“‘Gij zult consequent zijn’

De betekenis van woorden, vlaggen, daden, kleuren en gebaren evolueert met de dag  en varieert naargelang de context waarin ze gebruikt worden. Mensen met wie we in alles akkoord lijken te gaan, zullen ooit iets zeggen dat voor ons hard wringt. En vice versa: mensen met wie we het fundamenteel oneens zijn, zullen ook af en toe onze gedachten verwoorden.

Onze identiteiten zijn meerlagig en het is gevaarlijk om het “zelf” te reduceren tot één fractie ervan. Zuiver links, zuiver Belg, zuiver onschuldig, zuiver goed of slecht bestaat niet; misschien bestond het nooit.

Consistentie is vandaag in het bijzonder een uitdaging omdat er overal bewijs van onze woorden en daden achterblijft.

Consistentie is vandaag in het bijzonder een uitdaging omdat er overal bewijs van onze woorden en daden achterblijft. Niet alleen behoort privacy tot het verleden: we stellen ons vrijwillig kwetsbaar op door onze meningen, namen en gezichten openbaar te maken. ‘Het is een kruis dat alle columnisten moeten meezeulen’, zei onlangs een vriend, maar dat kruis wordt even goed gedragen door de politicus, de acteur, de docent, de gewone mens. De uitdaging is vandaag ook bijzonder omdat er mensen zijn die actief op zoek gaan naar de inconsistenties die iemand voorgoed ongeloofwaardig zullen verklaren.

Ver moet men trouwens niet zoeken, want die inconsistenties zijn dagelijkse kost. Amerikaans tv-icoon Jon Stewart merkte onlangs op dat de Amerikaanse Republikeinen niet durfden reageren op de beledigende uitspraken van ongeleid projectiel Donald Trump over Mexicanen. Maar eens de belediging naar ex-presidentskandidaat en oorlogsheld John McCain werd gericht, was er plots wel verontwaardiging te vinden.

Dichter bij ons, waren mensen die linkse Europese leiders zoals Iglesias of Varoufakis van grove arrogantie en morele superioriteitswaan beschuldigen, onlangs laaiend enthousiast om Verhofstadt te zien brullen in het Europees parlement, een even deplorabel spektakel als dat van de linksere stemverhogers.

Vaak komen zulke inconsistenties voort uit ondoordachte uitspraken, zorgeloze handelingen, slechte gewoontes en snelle beoordelingen, maar laat ons niet naïef zijn: soms zijn ze simpelweg het product van dubbele moraal en hypocrisie.

Toch iets positiefs

Er wordt overal en regelmatig gewerkt met twee maten en twee gewichten en dat leidt tot dramatische inconsistenties. Mensen die migratie als een bedreiging afschilderen en zelfs de meerwaarde van migrantengroepen in vraag stellen, kunnen – als dat ineens gepast lijkt – de opvang van vluchtelingen presenteren als een heldendaad en zelfs vaststellen dat specifieke migranten “erg ondernemend” en “dankbaar” zijn, “én willen werken” (stel je voor!)

Een afwijking van een patroon dient om ons wakker te houden.

Mensen die op een zeer consequente manier de anderen problematiseren – hun taal, hun kledij, hun religie – en hun problemen relativeren, zullen hen plots welkom heten, als het van pas komt. En vaker dan niet vinden we dat verdacht. Daar dient een inconsequentie voor: het is een storing die zegt hier klopt iets niet. Een afwijking van een patroon dient om ons wakker te houden.

Bij een duidelijke inconsistentie opteren we ervoor wantrouwig te reageren, dat is menselijk. Maar er is iets positiefs aan inconsistenties: uit vrees om aan geloofwaardigheid te verliezen, zal een inconsistentie ofwel tot een rechtzetting leiden of tot een poging om inconsistente uitspraken toch na te komen.

Er zijn mensen die zich – ondanks consequent vijandig gedrag – ineens zeer positief opstellen. In zulke omstandigheden zijn we niet geneigd om hen te geloven, want vertrouwen maakt ons kwetsbaar. Maar tegelijkertijd kan het aanspreken van mensen op die uitzonderingen die eigenlijk de norm zouden moeten zijn, tot een positieve evolutie leiden.

Onze plicht

Mensen, en in het bijzonder mensen die publieke functies bekleden, kunnen bochten nemen wanneer het hen van pas komt

Dat geloofwaardigheid nog altijd nagestreeft wordt, betekent dat men zal proberen om consequent te zijn. Mensen, en in het bijzonder mensen die publieke functies bekleden, kunnen bochten nemen wanneer het hen van pas komt en beloftes maken die te mooi klinken om waar te zijn. En als we niet alert blijven, zal er geen moeite worden gedaan om die beloftes na te komen. Maar om consequent te zijn met de boodschap die ze proberen te verkondigen, om hun geloofwaardigheid te behouden, zullen ze meer inspanningen moeten leveren.

Los van het eigen vertrouwen of het gebrek eraan, is het onze plicht als burgers te bewaken dat men eerlijke inspanningen doet om consequent te zijn. We moeten ervoor zorgen dat wanneer iemand van koers verandert, en plots iets zegt dat verdacht positief klinkt, het niet alleen bij woorden blijft, maar dat die uitspraak bevestigd wordt met daden. Dat men correct handelt als norm en niet enkel bij gelegenheid, wanneer het van pas komt.

Dat is een werk van lange adem, want inconsequent gedrag lijkt even menselijk te zijn als onze volgehouden inspanningen om geloofwaardig te zijn. En hoewel publieke figuren – gelukkig! – van tijdelijke aard zijn, zal de burger altijd blijven bestaan. En met ons blijft onze verdomde plicht ook verder bestaan.