“‘Kinderrechten 2.0: Ieder kind heeft recht op groen’

Filter Café Filtré: kinderen eisen het recht op gezonde lucht op.

Nu het Kinderrechtencommissariaat zijn twintigste verjaardag viert, is het tijd voor een nieuw, onwrikbaar recht: het recht op natuur en op groen.

In de zomer van 2015 daagden 21 Amerikaanse jongeren hun regering voor de rechtbank. Omdat de regering –toen nog onder president Obama– te weinig had gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en te veel om de fossiele industrie te ondersteunen, meenden de jongeren dat hun grondwettelijke rechten op leven, vrijheid en eigendom waren geschonden.

Bovendien had de overheid het maatschappelijke contract ondermijnd. Het was aan haar om publieke zaken als water, lucht of in dit geval: het klimaatsysteem en de atmosfeer zorgzaam en met oog voor de toekomst te beheren.

Juliana vs. de Verenigde Staten

Omdat de achttienjarige Kelsey Juliana als eerste haar naam op de aanklacht zette, heet deze rechtszaak officieel Juliana versus de Verenigde Staten. Wat deze jongeren eisen is hun recht op een gezonde leefomgeving, op natuur en op een toekomst.

Levi uit Florida

Elk van hen had zijn eigen redenen om de rechtszaak mee aan te spannen. De negenjarige Levi woont op een eiland voor de kust van Florida. Als de berekeningen en modellen kloppen dan zal tegen 2050 het strand waar hij nu op speelt, schelpen zoekt en dat hij zijn thuis noemt, onder water verdwenen zijn.

De zeventienjarige Nathan uit Alaska omschrijft zichzelf als een wintermens. Hij kan zich geen wereld zonder sneeuw inbeelden en toch ziet hij nu al om zich heen hoe de sneeuwlaag in de winter minder dik wordt, hoe wat vroeger bevroren was nu ijsvrij is. ‘Ik wil niet werkloos toekijken hoe de winter uit mijn leven verdwijnt’, zegt hij.

De dertienjarige Jayden uit Louisiana maakte de voorbije jaren negen extreme stortbuien mee die normaal een keer in de vijfhonderd jaar voorkomen. Haar huis staat officieel niet in overstromingsgevoelig gebied. Toch stroomde het onder en werd het voor de helft vernield. ‘Ik voel me erg kwetsbaar.’

‘Gebrek aan bescherming. Gebrek aan voorzienigheid. Dat verwijten de jongeren hun regering’

Gebrek aan bescherming. Gebrek aan voorzienigheid. Dat verwijten de jongeren hun regering. Het is schuldig verzuim zeggen ze. Al sinds 1952 is het verband gelegd tussen de verbranding van fossiele brandstoffen en de opwarming van de aarde of klimaatverandering. De overheid wist het en deed niets. Of ze deed iets, maar te weinig en te laat. En nu, met Trump, doet ze al helemaal niets meer.

Ze missen het vertrouwen dat ze een gezonde planeet zullen erven. De rechter die de klacht ontvankelijk verklaarde, Anne Aiken uit Oregon formuleerde het als volgt: ‘Een stabiel klimaatsysteem is de basis van de samenleving. Zonder is er geen sprake van beschaving noch van vooruitgang.’

Voor de jongeren is deze rechtszaak een manier om voor hun toekomst op te komen. Zij zijn de generatie die de effecten van de klimaatverandering die nu al onomkeerbaar zijn zullen voelen.

Ze zijn niet de enigen die bij gebrek aan politieke vertegenwoordiging of stem hun heil op straat of bij de rechtbank zoeken.

Filter café

Na de hevige bosbranden in Portugal in de zomer van 2017 zetten schoolkinderen een crowdfunding op voor een rechtszaak voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens. Niet minder dan 45 Europese landen daagden ze voor de rechter, dat zijn ze allemaal, inclusief Vaticaanstad, omdat elk van die landen faalt in zijn klimaatbeleid, een falen dat hun recht op leven bedreigt. In de bosbranden rond Leiria kwamen zestig mensen om, honderden raakten gewond. Huizen werden verwoest. Speelplekken vernield.

Waar is onze toekomst, vroegen de kinderen tussen vijf en veertien jaar zich af. De boodschap was duidelijk: als jullie jullie klimaatplichten verzaken dan komen onze kinderrechten in gevaar.

Maar ook dichter bij huis eisen kinderen op waar ze recht op hebben. Schone lucht, bijvoorbeeld, een stad waar ze in kunnen fietsen en spelen, waar ze vrij kunnen rondlopen zonder angst voor hun leven. Op de ochtend van 23 maart 2018 sloten ouders en kinderen in Laken de straat van hun school af voor doorrijdend verkeer. Ze zwaaiden met spandoeken en dronken koffie. De actie, Filter Café Filtré breidde zich de voorbije maanden uit over heel Brussel en naar andere steden als Oostende, Antwerpen en Gent.

