“‘‘Kom jij even de aap uithangen?’’

Lisette Ma Neza

© Charis Bastin

Nu het de witten allemaal ineens wel uitkomt en we overspoeld zijn geweest met zwarte-vierkantjes-posts en ik de oncomfortabele gesprekken heb gevoerd met wat vrienden die altijd gedaan hebben alsof ze niet zagen dat mijn lijf — een lijf van kleur was. Nu, voel ik het allerminste fut om het nog eens over mijn lichaam te hebben (Racial battle fatigue. Voor zij die houden van termen). Mijn lichaam knabbelt aan me, mijn vingers proberen mij te strelen, te stoppen, te helen. Mijn eigen armen proberen mij te omhelzen. ‘Lis, je bent moe, rust nou maar wat.’ Ondertussen lees ik boeken voor mezelf en voor mijn zusters. Ik duik in de boeken om te begrijpen hoe ik me voel en ik voel me steeds vermoeider naarmate ik lees.

Er is een hashtag, er is hoop… en toch maakt mijn maag een heel ander geluid.

Wit publiek hangt ineens aan elk zwart mens zijn of haar (of hen!) lippen. ‘Racisme? Ook hier? Vertel eens!’, luidt de vraag. Ik zie van alles voorbij komen, spreken over de kleur van mijn lichaam wordt van de een op de andere dag een grote hype, wereldwijd. Er lijkt hoop te zijn — nu mensen doorhebben dat je niet zomaar in iemands nek knielt en niemand het verdient om zo gruwelijk gedood te hebben. Ondertussen groeit de lijst met namen van mensen die op mij lijken, die nu geen lijven, maar louter lijken zijn. Maar er is een momentum, hou ik mezelf voor. Er is een hashtag, er is hoop… en toch maakt mijn maag een heel ander geluid. Ze doet pijn, ze draait een paar keer om, ze wordt er kotsmisselijk van en ze kent deze Sociale Media tijd te goed, ze liegt zichzelf niet meer voor — dezelfde vrijheid-liedjes worden hier al jarenlang gezongen en er is nog niets veranderd.

Ik schrijf het liefst teksten naar mijn kleine zusje, omdat de schrijvers die ik het liefst lees, mijn grote zussen zijn — Chimamanda, Radna, Simone, Bernardine Evaristo. Zo wil ik ook zijn, denk ik stiekem tussen de pagina’s door, zo’n grote zus zoals de grote zus waarmee ik opgroeide: een voorbeeld. Ik schrijf het liefst teksten naar mijn zwarte vrienden, mijn braziliaanse, maghrebijnse, abchazische en libanese vrienden, omdat ik weet wat hun leefwereld is en schrijven voor hen dieper gaat dan dienen als een kijkje in het leven van een zwarte vrouw. Het verhaal van de zwarte vrouw dat als eyeopener dient.

Ik voelde het de afgelopen weken maar al te vaak — dat mij gevraagd werd of ik bij wijze van spreken even de aap uit wilde komen hangen, alsof het verhaal dat mijn lichaam met zich meedraagt een soort luisterboek is, een museum aan leed, een tentoonstelling. Ik, de basisschooljuf of nee, de hoogleraar, die alle dingen over racisme weet te vertalen. Niet omdat ik mij hierin heb verdiept, hier kritische essays over schrijf of wat dan ook — nee gewoon, omdat ik bruin/zwart of van kleur ben. Het liedje dat al jarenlang op replay staat.

Ik schrijf ook graag teksten naar mijn beste witte vriendin, die even woke is als ik, die intergenerationele trauma’s in haar dna draagt, die ook komt van migratie, echtscheiding en een etnisch conflict waar niemand zich over onderwijst — maar als wit door het leven gaat. Ik schrijf graag teksten naar de mensen die enigszins op mij lijken, van binnen of van buiten. Naar de mensen die naar dezelfde dingen kijken als ik zie.

