“‘Hoe Zwarte Piet mijn seksleven verpestte’

Ja, ik ben me er volledig van bewust dat het een luxeprobleem is en dat ik geprivilegieerd genoeg ben om niets beters te hebben om over te klagen en dat het veel, veel erger was geweest als ik niet wit was, maar toch: ik had echt gehoopt over iets anders te kunnen schrijven dan het sinterklaasfeest.

Helaas heeft het de afgelopen week dag in, dag uit mijn tijd in beslag genomen (en er zijn nog tien dagen te gaan tot 6 december…) en ben ik politiek helemaal uitgeput, maar daar kom ik nog op terug (ook op mijn titel, heb even geduld).

Ik woon inmiddels 16 jaar in Vlaanderen en heb dus in theorie genoeg Sinterklaas-“vieringen” gezien om een onderbouwde mening te hebben die niet opzijgeschoven kan worden met de opmerking ‘Oh, jullie Canadezen zien overal racisme’ of ‘Je bent hier niet opgegroeid, dus je begrijpt het niet’. Of ‘Het is nu eenmaal een traditie, jullie land is te jong om die te hebben’. Aangezien mensen me meestal zien als “geïntegreerde” Belg, zijn deze momenten wel uitzonderlijk.

Tot mijn schaamte hield ik me niet echt bezig met het sinterklaasfeest tot het bij me thuis kwam. Letterlijk. Op 6 december 2008 kwam mijn oudste kind thuis van de eerste kleuterklas en zei het: ‘Waarom zijn alle kinderen bang voor Kenan? Wat heeft hij verkeerd gedaan? Is het omdat hij er anders uitziet?’. Kenan was het enige zwarte jongetje in zijn klas, een van de drie gekleurde kinderen in zijn jaar (met ongeveer honderd kinderen in totaal).

Ik was sprakeloos. In tranen zelfs, om eerlijk te zijn. Hoe was het mogelijk dat mijn kind, pas drie jaar oud, zulke vragen kon stellen?

Ik was sprakeloos. In tranen zelfs, om eerlijk te zijn. Hoe was het mogelijk dat mijn kind, pas drie jaar oud, zulke vragen kon stellen? Nadat ik met mijn zoon had gesproken – oké, eigenlijk na hem geïndoctrineerd te hebben met de zin ‘black is beautiful’ en hem eraan te herinneren dat er zoveel fijne dingen zwart zijn en dat Kenan niets verkeerd had gedaan – marcheerde ik naar school en sprak ik de leerkracht aan.

Tot op de dag van vandaag moet ik glimlachen wanneer ik deze leerkracht zie. Haar reactie was precies wat ik nodig had. Ze was net zo gechoqueerd als ik, en aanvankelijk net zo verward. Nadat ze me vertelde hoe het sinterklaasfeest op school werd gevierd, konden we ons een beeld vormen over waarom mijn zoon deze conclusie had getrokken: hij had Zwarte Piet met Kenan geassocieerd.

Toen ze zich realiseerde dat andere kinderen misschien hetzelfde hadden gedacht, en stilstond bij hoe Kenan het zelf had ervaren, besefte de leerkracht waarom deze “traditie” zo problematisch is.

Blanke Sint uit Turkije

Hoewel er veel andere argumenten zijn waarom deze traditie veranderd moet worden, lijkt het feit dat witte kinderen impliciet leren om bang te zijn voor gekleurde mensen en dat gekleurde mensen, vooral kinderen, tegelijkertijd leren dat ze gevreesd moeten worden, me een argument dat iedereen zou moeten begrijpen.

Het probleem is dat dit blijkbaar niet het geval is. Geen van de vele argumenten tegen Zwarte Piet wordt begrepen. Sterker nog: hoe meer argumenten je geeft, of het nu historische, psychologische of politieke argumenten zijn, hoe meer mensen met irrationele overgave vasthouden aan de traditie, alsof die de kern vormt van hun identiteit.

En gebruik alstublieft niet het argument dat het een kindertraditie is. Kinderen, hoe geweldig ze ook zijn, willen maar één ding: cadeautjes. Ik zou graag geloven dat het om het vieren gaat, maar laten we eerlijk zijn: we leven in een kapitalistische maatschappij en onze kinderen hebben dat allang geïnternaliseerd.

Zolang ze cadeautjes krijgen, zullen ze niet protesteren dat deze niet door Zwarte Piet zijn gebracht. En bovendien: een kinderfeest dat gebaseerd is op een goedheiligman die met zijn paard over de daken loopt en cadeautjes via de schoorsteen (wie heeft er nog een schoorsteen?) brengt, zal een aanpassing van het uiterlijk van Zwarte Piet heus wel overleven.

