“‘Dit is hoe bescherming van vluchtelingen hoort te verlopen’

Benoit Dhondt: ‘De hindernissen die we opwerpen kosten in het slechtste geval mensenlevens, in het beste geval ‘slechts’ tijd en leed aan alle betrokkenen.’

© Konstantinos Tsanakas

Wat we de afgelopen weken zagen gebeuren, laat duidelijk zien dat een humaan en efficiënt asielbeleid perfect mogelijk is, meent MO*columnist en advocaat Benoit Dhondt. Maar mensenrechten verdragen geen onderscheid. Iedereen die geweld ontvlucht verdient bescherming. ‘Er is niemand die eraan denkt om Oekraïense vluchtelingen aan een extra hindernissenparcours te onderwerpen.’

Mensen die Oekraïne ontvluchten kúnnen vluchten. De Europese buurlanden leggen de onfortuinlijke Oekraïners geen strobreed in de weg om hun grenzen over te steken.

Ze hebben geen visum nodig. Ze worden verwelkomd. Ze worden opgevangen. Ze krijgen ondersteuning en worden, als ze er volgens de grenswachten voldoende Oekraïens uitzien, niet mishandeld.

Ze worden niet gedwongen beroep te doen op malafide smokkelaars. Ze krijgen toegang tot de Europese Unie, naar eigen zeggen een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht.

Pottenkijkers worden niet geweerd uit het grensgebied. Integendeel, menig politicus laat zich graag fotograferen aan de grens waar men het menselijke doet. Namelijk: wie bescherming nodig heeft die bescherming ook bieden.

Europese burgers die Oekraïners willen oppikken in Polen om ze naar een andere lidstaat te brengen worden niet strafrechtelijk vervolgd. Hun telefoon wordt niet afgeluisterd.

Er wordt geen gebruik gemaakt van de Dublinverordening die bepaalt welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van de beschermingsaanvraag. Mensen mogen autonoom keuzes maken.

Eens hier hebben Oekraïense onderdanen en hun gezinsleden die voor 24 februari 2022 in Oekraïne verbleven recht op tijdelijke bescherming in België. Ze krijgen een verblijfskaart, mogen werken en hun gezinsleden dus ook.

Tussen het vluchten uit Oekraïne en het registreren van een beschermingsverzoek zitten geen jaren maar slechts dagen. En wie het aandurft terug te keren krijgt niet naar het hoofd geslingerd een fraudeur, of in woorden van voormalig staatssecretaris Francken, een ‘vakantieganger’ te zijn.

Dit is hoe asiel- en gezinsherenigingsprocedures kunnen georganiseerd worden. Het is geen utopie, we doen dat nu al.

Nee, het is veel complexer dan dat en dat wordt ook erkend. Dit is hoe internationale bescherming hoort te verlopen. Met het oog op de veiligheid en integratie van mensen worden er legale en veilige vluchtwegen voorzien, vlotte beschermingsprocedures en vlotte gezinsherenigingsprocedures.

Dit is hoe asiel- en gezinsherenigingsprocedures kunnen georganiseerd worden. Het is geen utopie, we doen dat nu al. Geen enkel Europees land haalt het in zijn hoofd de mensen die het Russische oorlogsgeweld in Oekraïne ontvlucht zijn aan een extra hindernissenparcours te onderwerpen, hen van hun familie gescheiden te houden, en hen jarenlang in onzekerheid te houden.

Twee jaar wachten op asielaanvraag

Sta me toe nu even een ander verhaal te vertellen. Eén dat illustreert hoe ditzelfde traject verloopt voor mensen die andere landen dan Oekraïne ontvlucht zijn. Dit is een zogenaamd succesverhaal, van een vrouw die vanaf haar eerste asielaanvraag erkend werd in België als vluchteling.

Misschien zal u tijdens dit verhaal duizelen. Maar ik verzeker u dat ik er alles aan doe om het zo behapbaar mogelijk voor te stellen. Het ligt niet aan mij. En eerlijk gezegd, na 10 jaar van dergelijke verhalen aanhoren, duizelt het mij soms ook. Hou u goed vast, hier gaan we.

Het is het verhaal van een Somalische vrouw wiens eerste man verdween in 2012. Hij had onenigheid met een lokale militie en werd nooit teruggevonden. Samen hadden ze op dat moment twee kinderen.

