“‘Het is oké om kwaad te zijn op het kapitalisme’

Volgende week komt Bernie Sanders naar België. Ik was één van de vele ongelukkigen die dinsdag moedeloos probeerde om tickets te krijgen voor zijn interview in Bozar in Brussel op 10 oktober. De website van Bozar crashte alsof het om een concert van Taylor Swift ging.

En dat voor een grijze, kalende, nurkse man van 82 jaar oud (no ageism intended) die steeds dezelfde riedels herhaalt. De komst van Bernie past in de promotie van zijn nieuwe boek It’s OK to be angry about capitalism, ofwel: Het is oké om kwaad te zijn op het kapitalisme.

De website van Bozar crashte alsof het om een concert van Taylor Swift ging.

Dat treft: ik ben zowat permanent kwaad op het kapitalisme. Het is dan ook moeilijk om dat niet te zijn. Elke dag opnieuw verschijnen wel berichten in de krant die de woede aanwakkeren.

Beloonde criminaliteit

Neem bijvoorbeeld een krantenbericht van afgelopen week: een Delhaize in Elsene wordt overgenomen door de uitbater van de AD Delhaize in centrum Brussel. Over diezelfde winkel verscheen in maart nog een ander krantenbericht: de sociale inspectie had er bij een controle zwartwerkers aangetroffen. Maar liefst acht van de twintig gecontroleerde personeelsleden waren niet aangegeven.

Het is criminaliteit, beloond door Ahold Delhaize met een extra winkel. Maar het verhaal Delhaize is al langer wraakroepend.

Er is het feit dat Ahold Delhaize in 2022 voor meer dan 1 miljard euro aan dividenden uitkeerde. In 2023 zal het net als in 2022 voor 1 miljard euro aan eigen aandelen inkopen. Of het feit dat de CEO in 2022 6,5 miljoen euro verdiende.

Daartegenover staat het feit dat de lonen van het winkelpersoneel vaak zeer laag zijn. Zij zijn nochtans essentiële werknemers die tijdens corona met gevaar voor lijf en leden bleven doorwerken. Volgens Statbel ligt hun maandloon bijna 30% onder het nationaal gemiddelde. In 2020 was dat 2622 euro per maand bruto.

De gemiddelde winkelmedewerker bij Delhaize moet zo’n 186 jaar werken om het jaarloon van de CEO te verdienen.

Ruw geschat betekent dit dat een gemiddelde winkelmedewerker zo’n 186 jaar moet werken om dat ene jaarloon van de CEO te verdienen. Voor een beginnend supermarktmedewerker loopt dat op tot zo’n 225 jaar. Voor een beginnend supermarktmedewerker in een franchisewinkel wellicht tot zo’n 250 jaar.

Essentiële werknemers zijn het in onze kapitalistische maatschappij blijkbaar niet waard om aan een degelijk loon en degelijke arbeidsvoorwaarden te werken.

Tot dezelfde categorie behoren ook de poetshulpen die onze huizen proper houden met zwaar gesubsidieerde dienstencheques. Net als de zorgwerknemers die een pandemie nodig hadden om een beetje (financiële en niet-financiële) waardering te krijgen. Of wat met de kinderopvangwerknemers die negen kleine kinderen tegelijk moeten verzorgen voor een veel te laag loon.

Gelukkig is het oké om kwaad te zijn op het kapitalisme.

Concurrentievermogen versus transitie

Een ander voorbeeld.

Maandagochtend las ik op de voorpagina van mijn krant ‘Klimaat geen topprioriteit meer voor Europese leiders’. Het ging over een ontwerpnota van de 27 Europese leiders met de prioriteiten voor de volgende Europese legislatuur (2024-2029).

Wat onder meer in die nota stond: “concurrentievermogen” (lees: de winsten van het bedrijfsleven verhogen), “migratie” (lees: Fort Europa versterken) en “defensie” (lees: meer geld voor de wapenindustrie en minder geld voor sociale uitgaven en openbare diensten).

Wat niet in die nota stond: klimaat en andere planetaire grenzen (lees: de leefbaarheid van onze planeet verzekeren voor zo veel mogelijk mensen).

Op zich verbaast me dat niet zo heel veel. Het is een echo van de positie die de institutionele vertegenwoordigers van het bedrijfsleven hier in België innemen, weet ik uit ervaring. Hun klimaatvoorstellen in het “sociaal overleg” komen met moeite verder dan: ‘de competitiviteit moet versterkt worden’, en ‘geef ons een zak geld zonder voorwaarden, dan zullen we misschien wel wat groene investeringen doen’.

