“‘Hoe banken de politiek opnieuw voor hun karretje weten te spannen’

Ewald R. Engelen

© Iratxe Alvarez

Tien jaar na de grootste financiële crisis uit de menselijke geschiedenis is het een onwerkelijke ervaring om te aanhoren: de ene instantie houdt een pleidooi voor de bouw van een financieel ecosysteem dat de andere instantie juist ziet als de voornaamste oorzaak van die crisis, en waarvan zij met lede ogen aanziet dat het weer flink aan het groeien is.

Ik heb het over het grootste project van de Europese Commissie waar u nog nooit van hebt gehoord: de Kapitaalmarktenunie. Die werd in november 2015 aangezwengeld door de lobby van de Europese grootbanken, die Commissievoorzitter Juncker zo gek wisten te krijgen om zijn politieke kapitaal te steken in het nieuw leven inblazen van de markt voor verpakte hypotheken.

Deze maand kreeg het een nieuw zetje met een nieuwe serie aanbevelingen van een zogenaamde High Level Group, ingesteld door de ministers van Financiën van Duitsland, Frankrijk en Nederland.

Business as usual

Vier zaken vallen op als je het rapport met de aanbevelingen doorleest.

Ten eerste dat er weinig nieuws onder de zon is, hoe groot de crisis van 2008 ook is geweest. De voorstellen lezen als een exacte replica van het wensenlijstje waarmee de financiële sector eind jaren negentig EU-commissaris Frits Bolkestein bestookte, en waar twintig jaar later kennelijk nog altijd weinig van is terechtgekomen.

En dus treffen we een pleidooi aan voor een Europese markt voor:

• pensioenproducten,

• harmonisatie van de Europese dividendbelastingen,

• minder regels voor kleinere ondernemingen die externe financiering willen aantrekken,

• een verlicht toezichtregime voor ervaren beleggers,

• grotere mogelijkheden voor grensoverschrijdende fusies en overnames voor financiële instellingen,

• meer Europees toezicht,

• harmonisatie van de faillissementswetgeving in Europa,

• een pan-Europees betalingsnetwerk,

• uitbreiding van de rol van de euro als reservevaluta,

Dat alles gelardeerd met wat mooie woorden over groene obligaties en duurzame beleggingen. En als klap op de vuurpijl de verdere uitbouw van de Europese markt voor verpakte hypotheekproducten, die cruciaal zou zijn voor de financiering van het midden- en kleinbedrijf. Wie weet hoe het verpakken van hypotheken het midden- en kleinbedrijf gaat helpen, mag het zeggen.

Het is de klassieke paard-van-Trojestrategie, waar de Europese Commissie al decennia in excelleert. Je gebruikt een hoop fraai klinkend financieel strooigoed waar behalve een paar verstokte eurohaters niemand tegen is, om het eigenlijke doel aan het zicht te onttrekken. Namelijk substantieel de buffers verlagen die Europese grootbanken hebben gecreëerd voor de immense hypotheekportefeuille op hun balans, met de bedoeling om hun winstcijfers op te krikken en om hen in staat te stellen beter de strijd te kunnen aangaan met hun Amerikaanse concurrenten.

Politiek en marketing

De tweede vaststelling is dat het in de politiek blijkbaar alleen om marketing gaat. De High Level Group werd ingesteld om het gestrande lievelingsproject van Juncker opnieuw vlot te trekken. Het voornaamste doel van de aanbevelingen lijkt te zijn om de Kapitaalmarktenunie om te dopen in een ‘Sparen en Duurzame Investeringsunie’.

Het is een vlag die de lading amper dekt, want maar drie van de 25 aanbevelingen gaan over (pensioen)sparen en duurzaamheid. Dat roept dus de vraag op welk belang met dit omkatten is gediend.

De politieke macht over het vaststellen van de regels voor de financiële sector is tien jaar na de crisis nog altijd stevig in handen van de financiële sector zelf.

Ik vermoed dat het vooral bedoeld is om sceptische Europarlementariërs gerust te stellen: de eerste wetten kwamen namelijk maar moeizaam door een parlement waarvan de leden via hun kiezers nog altijd de littekens van de crisis dragen. En sparen en duurzaamheid klinken dan beter dan de schulden en de kortzichtigheid die de Kapitaalmarktenunie eigenlijk bevordert.

Schaduwconferenties

Ten derde: de politieke macht over het vaststellen van de regels waar de financiële sector aan moet voldoen, is tien jaar na de crisis nog altijd stevig in handen van de financiële sector zelf. Ik schreef het al: het hele idee van de Kapitaalmarktenunie is afkomstig van de Europese grootbanken.

