“‘Opge-pfas-t, pootjebadende peuters voor het gore en giftige zeeschuim!’

Pfas in het kort

Pfas is een verzamelnaam voor poly- en perfluoralkylstoffen. Dit chemische spul wordt gebruikt in blusschuim en als olie- en waterafstotende laag in pannen of regenjassen. Het goedje is bijzonder hardnekkig, breekt niet af en gaat voor eeuwig mee. Pfas blijft plakken.

Duurzaam is het niet. Het stapelt zich op in planten, dieren en mensen. Mosselen en garnalen staan stijf van pfas. Eieren van eigen kweek eet je het best niet meer in pfas-land Vlaanderen. Pfas zit in Arctisch ijs. Tegenwoordig regent het geen oude wijven of pijpenstelen, maar pfas. Pfas is toxisch: verzwakt immuunsysteem, verstoorde hormonenhuishouding, kankerrisico, miskramen, schildklierproblemen, etc.

Intussen is chemische milieuverontreiniging een van de zes planetaire grenzen waarbij de veilige zone overschreden werd.

Het bewuste VMM-rapport uit 2022 rapporteert de pfas-waarden in ons drinkwater voor 2021. Het rapport toetst deze waarden af aan de Europese Drinkwaterrichtlijn, maar ook aan een gezondheidsgrens die de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EAVV) als veilig of niet-toxisch beschouwt.

Volgens deze richtlijn mag de samengetelde waarde voor 20 pfas-soorten tot 100 nanogram per liter bedragen – dat is 0,0000001 gram per liter. Deze Europese richtlijn, goedgekeurd op 16 december 2020, houdt echter geen rekening met de gezondheidskundige of toxicologische grenswaarde die de EAVV drie maand eerder, op 17 september 2020, publiceerde.

Als een minister, die zich anders hevig verzet tegen Europese klimaatdoelstellingen, zich nu verstopt achter Europese richtlijnen, dan kan je er gif op innemen: er is stront aan de knikker.

De EAVV schuift een veilige grenswaarde naar voor van 4,4 nanogram per liter drinkwater en niet voor 20 maar slechts voor 4 vaak voorkomende soorten: pfos, pfoa, PFHxS en PFNA. De veilige gezondheidskundige grenswaarde is dus vele malen strenger dan het Europese richtsnoer. En daar knelt het schoentje.

Is er een probleem met ons drinkwater? ‘Gelukkig’ niet, vertelde VMM-woordvoerder Katrien Smet op 31 januari 2022 in een vraaggesprek bij VRT NWS waarin ze het rapport toelichtte. Waarom? De stalen blijven onder de 100 nanogram per liter conform de Europese Richtlijn. Maar die richtlijn trekt zich geen snars aan van de gezondheidskundige grenswaarde.

Vreemd dat de VMM zich beroept op de norm die Europa vraagt om ongefundeerde gezondheidsclaims te maken. Nog vreemder: de resultaten in relatie tot de gezondheidsrichtlijn worden gebagatelliseerd, terwijl pfas-concentraties toen wel degelijk veilige grenzen overschreden.

De donkere kant van het pfas-water ziet twee jaar later opnieuw het daglicht, wanneer journalisten van De Tijd op basis van hetzelfde rapport opnieuw de kat de bel aanbinden: 16,1% van de drinkwaterstalen zijn bezoedeld met te veel pfas.

Wederom is het vreemd dat minister Demir, in tango met VMM, niet erkent dat ons drinkwater ongezond veel pfas bevat. Het misleidende script had zomaar uit het draaiboek van de chemische industrie kunnen komen. Als een minister, die zich anders hevig verzet tegen Europese klimaatdoelstellingen, zich nu verstopt achter Europese richtlijnen, dan kan je er gif op innemen: er is stront aan de knikker. Hebben we geen recht om dit te weten?

Hoeveel departementen Volksgezondheid moeten er zijn opdat er goed voor onze gezondheid gezorgd wordt?