Reconstructie van het gezicht van Sinterklaas. Niet meteen een standaard witte, West-Europese man.

Zwarte Piet behouden omdat het anders voor kinderen niet meer “realistisch” is, is wel erg vergezocht. Het zijn juist de volwassenen (en ja, soms ook de leerkrachten) die willen vasthouden aan deze traditie. De vraag die we ons moeten stellen is: waarom?

Ik begin te geloven dat vasthouden aan deze tradities betekent dat mensen onbewust vasthouden aan het racisme dat voor zovelen in Vlaanderen zo voordelig is.

Als de Sint uit Turkije komt (of uit Spanje, volgens de meer expliciet racistische versie van Schenkman uit 1850, waarin de Sint uit Spanje komt met een schip vol slavenjongens), waarom moeten we hem dan afbeelden als een witte, West-Europese man?

Waarom is het zo essentieel dat hij zwarte helpers heeft met krulhaar, gouden oorbellen en grote rode lippen? Waarom zijn mensen zo van slag wanneer deze vragen worden gesteld? Waarom lijkt de suggestie om de traditie een klein beetje aan te passen voor velen zo’n persoonlijke aanval?

Busblokkade op de snelweg

Acht jaar geleden had ik dit nooit tot de mogelijkheden gerekend, maar de afgelopen jaren heb ik meer en meer onderzoek gedaan naar racisme.

De reden dat ik politiek uitgeput ben, is dat ik begin te geloven dat vasthouden aan deze tradities betekent dat mensen onbewust vasthouden aan het racisme dat voor zo velen in Vlaanderen zo voordelig is. Ik heb het de afgelopen maanden vaker gezegd, maar misschien niet zo expliciet: structureel racisme ligt aan de basis van seculier liberalisme. Het is de norm en niet, zoals we hebben geleerd, de uitzondering.

Om dit punt te illustreren: laten we eens kijken naar wat er in Nederland gebeurde toen de Sint aanmeerde in Dokkum (lees hier het volledige verhaal voor alle details).

Bussen met vreedzaam georganiseerde anti-Piet-demonstranten van verschillende achtergronden en kleuren, die toestemming van de burgemeester hadden om te prosteren (ik blijf het vreemd vinden dat we toestemming moeten vragen om te protesteren in een zogenaamd democratische staat), werden midden op de snelweg door auto’s geblokkeerd.

De levens van alle mensen op die snelweg werden in gevaar gebracht door de illegale acties van pro-Piet-demonstranten (die daarvoor geen toestemming hadden). De anti-Piet-demonstranten werden ook geïntimideerd door de oprichters van de blokkade en daarna voorgelogen door de politie. Die kwam pas laat toe (schijnbaar omdat ze vanwege de blokkade niet ter plaatse kon komen) en vertelde hen dat ze veilig begeleid zouden worden naar de demonstratie, terwijl ze in werkelijkheid werden teruggestuurd naar Amsterdam.

Veel van de mensen van wie de levens verstoord werden op de snelweg gaven de pro-Piet demonstranten hun goedkeuring, daarmee impliciet aangevend dat een witte huidskleur belangrijker is dan democratie. Maar ook de politie – die beweert neutraal te zijn – drukte hun sympathie uit voor de pro-Piet protestanten. Deze werden niet gearresteerd (in tegenstelling tot 200 anti-Piet demonstranten die niets fout hadden gedaan, een jaar geleden) en niet bekeurd, tot de media 24 uur later lucht kreeg van het verhaal.

Veel goede mensen denken dat Zwarte Piet slechts een onschuldige kindertraditie is. Hoewel ze racisme wel willen bestrijden, zien ze niet in dat het zich juist hier manifesteert – net zoals ik dat lange tijd niet zag. Maar voor degenen die de “traditie” met hand en tand verdedigen gaat het om veel meer dan een kindertraditie. Het gaat om het in stand houden van de racistische status quo.

Dit witte privilege is eigenlijk witte christelijke suprematie, gemaskeerd in een discours van secularisme

Terwijl wij, als deel van onze “witte onschuld”, de liberale seculiere staat zien als eerlijk en rechtvaardig, is deze illusie niet iedereen gegund. Dit verhaal maakt duidelijk dat de wet noch de politie neutraal is. De liberale rechtstaat, in dit geval de Nederlandse staat, maakt white supremacy mogelijk en bevordert het. En zoals ik vorige maand beargumenteerde, is dit witte privilege eigenlijk witte christelijke suprematie, gemaskeerd in een discours van secularisme.