De vrouw huwt opnieuw in 2014, waarna ze zwanger wordt. Tijdens die zwangerschap in 2015 wordt ze het slachtoffer van seksueel geweld door drie mannen en verliest het kindje. Bang dat de lokale militie haar zal beschuldigen van overspel vlucht ze.

In buurland Ethiopië wordt ze vastgehouden. Wanneer ze kan ontkomen reist ze via Soedan naar Libië. Ze wordt er niet vastgehouden en gegijzeld in een van de gruwelkampen en kan redelijk snel een plekje op een gamel bootje bemachtigen om de Middellandse Zee over te steken.

Als ze toekomt in Italië worden haar vingerafdrukken afgenomen voor ze doorreist tot in België. In de lente van 2016 dient ze in ons land een asielaanvraag in.

In het opvangcentrum waar ze daarna verblijft wordt vastgesteld dat ze koorts heeft en laten ze haar onderzoeken. Ze blijkt HIV-positief te zijn. Daarop brengt haar advocaat de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) op de hoogte en vraagt hen rekening te houden met haar gezondheidstoestand voor de toepassing van de Dublinprocedure (deze verordening regelt welke Europese lidstaat verantwoordelijk is voor een asielverzoek, red.).

Maar in de zomer van 2016 krijgt ze van DVZ het bevel zich naar Italië te begeven voor de verderzetting van haar asielprocedure. Met haar gezondheidstoestand wordt dus geen rekening gehouden. Haar advocaat dient een beroep in dat haar zou moeten beschermen tegen een gedwongen verwijdering naar Italië.

Twee weken later wordt de vrouw aangehouden door de politie. DVZ brengt haar onder in een gesloten centrum om haar naar Italië over te brengen. Opnieuw wordt er geen rekening gehouden met haar medische situatie. De dag erop dient haar advocaat een beroep in uiterst dringende noodzakelijkheid in om de verwijdering tegen te houden en om het beroep tegen de initiële Dublinbeslissing te laten behandelen.

De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) schorst beide beslissingen 5 dagen later. De vrouw wordt vrijgelaten en twee weken later trekt de DVZ de meest recente verwijderingsbeslissing in. Maar de Dublinbeslissing blijft bestaan, dus ze moet op dat moment nog steeds naar Italië.

Begin 2017 wordt ook de Dublinbeslissing vernietigd door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, wat wil zeggen dat de asielaanvraag in België behandeld mag worden. De vrouw wordt dat jaar tweemaal uitvoerig geïnterviewd door het Commisariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS). Daarna is het nog wachten en wachten tot ze in de lente van 2018 eindelijk erkend wordt als vluchteling.

En dan gezinshereniging

Haar man heeft vanaf dat moment een jaar de tijd om een visum voor gezinshereniging aan te vragen. Kan dat niet binnen het jaar dan moet zijn vrouw aantonen over stabiele, regelmatige en toereikende inkomsten te beschikken. Vandaag ligt die grens op een stevige 1809,32 euro netto per maand.

In Somalië is er omwille van de veiligheidssituatie geen Belgische ambassade en milities maken de weg naar Kenia, Oeganda of Ethiopië onveilig.

Bovendien lijkt de aanvraag tijdig indienen gemakkelijker dan het is. In Somalië is er omwille van de veiligheidssituatie geen Belgische ambassade en milities maken de weg naar Kenia, Oeganda of Ethiopië onveilig.

Samen met de twee kinderen uit haar eerste huwelijk en haar minderjarige pleegdochter gaat haar man naar de Belgische ambassade in Ethiopië. Begin oktober 2018 dienen ze een verzoek om gezinshereniging in.

De twee biologische kinderen van de vrouw krijgen op 18 juni 2019 een weigeringsbeslissing. Maar als uit een DNA-test zou blijken dat ze de biologische kinderen van de vrouw zijn geeft DVZ aan dat ze dan toch nog een visum kunnen afleveren.

Ze tekenen beroep aan maar dat beroep wordt op 6 maart 2020 verworpen omdat er in december 2019 alsnog een positieve DNA test was en het visum werd toegekend. De kinderen moeten hun stiefvader en pleegzus in Ethiopië achterlaten en reizen naar België om er met hun moeder herenigd te worden.

De pleegzus krijgt eind november 2019 een weigeringsbeslissing. De DVZ meent dat ze niet echt familie is van haar moeder. Haar advocaat tekent beroep aan tegen de visumweigering en deze beslissing wordt in april 2020 door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen vernietigd.