Omdat de luchtkwaliteit slecht is in zestig procent van de scholen in België eisen deze ouders en kinderen hun recht op schone lucht op. Eind maart werden veertig schoolstraten afgesloten, in juni stond de teller al op 86. Vandaag deden nog meer scholen mee. In totaal zijn de ouders en kinderen die snakken naar zuurstof in de stad al met duizend.

Orang Oetan tegen de bulldozer

CC​

Erfenis opgesoupeerd

Welke aarde laten we onze kinderen na? Het is al lang geen retorische vraag meer die meestal gesteld werd in het kringgesprek tijdens de godsdienstles. Het is een brandend actuele kwestie. Het klimaat verandert, de biodiversiteit verschraalt, leefgebieden van planten en dieren verdwijnen aan recordtempo. De bijen sterven uit. Ieder jaar worden minder insecten geteld. De vogels zijn stiller omdat ook hun aantal daalt. Onlangs herinnerde ik me de leeuwerik die ik vanuit mijn slaapkamerraam boven de velden zag dansen en ik besefte dat mijn kinderen dat nog nooit gezien hebben. De leeuwerik is een zeldzaamheid geworden.

‘Wat verdwijnt, komt niet snel meer terug.

Het is een erfenis die we opsouperen’

Vorige week ging een orang-oetan de bulldozer te lijf die de bomen die zijn thuis zijn wilde vernietigen. De bulldozer won. De baobabs, die bomen als kathedralen waarvan men de leeftijd niet kent, maar waarvan men schat dat sommigen duizend jaar oud zijn, sterven af. Is het dat wat we willen, vraag ik me dan af, een wereld zonder baobabs? Bij Spitsbergen (Noorwegen) werd nog nooit zo weinig zee-ijs gemeten. Het ijs van de Zuidpool smelt drie keer sneller weg dan tot nu voorspeld, berekend en verwacht.

‘Ach, het duurt nog 150.000 jaar eer al dat ijs weg is’, zeggen sommigen dan enigszins nuffig. Dat kan wel zijn, maar wat verdwijnt, komt niet snel meer terug. Het is een erfenis die we opsouperen en niet doorgeven aan wie na ons komt.

Klimaatverandering zal voor de kinderen van nu een realiteit zijn. Op de website Climate Life Events kan je aan de hand van de geboortedatum van je grootmoeder, je moeder, jezelf en je eerste kind bekijken hoeveel graden de gemiddelde temperatuur steeg of zal stijgen tijdens hun en jouw leven.

Kinderen weten beter

De levens van de kinderen die na 2000 zijn geboren, zoals mijn beide zonen, bevinden zich allemaal op een opwaartse lijn. Wetenschappers omschrijven de rode zone als onbekend gebied. Er leefden geen mensen toen het ooit zo warm was op aarde of toen de atmosfeer zo veel CO2 bevatte. Hoe stijl die lijn loopt, hangt af van de acties die wij met z’n allen bereid zijn te nemen.

Kinderen weten wat nodig is: minder auto’s, meer groen.

CC​

Het goede nieuws is: onze kinderen weten bijster goed wat er moet gebeuren. Eind mei kwamen in Leuven de leden van de kindergemeenteraad samen in een auditorium. Hun aanbevelingen waren even eenvoudig als geniaal: minder auto’s en meer groen in de stad.

Kinderen weten wat goed is voor ons allemaal. Groene steden, zo bewijst wetenschappelijk onderzoek maken iedereen gelukkig. Ze vormen natuurlijk airco’s en sponzen, ze zorgen voor verkoeling in de zomer en ze vangen het water op van de hoosbuien die we steeds vaker over ons zullen krijgen.

Maar groene steden zijn ook spannende steden. Parken kunnen wilde tuinen worden. In Gent en Rotterdam kiezen ze daar nu al voor. Ze onderhouden hun parken zo weinig mogelijk en heten de verwildering welkom. Ook Barcelona wil graag vervellen tot een kindvriendelijke stad. Want wat goed werkt voor kinderen, werkt even goed voor oudere mensen, voor minder validen en voor iedereen die aan de kant staat van de ratrace waarin de samenleving doordraait.

Niet voor niets lanceerde Unicef het Child Friendly Cities Initiative, omdat kinderen die vrij door een stad kunnen bewegen zonder het risico te worden aangereden, fysiek en mentaal gezonde kinderen zijn. Zij kunnen de toekomst aan.

Ieder kind heeft het inherente recht op leven, stelt Artikel 6 van het Kinderrechtenverdrag. Ik zou daar graag het recht op natuur en groen aan willen toevoegen.

Op 29 oktober start in de VS de rechtszaak Juliana versus de Verenigde Staten. Het liefst van al hadden de 21 jongeren deze rechtszaak niet gevoerd. Maar hun toekomst hangt ervan af. En dat is wat niemand hen kan of mag ontnemen: het recht op een toekomst en het recht op hoop op een goed leven.