In een fantastisch staaltje onderzoeksjournalistiek heeft de Financial Times weten te achterhalen dat het idee afkomstig is van Eurofi, een bancaire lobbyorganisatie die schaduwconferenties organiseert naast de bijeenkomsten van de Europese ministers van Financiën. Dat vergemakkelijkt overlopen van het ene naar het andere en versoepelt uitwisseling van wensen en ideeën.

Vijf jaar later is het niet anders. Alle zeven leden van de High Level Group zijn of waren werkzaam in de financiële sector, of ze zijn er via de beruchte draaideuren vanuit de politiek in terecht gekomen. En alle zeven zijn ze erin geslaagd de belangen van hun werkgever veilig te stellen.

Er lag kennelijk geen enkele analyse van de oorzaken van de crisis ten grondslag aan deze aanbevelingen.

Namens Nederland zit bijvoorbeeld Corien Wortmann-Kool erin, oud-Kamerlid voor het CDA en huidig bestuursvoorzitter van APG, de beleggingspoot van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds. Het is niet moeilijk om haar hand te ontwaren in de aanbeveling om een Europese markt op te tuigen voor kapitaalgedekte pensioenproducten. Als het lukt, zijn de broodjes van APG gebakken.

En het document eindigt met een opsomming van ruim drie pagina’s van alle organisaties waarmee de leden hebben gesproken. Het is een vrijwel complete lijst van iedere organisatie die in Europa iets in de financiële pap te brokken heeft. Terwijl vakbonden, milieuorganisaties, burgers en politieke partijen totaal ontbreken.

Schaduwbankieren

De vierde vaststelling is dat er kennelijk geen enkele analyse van de oorzaken van de crisis ten grondslag lag aan deze aanbevelingen. Wat de High Level Group namelijk voorstelt, is niets meer of minder dan het construeren van een niet-bancair financieel ecosysteem dat aan de andere kant van de oceaan bekend staat als schaduwbankieren.

En dan doelt men daar op activiteiten als geld scheppen, geld lenen, geld uitlenen, risico’s afdekken die normaal gesproken alleen zijn voorbehouden aan onder toezicht staande banken, maar die worden uitgevoerd door financiële instellingen die niet over een bankvergunning beschikken. Het gaat dan om brievenbusmaatschappijen, pensioenfondsen, private equity fondsen, beleggingsfondsen, en geldmarktfondsen.

Ik vind de ongekende politieke macht van de financiële sector nog veel beangstigender, tien jaar na de crisis.

Voor de crisis, zo bleek uit het post mortem van de Amerikaanse centrale bank, speelde dit ecosysteem een cruciale rol in de financiering van de Amerikaanse huizenzeepbel en de vergroting van de onderlinge vervlechting tussen markt, spelers en continenten. Terwijl de risico’s en kwetsbaarheden werden gemaskeerd, doordat een groot deel ervan niet onder toezicht stond.

De High Level Group presenteerde zo haar aanbevelingen voor de constructie van een Europese evenknie van het Amerikaanse monstrum presenteerde. Het toeval wil dat een maand eerder de Bank voor Internationale Betalingen een onheilspellend rapport het licht deed zien, waarin de toezichthouder met lede ogen constateerde dat het schaduwbankieren na de crisis alleen maar groter was geworden.

Uit het rapport van de Bank voor Internationale Betalingen bleek dat de niet-gereguleerde geldstromen alleen maar groeiden, dat de blootstelling van grootbanken aan die geldstromen alleen maar toenam en dat erkende belastingparadijzen als Luxemburg en Nederland er een grote rol in speelden.

In haar column over het rapport noemde Gillian Tett van de Financial Times het beangstigend dat tien jaar na de crisis dit deel van ons mondiale financiële systeem nog altijd ondoorzichtig is. Ik kan het alleen maar hartgrondig met haar eens zijn. Willen we een eerlijk, robuust en duurzaam financieel stelsel? Dan is meer licht op het schaduwbankieren een voorwaarde sine qua non.

Ik zou daar aan willen toevoegen dat ik de ongekende politieke macht van de financiële sector nog veel beangstigender vind, tien jaar na een crisis die eens en voor altijd haar maatschappelijk gezag zou hebben moeten beschadigen. Er zijn namelijk veel, heel veel medeplichtigen nodig om een gevaarlijk en fragiel financieel stelsel te laten voortbestaan.

En dat begint met pers, academia en politiek. Hoe komt het dat u nog nooit gehoord hebt van de Kapitaalmarktenunie? Dat u niets weet van schaduwbankieren? En dat u in uw krant niets gelezen hebt over de rol van Eurofi bij het vlottrekken van de Europese markt voor verpakte hypotheken, of over de buitenproportionele rol van de sector zelf bij het formuleren van de aanbevelingen van de High Level Group?