Kunnen die vertegenwoordigers van het bedrijfsleven zichzelf nog in de spiegel kijken, vraag ik me af?

De uitfasering van fossiele brandstoffen, binnen het koolstofbudget blijven, minder automobiliteit, minder luchtvaart, de transitie van werknemers voorbereiden van vervuilende naar groene activiteiten, meer klimaatfinanciering voor lage-inkomenslanden, het financieel bestraffen van vervuilende investeringen, het uitfaseren van fossiele subsidies? Allemaal taboe.

Kunnen die vertegenwoordigers van het bedrijfsleven zichzelf nog in de spiegel kijken, vraag ik me af? Hebben ze kinderen, vraag ik me af? Hoe kan ik mezelf ervan blijven weerhouden om hen uit te schelden voor rotte vis, vraag ik me af?

Gelukkig is het oké om kwaad te zijn op het kapitalisme.

Hoop?

‘Wij zijn niet kwaad, wij zijn woest’, luidt een bekende betogingsslogan. Ze zeggen soms dat je met het ouder worden meer gaat berusten, maar ondanks dat ik vorige week mijn 37ste verjaardag mocht vieren, neemt mijn woede precies alleen maar toe. De vraag is wat ik daarmee aanvang.

Misschien is het wel een positieve emotie? Uit een recente studie zou blijken dat woede de emotie is die het meeste aanzet tot klimaatactivisme. Maar experten zetten veel vraagtekens bij de resultaten van die studie.

Misschien ligt één van de essentiële elementen wel in de aan- of afwezigheid van hoop. Gebrek aan hoop lijkt geen goede impact te
hebben op activistisch engagement. In een context waarin het klimaatactivisme toch op een lager pitje staat dan tijdens de hoogdagen van de klimaatmarsen en schoolstakingen voor het klimaat, is het ook moeilijker om veel hoop te behouden.

Het helpt daarbij niet dat ik beroepsmatig voortdurend in aanraking kom met machthebbers waarbij elk gevoel van urgentie of maatschappelijke verantwoordelijkheid ontbreekt. Volgens een studie leidt de waarneming dat regeringen inadequaat reageren op de klimaatcrisis tot verhoogde angst bij kinderen en jongvolwassenen. Ik ben geen van beide, maar toch kan ik er mij wel wat bij voorstellen.

Misschien is dat wel één van de geheimen van Bernie en zijn volgehouden engagement?

Misschien helpt het dat hij overal waar mensen in verzet komen tegen het systeem, gaat speechen. Zoals psychologe Lea Dohm stelt: ‘Het is misschien niet echt zo dat hoop eerst komt en dan tot actie leidt, maar eerder dat hoop ontstaat vanuit de actie van mensen.’

Misschien helpt het ook dat hij kinderen én kleinkinderen heeft die enerzijds het vuur blijven aanwakkeren, maar hem anderzijds wijzen op de schoonheid en onschuld binnen een kapitalistische wereld die veel vaker duwt richting lelijkheid en slechtheid.

Iconen

Dat iconen zoals Bernie het zo lang uithouden, kan misschien op zichzelf al een beetje hoop bieden. Ook Jeremy Corbyn behoort voor mij tot dezelfde categorie.

Het kapitalisme heeft op dit moment geen enkel antwoord op de groteske sociale ongelijkheden of de destructie van de planeet.

Telkens ik hun speeches hoor of als ik hun prachtige campagnefilmpjes bekijk voel ik een ontroering, een solidariteit en een hoop die al te zeldzaam zijn. Perfect zijn Bernie en Corbyn zeker niet – iedereen heeft gebreken – maar ik kan niet anders dan een gigantische bewondering hebben. Na al die jaren, na al die tegenslagen en vooral tegenwerking vanuit het economische, politieke en mediatieke establishment, blijven ze met zo veel energie vechten.

Ze hadden al lang op hun lui gat kunnen gaan zitten en rentenieren. Maar rentenieren en op je lui gat gaan zitten is geen optie voor wie de staat van de wereld enerzijds en de mogelijkheid van een betere wereld anderzijds ziet. Het kapitalisme heeft op dit moment geen enkel antwoord op de groteske sociale ongelijkheden en op de toenemende destructie van onze planeet en onze levende wereld.

Gelukkig is het oké om kwaad te zijn op het kapitalisme. Bernie kan het weten.