Van tijd tot tijd gaat dat even niet. Dan heb ik die vrijheid niet om te kiezen tot wie ik mij richt. Ik schrijf deze tekst aan jou. Weet ik veel of je wit, bruin, inheems, BIPOC (Engelstalig acroniem dat staat voor 'black, Indigenous and people of color', red.) of Belg bent of niet, dat ik zwart ben weet je alvast wel. Ben jij het ook? Of juist helemaal niet? Twijfel je? Wil je dat ik je een lijstje boeken stuur om te begrijpen wat dat eigenlijk allemaal is, zwart-zijn? Snap je het niet?

Heb je weleens seks gehad met een zwarte vrouw? Was dat anders dan? Doe ik je aan haar denken? Ben je een zwarte vrouw? Fijn. Dan begrijpen wij elkaar een beetje, enigszins. Begrijpen we elkaar echt? Als we samen op straat zouden lopen, zouden de witte mensen denken dat we zussen zijn? Zijn we dat ook aangezien zusters zijn politiek is?

Wil je dat ik over mijn lichaam vertel? Nu ineens wel weer? Over haar vormen, hoe ze beweegt door de wereld, haar verhaal en geschiedenis, de Afrikaanse diaspora, haar leed en haar moederland. Over haar kleur vooral?

Het kostte een filmpje dat zo snel als een virus verspreid zou worden en praten over racisme werd voor een aantal weken de nieuwe rage.

Goed. Waar heb ik het allemaal over? Vraag ik aan mezelf terwijl ik deze stroom aan frustraties bij elkaar en op mijn laptop ratel. Laten we het er maar niet over hebben, werd er van alle richtingen naar mij heen geslingerd, de afgelopen jaren. Laten we het even niet hebben over slam-poets die op elk event de racismekaart trekken. Ik had het er toch wel over. Laten we het niet hebben over gekleurde vrouwen in de politiek, of gekleurde vrouwen waar dan ook. Ik deed het toch. Laten we het niet hebben over Black Girl Magic, tenzij witte meisjes ook welkom zijn. Waarom moet het altijd over dat zwart-zijn gaan? Dit kwam tot een punt, dat ik mezelf afvroeg waarom er van mij verwacht werd dat dit mijn leven werd. Schrijven over zwart-zijn voor witte mensen. En waarom ik aan die verwachting blijf voldoen. Ik vraag het me nog steeds af.

Maar het kostte één filmpje. Zoals het doorgaans een filmpje kost in de tijd van millennials, een pandemie en onzichtbare 5G-golven die van hot naar her door alle ruimtes heen bewegen — Het kostte een filmpje dat zo snel als een virus verspreid zou worden en praten over racisme werd voor een aantal weken de nieuwe rage. Wie had dat verwacht?

Voor even weerklinkt het liedje net wat anders. Het nieuws is propaganda voor de rellen. Burgemeesters worden zowat ontslagen voor risico’s die niet in een tweede corona golf resulteerde en mijn telefoon rinkelde wat vaker dan normaal.

Laten we Lisette — of het eerste andere zwarte meisje dat in ons hoofd opkomt — erover bellen, misschien wil zij wel even de aap uit komen hangen? Laten we het erover hebben. Wel alleen al het niet heftig is, het positief eindigt, het niet over zwarte piet gaat en niet te agressief of boos over kan komen. Laten we het erover hebben — maar dan wel als een geschiedenisles en zodat de witte mensen zich minder machteloos voelen. Laten we het erover hebben, maar niet vergeten dat witte mannen ook gevoelens hebben. Vertel er maar over, dan halen wij als redactie de spellingfouten er wel uit. Vertel er maar over, maar dan wel als het activisme is, maar dat soort activisme dat te tolereren valt.

Laten we het er maar niet over hebben, zei ik de afgelopen hele maand. Voor het eerst.

Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over
​​​​​​​Sla mij maar even over