huurtoelage of woonwaarborg? Misschien in combinatie met een opkoopbescherming? De meningen zijn verdeeld, zeker langs liberale en socialistische kant.

Meer sociale woningen bouwen zou volgens kenners de vastgoedprijzen drukken. Vraag en aanbod!

Maar het voelt vuil, hé? Meer bouwen, wie zal daar vooral baat bij hebben? In Vlaanderen is alvast geen horizon zonder huis meer te bespeuren. De verharding is een probleem, het grondwaterpeil staat elk jaar alarmerend laag, ondanks de regen die soms een leven lijkt aan te houden.

En waar ligt de grens, nu en in de toekomst? Bij het natuurgebied dat momenteel ‘ons huis’ in- en beperkt? Of bij het bedrag dat de bouwgigant op tafel legt?

Meer MO* in je mailbox

Je kan kiezen tussen deze gratis nieuwsbrieven:

Word ProMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.