“‘Duurzaam verzet hier en in Libanon’

Bie Vancraeynest

© Brecht Goris

Vorige week tankte ik enkele dagen bij in Beiroet. Nu ik al bijna een decennium niet naar mijn geliefde Syrië kan, laaf ik me graag aan the next best thing. Het vliegtuig heen is halfleeg.

Het is een voorafname van mijn week: alles draait in Libanon op halve kracht. Winkelcentra zijn spookachtig leeg, zelfs de meeste populaire cafés en restaurants hebben nauwelijks klanten. Zonder wagen kan je je bijna niet verplaatsen in dit land, dus bij het minste gerucht gaan mensen snel tanken, en de files aan de tankstations leggen meteen de stad lam. Beiroet bezoeken is in een kalme periode al vaak in stapvoets verkeer aanschuiven, maar nu kan ik uren bijkletsen in de auto.

Via sociale media volgde ik vanop afstand met ingehouden adem de bruisende straatprotesten. Mijn eerste stop is er dan ook meteen één downtown, waar ik het hart van het protest binnenwandel.

Na vijftig dagen ligt het zenuwcentrum er op een maandagavond vrij verlaten bij. De volhouders roken waterpijp rond een smeulend vuurtje, ergens verder debatteren wat mensen in een tent. Trouw aan de Libanese mercantiele aard verschijnen er kraampjes waar nieuwsgierige toeristen revolutionaire souvenirs kunnen kopen. Een maïsstalletje heeft zich strategisch gepositioneerd. Ik zie een toeristische gids een koppel rondleiden.

Post burgeroorlog generatie

Er hebben zich de voorbije maanden ongelooflijke dingen afgespeeld in de straten van de Libanese hoofdstad. Er borrelt wel om de zoveel tijd iets, maar nu is er toch echt iets anders aan de gang. Verenigd onder de Libanese vlag met de nationale ceder eisen mensen een ander beleid. Is dit een beweging (hirak), een opstand (intifada) of een revolutie (thawra) ? Bijna twee maanden na de eerste protesten zijn de meningen verdeeld.

Wat heb je aan een regering die er niet eens kan voor zorgen dat er de hele dag elektriciteit is? Die geen wegen onderhoudt, die geen openbaar vervoer kan organiseren?

Hoe het kind ook mag heten, het deelt de kenmerken met gelijkaardige dynamieken in andere landen. Het protest is jong, georganiseerd via sociale media en vrouwelijk: samen met de corruptie mag ook het patriarchaat op de schop. En dit terwijl de religieuze rechter van hun godsdienstige sekte nog steeds beslist over huwelijken, scheidingen, voogdij en moeders hun nationaliteit niet kunnen doorgeven aan hun kinderen. De opwinding van een nieuwe generatie die nadenkt over hoe zij haar land gaat vormgeven, blijft in de lucht hangen.

De jongeren op straat zijn volop bezig nieuwe gemeenschappen te vormen, over de grenzen van de bestaande achttien religieuze bevolkingsgroepen heen. Zij dromen van een toekomst in hun eigen land, niet in een Westers land waar ze toch niet welkom zijn. Hun loyauteit verandert ook. Hen krijg je niet meer gepaaid met een luizig overheidsbaantje of een post in het leger. Dit is de post burgeroorlog generatie die vaststelt dat ze opgegroeid zijn in een land zonder infrastructuur, met opeenvolgende regeringen die vooral corruptie gemeenschappelijk hebben.

Wat heb je aan een regering die er niet eens kan voor zorgen dat er de hele dag elektriciteit is? Die geen wegen onderhoudt, die geen openbaar vervoer kan organiseren? Die als oplossing voor de staatsschuld dan maar voorstelt om een taks te heffen op whatsapp berichten? De complete onderfinanciering van “het publieke” is vooral zichtbaar in het ontbreken van behoorlijke publieke ruimte. Het is net in de weinige open ruimte in het centrum van de stad waar mensen samen zijn gestroomd.

Feestelijke strijdliederen

Premier Hariri trad af als reactie op de aanhoudende protesten. Misschien, zo suggereren sommigen, komt hij gauw weer terug. Ondertussen worden andere oude krokodillen ten tonele gevoerd en snel weer afgevoerd. De wereldeconomie is na de burgeroorlog fundamenteel veranderd. Hét potentieel van Libanon zit in een generatie slimme jonge mensen.

In het kielzog van de protesten werden op korte tijd dingen gerealiseerd waar de overheid na decennia nog niet in was geslaagd. Recycleren van afval bijvoorbeeld.

Met het succes van Oscarkandidaat Capharnaüm zou het een idee kunnen zijn om in de filmindustrie te investeren, in plaats van te rekenen op de “remittances” die de ruime Libanese diaspora trouw naar haar moederland terugstuurt. Mashrou Leila is op dit moment het bekendste Libanese muziekexport, maar de overheid slaagt er niet in een optreden van hen te laten doorgaan in hun moederland.

Tegenover de inertie zetten de demonstranten feestelijk protest vol strijdliederen. Liedjes die zich zullen nestelen in het collectieve geheugen. In het kielzog van de protesten werden op korte tijd dingen gerealiseerd waar de overheid na decennia nog niet in was geslaagd. Recycleren van afval bijvoorbeeld.