En wat zou Vlaams minister voor Volksgezondheid, Hilde Crevits (cd&v), hiervan vinden? Heeft minister Demir, bevoegd voor Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme, wat veel oog voor haar eigen departement Omgeving en wat weinig voor het departement Volksgezondheid van collega Crevits?

We vinden onze gezondheid allemaal belangrijk, maar ze is te belangrijk om over te laten aan het slechtere nattevingerwerk. Omdat Demir noch Crevits erin slaagt om een gezonde drinkwaternorm te implementeren, kan de volgende regionale regering dan niet beter bevoegdheden herschikken zodat er één minister is voor Volksgezondheid en Omgeving?

Een andere optie is om de Vlaamse bevoegdheid voor kraantjeswater te herfederaliseren. Federale ministers David Clarinval (MR) en Frank Vandenbroucke (Vooruit) besloten voor flessenwater de strenge gezondheidsnorm van 4,4 nanogram per liter te laten gelden. Waarom zouden we voor kraantjeswater geen gezonde norm hanteren? Hoeveel departementen Volksgezondheid moeten er zijn opdat er goed voor onze gezondheid gezorgd wordt?

locatie van pfas-productiefaciliteiten, enkele locaties waar pfas worden gebruikt, maar ook locaties waar besmetting is gedetecteerd en locaties die waarschijnlijk besmet zullen zijn. Voor een interactieve kaart kan je terecht op de nieuwssite van Le monde

© Senne Cambré / MO* (CC BY-NC-ND 2.0)

Moet er nog zand zijn?

De hoeveelheid pfas in drinkwater is klein bier vergeleken met de hoeveelheid in zeeschuim, omdat pfas de vreemde gewoonte heeft om hierin samen te troepen. Voor de Belgische kust mat het Vlaamse Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) immers een concentratie van 2,4 miljoen nanogram per liter zeeschuim.

Hoe zit het met de gezondheidsrisico’s van contact met zeeschuim en -water? Geen onbelangrijke vraag nu de strandcabines terug zijn en het zomerseizoen voor de deur staat.

VITO publiceerde in 2023 een rapport over pfas in zeewater en -schuim. In 2021 en 2022 werden op geheel willekeurige plekken in de Haan en Knokke respectievelijk 1 en 5 stalen genomen. De pfas-concentraties in zeeschuim varieerden van 8700 tot 2,4 miljoen nanogram per liter. Uiteraard gaat het maar om enkele stalen, maar dat de waarden overal zo hoog lagen, mag ons zorgen baren.

Wie al eens zwemt in de klotsende zee krijgt af en toe een slok zeewater – al dan niet met een toefje zeeschuim – binnen. En dan heb ik het nog niet gehad over onze plonzende peuters of onze rondzoevende viervoeters. Moeten we ons zorgen maken wanneer we ons blootstellen aan een onbezonnen zwempartij in zee?

VITO becijfert het risico op blootstelling aan pfas in zeewater en -schuim door het in te slikken en via onze huid. De hoogste blootstellingsniveaus zijn voor kleine kinderen (1-2 jaar), maar ook voor kinderen en volwassenen worden de door EAVV vooropgestelde gezondheidswaarden overschreden. De blootstelling van surfers is mogelijk nog hoger. Ik hoef er geen tekening bij te maken dat het advies luidt om zeeschuim niet in te slikken. Huidcontact is afgeraden, dus bij contact met schuim kan je het beter afspoelen. Zwemmen in zeewater is door de geringe blootstelling oké.

Milieuvervuiling is doorgaans een fenomeen dat je aantreft in de armste buurten. Hoe komt het dat het mondaine Knokke-Heist zo vervuild is?

In het kader van het Masterplan Kustveiligheid om onze kust te beschermen tot 2050 is zand nodig. Veel zand. De Vlaamse Grondbank en de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij stemden toe om zand- en sliboverschotten van de werken van de Nieuwe Sluis Terneuzen te gebruiken in Knokke als vooroeversuppletie – om de zeebodem onder de waterlijn aan te vullen. Het kanaal Gent-Terneuzen is door lozingen in de Leie en Schelde een pfas-hotspot. Vandaar dat milieuorganisaties Climaxi en de West-Vlaamse Milieufederatie al naar de Raad van State trokken om alle beslissingen die de vooroeversuppletie mogelijk maken nietig te verklaren.