Voor de aanvraag van haar man besluit DVZ 8 maanden na de visumaanvraag advies in te winnen bij het parket. De dienst wil weten of het huwelijk tussen de partners wel écht is. De vrouw wordt gehoord door politieagenten. De man wordt geïnterviewd op de Belgische ambassade in Ethiopië.

Midden oktober 2019 brengt het parket een negatief advies uit. Het huwelijk zou een schijnhuwelijk zijn. Het parket wijst erop dat de eerste man van de vrouw vermist is, dat de vrouw alleen is gevlucht uit Somalië en dat de vrouw geen eigen inkomen heeft maar wel haar kinderen, man en pleegdochter naar België wil brengen.

Geen van die redenen hebben een verband met de inschatting of het huwelijk tussen de vrouw en de man een schijnhuwelijk is of niet. De DVZ neemt die motivering evenwel volledig over en weigert enkele dagen later een visum af te geven.

De advocaat van de man gaat in beroep en in de zomer van 2020 vernietigt de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen de visumweigering. Nog een jaar later, in de zomer van 2021, beslist DVZ de man nu toch een visum af te geven en ook de pleegdochter krijgt een humanitair visum toegekend.

Zeven jaar nadat de vrouw vluchtte, en zeven procedures later is de familie herenigd. Ik zei het al: een succesverhaal.

In België komt de man te weten dat zijn visum geen verblijfsrecht geeft als partner van een erkend vluchtelingen en al na een jaar vervalt. Een loketbediende bij de gemeente raadt hem aan een asielaanvraag in te dienen.

De advocaat van de man gaat in beroep tegen de visumbeslissing en eind februari 2022 vernietigt de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen de afgifte van een humanitair visum. Het oordeelt bovendien dat de man recht heeft op een minder voorwaardelijk en steviger verblijfsrecht dan een humanitair visum.

Voorlopig wacht de man nog op de afgifte van de verblijfskaart waar hij recht op heeft. Het is zeven jaar nadat de vrouw gevlucht is, en ze moest zeven procedures doorlopen, maar de volledige familie is herenigd. Ik zei het al, een succesverhaal…

Het kán

Waarom vertel ik dit verhaal? Om te tonen hoe makkelijk, evident en broodnodig het is om mensen die hun land moeten ontvluchten daar niet bij te hinderen, maar hen te helpen. De hindernissen die we opwerpen kosten in het slechtste geval mensenlevens, in het beste geval “slechts” tijd en leed aan alle betrokkenen.

Ouders zien hun kinderen niet opgroeien en moeten jaren wachten om ze terug te zien, vaak in erg onveilige omstandigheden. Mensen maken zich zorgen om de gezinsleden van wie ze gescheiden zijn en kunnen zich maar moeilijk op hun integratie in België focussen. De kinderen moeten tijdens de gezinshereniging vaak jaren wachten tot ze in een Belgische school terechtkunnen.

De hindernissen die we opwerpen kosten in het slechtste geval mensenlevens, in het beste geval “slechts” tijd en leed aan alle betrokkenen.

Er worden inkomstenvoorwaarden gesteld maar ondertussen kan de partner in het herkomstland niet aan taalles beginnen en nog niet beginnen dromen van de Belgische arbeidsmarkt. En alle procedures die ik daarnet heb opgesomd vereisen tijd en aandacht van verschillende ambtenaren, rechters en advocaten.

De Oekraïnecrisis toont ons hoe voor de hand liggend het is om vluchten mogelijk te maken zodat mensen hun leven niet moeten riskeren om de grens over te geraken. Het toont ons hoe tijdrovend, gewelddadig en kafkaësk ons migratiebeleid is. Het toont ons hoe evident het is om mensen te herenigen met hun gezin en hen geen jaren kunstmatig gescheiden te houden.

Sommigen zullen u willen verwarren door het over culturele en fysieke nabijheid te willen hebben. Mensenrechten verdragen geen dergelijk onderscheid. Alle mensen die ernstige vormen van geweld ontvluchten hebben recht op toegang tot bescherming en het recht om zo snel mogelijk herenigd te worden met hun gezinsleden.

De laatste maanden hebben getoond hoe makkelijk dit is. Laat ons geen tijd meer verliezen.