Waar je ook komt, het gesprek is de Thawra en vooral de economische crisis die nu ongeveer iedereen geselt en de motor is van het protest. Experten voorspellen een inkrimping van de economie van minimum 20% in 2020. Dat is nog moeilijk gewoon een recessie te noemen. Het regent ontslagen, de druk is zo groot dat duizenden Syrische vluchtelingen terug naar Syrië zijn vertrokken. Wie nog werkt heeft, krijgt zijn salaris maar gedeeltelijk uitbetaald. De koppeling tussen de dollar en het Libanese pond die altijd zorgde voor een kunstmatig evenwicht staat niet alleen onder druk, de banken hebben geen dollars meer om uit te delen. Wat tijdens de oorlog nooit gebeurde, is nu wel een feit: het leven in Libanon lag en ligt gedeeltelijk plat. Scholen waren vijf weken gesloten. De banken waren tien dagen dicht en ook nu kunnen mensen maar beperkt geld van hun rekening halen. Boten zitten vast in de haven om dat de banken weigeren geld vrij te geven. Wat heb je aan veel geld als je er niet aan kan?

‘Het is de schuld van de vluchtelingen’

In Libanon verblijven anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen. Ze maken ondertussen een kwart van de bevolking uit. Daarom moet ik toch altijd eens lachen als ze beginnen over ‘opvang in eigen regio’. Het discours ‘de crisis is de schuld van de vluchtelingen’ dat vooral klinkt bij de grootste christelijke partij van de president en zijn ambitieuze schoonzoon, dreigt helemaal dominant te worden.

Ook bij mij is het beeld van een Libanon vol rijke jetsetters die houden van bling bling hardnekkig. Een bezoek aan die andere grote stad Tripoli toont dat de realiteit anders is.

De Syriërs die ik ontmoet zijn niet naar de protesten geweest. Het voelt niet als hun revolutie, ze zijn bang dat als het protest uit de hand loopt net zij nog meer met de vinger zullen worden gewezen. Velen hebben aan de Arabische lente van 2010 een kater over gehouden. Sommigen zijn getraumatiseerd door de Syrische revolutie die zo gewelddadig is onderdrukt. Ze worden teruggekatapulteerd naar momenten dat er wel nog hoop was.

Cynici zeggen dat geweldloos protest te weinig indruk maakt in een land met zo’n bloederige voorgeschiedenis. Kan je enkel met een stem iets veranderen, zonder bloedvergieten? En hoe duurzaam is protest in een land dat economisch aan het imploderen is? De mooie anekdotes uit de eerste maand strijd raken ondergesneeuwd door donkere verhalen.

Zelfzorg

Ook al kwam ik er de voorbije twintig jaar regelmatig, ook bij mij is het beeld van een Libanon vol rijke jetsetters die houden van bling bling hardnekkig. Maar dat is een absolute minderheid. Een bezoek aan die andere grote stad Tripoli toont dat de realiteit anders is. Door de luidsprekers schalt de preek van het vrijdaggebed zo luid dat wij in de auto met de ramen dicht kunnen meevolgen. ‘Zelfmoord plegen is haram, het is God die kiest wanneer je leven voorbij is, niet de mensen zelf’. Het voorbije etmaal hebben vijf mensen zelfmoord gepleegd omdat ze geen uitweg meer zagen. In een jeugdhuis dat we bezoeken, hangen prominent de posters van een zelfmoordlijn tegen het raam.

Vijftig dagen ver in de revolutie hangt de slinger tussen hoop en pessimisme op dit moment vast op zelfzorg. Mentale gezondheidszorg is een echt issue geworden.

Ik kneep er een weekje tussenuit om “de strijd” in eigen land vol te houden. En ik belandde in het Midden-Oosten in dezelfde zoektocht naar zelfzorg. In mijn eigen organisatie ben ik op zoek naar manieren om duurzaam te strijden en voldoende te kunnen zorgen voor elkaar. En vooral mensen het gevoel te geven dat het ok is om voor jezelf te zorgen. Een zine, een fotokopieerbaar klein tijdschrift, over dat onderwerp liet ik prompt tien keer uit de printer rollen om uit te delen aan wie er zijn voordeel mee kan doen. Middenin staat een mooie quote van Audre Lorde: ‘Voor mezelf zorgen is geen zelfgenoegzaamheid. Het is zelfbehoud en dat is een daad van politieke oorlogsvoering.’

In een radioprogramma dat dagelijks uitzendt vanuit het Libanese revolutietentenkamp geeft een jongedame tips mee: even stoppen met social media, een paar nieuwscycli overslaan, gezond eten, sporten, tijd alleen inplannen of je net met de juiste mensen omringen. Iemand suggereert een daguitstap tussen de Libanese ceders.

Het vliegtuig terug naar huis zit wel helemaal vol. Ik hoop dat het niet de laatste keer is dat ik hier een week kan doorbrengen. Ik hoop dat ze het halen tot in 2020. Kheir Inshallah.