Via het aangevoerde vervuilde zand borrelt er pfas weg dat zich in het luchtige zeeschuim verzamelt. Maar daar blijft het niet bij. Het opgeklopte pfas verstuift naar de omgevingslucht. Een studie van VITO uit april 2023 op twee locaties illustreert dat Knokke Zoute en Duinbergen het vlaggen hebben.

De pfas-luchtconcentratie in Knokke Zoute is 4,5 keer hoger dan de stedelijke achtergrondconcentratie in Borgerhout en meer dan 40 keer hoger dan de landelijke achtergrondconcentratie in Dessel. Dit zijn geen gevaarlijke concentraties, maar het is duidelijk dat we via verschillende wegen pfas binnenkrijgen en dat accumuleert in onze lijven.

Burgers hebben het recht om te geïnformeerd te worden en te weten waar en hoe hun leefomgeving hun vrijheid en gezondheid schaadt zodat ze schade kunnen voorkomen of beperken. Waarom staan bij ons geen waarschuwingsborden als dat in de Amerikaanse staat Michigan wel kan?

© MountainFae / Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Pfas ter land, ter zee en in de lucht: wat nu gedaan?

Om het eeuwigdurende pfas-verspreidingsverhaal een halt toe te roepen, is het nodig dat er direct een productiestop komt. Voorkomen is beter dan genezen. Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden zetten stappen voor een Europees verbod op duizenden pfas-stoffen.

Chemiereuzen liggen dwars en willen nog zo lang mogelijk winsten genereren op kosten van de maatschappij. Om hun bedrijfsmodel te verduurzamen beroepen deze nestbevuilers zich al decennia op duistere pr met desinformatie en het verdonkeremanen van gezondheids- en milieugevolgen, zo blijkt uit het onderzoek van Thomas Goorden.

Onze gezondheid, die van onze kinderen en onze leefomgeving is niet om mee te spelen.

Doen onze overheden voldoende conform de Europeesrechtelijke verplichting om onmiddellijk alle beschikbare milieu-informatie te communiceren zodat het publiek beschermende maatregelen kan nemen? Burgers hebben het recht om te geïnformeerd te worden en te weten waar en hoe hun leefomgeving hun vrijheid en gezondheid schaadt zodat ze schade kunnen voorkomen of beperken. Frequentere metingen zijn aangewezen, net zoals informatiecampagnes en -borden. Waarom staan bij ons geen waarschuwingsborden als dat in de Amerikaanse staat Michigan wel kan?

Ook onze wetgeving kan een handje helpen voor een gezond leefmilieu. In pfas-land Vlaanderen geldt sinds 1991 een milieuzorgplicht. Advocate Isabelle Larmuseau schrijft daarover het volgende: ‘Exploitanten moeten zich gedragen als voorzichtige en redelijke personen; exploitanten zijn professionelen die de gevaren van hun eigen exploitatie kennen; wetgeving en vergunningen bieden geen garantie, daarvoor is de milieuproblematiek te complex.’

Stap dus gerust ook eens naar de rechter om schadelijke activiteiten stil te leggen – bijvoorbeeld om te verkrijgen dat afvalverbrander Indaver alleen nog pfas-vrij mag uitstoten – en om gezonde en veilige milieugrenswaarde te verkrijgen. Deze plicht is een stok achter de deur om te voorkomen dat we achter de feiten aanhollen en bedrijven in het wilde weg blijven vervuilen.

Politici komen en gaan, maar pfas blijft bestaan. In plaats van ons te sussen en brandjes te blussen, kunnen we niet gewoon een gezonde leefomgeving garanderen? Het is tijd om het voorzorgsprincipe opnieuw te omarmen. Onze gezondheid, die van onze kinderen en onze leefomgeving is niet om mee te spelen. In alle vrijheid genieten van een frisse slok water, een teug verse lucht en een adembenemend zeezicht, is dat te veel gevraagd?