Ik vraag me dan ook af waarom mensen niet meer verbaasd zijn door de ironie dat een van oorsprong protestants of inmiddels seculier land als Nederland zo verknocht is aan een traditie die draait om een heilige. Werden de religieuze oorlogen niet gevochten om het geloof in heiligen te beëindigen? Waarom mag Sint-Niklaas dan wel blijven?

Het privileve om het niet te hoeven zien

Hoewel de strijd over het Sinterklaasfeest meer gepolitiseerd is in Nederland, blijft België niet ver achter wanneer het gaat om white supremacy.

Zwarte Pieten in een openbare ruimte. Was er geen wet die eist dat je gezicht duidelijk herkenbaar moet zijn? Waarom geldt deze wet dan niet ook voor Zwarte Piet?

© Anya Topolski​

De staat laat Zwarte Piet op veel plaatsen toe in publieke ruimten (ik zag hem dit weekend nog in de bibliotheek). En dat is vreemd. Was er geen wet die eist dat je gezicht duidelijk herkenbaar moet zijn? Waarom geldt deze wet dan niet ook voor Zwarte Piet? Net zoals die overigens niet geldig is met carnaval? Is het niet opvallend dat de uitzonderingen op deze wet christelijk zijn?

Hoewel de wet in neutrale taal is geformuleerd, weten we allemaal dat de wet tegen gezichtsbedekking eigenlijk gericht is tegen de ongeveer 270 vrouwen in België die een boerka dragen. Nog een voorbeeld dat pro-christelijke suprematie de norm is in liberaal secularisme, en anti-racisme de uitzondering.

Racisme is een essentieel onderdeel van onze liberale “seculiere” staat.

Toen ik me dit realiseerde en er onderzoek naar begon te doen, schrok ik hoe lang ik me hier niet bewust van was geweest. Ik had het privilege om het niet te hoeven zien, maar waarschijnlijk wílde ik het ook niet zien.

Racisme is een essentieel onderdeel van onze liberale “seculiere” staat (voor wie bereid is hierover na te denken, kan ik deze vier boeken aanraden [1]). Het is een manier om de homogeniteit te bereiken die nodig is voor de “eenheid” van de natiestaat.

Terwijl wij, en onze media, deze beschuldigingen maar al te graag maken wanneer het gaat over Trump en de Verenigde Staten, lijken we niet in staat in te zien dat het dicht bij ons net zo van toepassing is als ver weg. We leggen de nadruk op de wanpraktijken in andere, verre landen, om maar niet te hoeven nadenken over onze eigen situatie.

Misschien is dit typisch menselijk, maar dat maakt het niet acceptabel. Het geweldige aan de mensheid is dat we, net als onze tradities, in staat zijn te veranderen.

En dat seksleven?

Misschien vraag je je nog steeds af: waar komt die titel toch vandaan? Ik heb nu eenmaal beloofd om dat nog uit te leggen. Het eenvoudige antwoord is dat mijn pogingen om mensen te motiveren zich uit te spreken en verandering te eisen uitputtend en eenzaam werk zijn, dat weinig tijd overlaat voor daten. Bovendien zijn mannen ook niet altijd van een pittige discussie gediend.

Maar wat me op de been houdt, behalve die paar mensen die me aanmoedigen, is het feit dat voor elke politieke verandering een strijd nodig is. Vrouwen kregen het stemrecht niet door er rustig om te vragen en af te wachten (wie dat gelooft, moet veel bijleren over de geschiedenis). Echte politieke verandering gebeurt op straat, of in dit geval, aan de schoolpoort.

Dus de vraag die u zich vandaag zou moeten stellen, is aan welke kant van de geschiedenis u wilt staan wanneer we ons eindelijk zullen realiseren hoe racistisch onze samenlevingen zijn. En wees u ervan bewust dat zwijgen in dit geval instemming betekent.

Race, Nation, Class: Ambiguous Identities

The Racial State

Toward a Political Philosophy of Race

The Racial Contract

[1] * Race, Nation, Class: Ambiguous Identities door Etienne Balibar en Immanuel Wallerstein. Verso, 2010. 310 blz.
* The Racial State door David Theo Goldberg. John Wiley and Sons, 2001. 336 blz.
* The Racial Contract door Charles W. Mills. Wiley-Blackwell, 1999. 171 blz.
* en degene die ik het meest aanbeveel: Toward a Political Philosophy of Race door Falguni A. Sheth. State University of New York Press, 2009. 270 blz.