“‘Tijd is iets wat je moet nemen, niet iets waar je achteraan moet hollen’

Hoe passen mijn cursisten zich aan in een maatschappij waar de klok regeert?

© Konstantinos Tsanakas

Het fascineert Patricia Campailla, MO*columnist en leerkracht Nederlands voor anderstaligen, hoe we in het Westen achter de tijd aan hollen als hamsters in een rad. Haar cursisten komen uit landen waar mensen baas zijn over de tijd, niet omgekeerd. Hoe passen zij zich aan in een maatschappij waar de klok regeert?

Half vijf, mijn les zit erop. Het is een koude, regenachtige dag in januari. Op weg naar huis maak ik met de wagen een stop in het tankstation aan de plaatselijke supermarkt. Wanneer ik aan de automaat het pompnummer intoets, hoor ik verschillende keren een zware mannenstem die steeds dwingender ‘Mevrouw!’ roept.

Wie is Patricia Campailla?

Patricia Campailla geeft al jarenlang lessen Nederlands aan anderstaligen en blogt voor MO*. Tussen oktober 2020 en juni 2021 begeleidde ze een groep van tien cursisten in een opleiding elektriciteit. Nederlandse vaktermen moesten worden aangeleerd en spreekdurf bevorderd. Allen zwaaiden in juni af met een certificaat van elektricien op zak, en sommigen vonden zelfs meteen een job. Voor de MO*columns van november geeft ze een inkijk in dat leerproces.

Als enige ‘mevrouw’ aan de pomp, kijk ik enkele keren links en rechts van de automaat om te zien wie mij aanspreekt, maar ik zie niemand. Ik hoor nochtans duidelijk een zware mannenstem. De stem lijkt geen gelaat te hebben.

Dan duikt plots Misael op met een brede grijns op zijn gezicht. Misael is mijn cursist uit Cuba en heeft in werkelijkheid een zachte stem. We lachen allebei om zijn geslaagde grap.

Misael is in meer dan één opzicht een buitenbeentje in de groep aan wie ik lesgeef. Hij komt uit Cuba, terwijl alle andere cursisten afkomstig zijn uit het Midden-Oosten, Afrika en Pakistan. Zijn Spaanse accent is voor de andere cursisten moeilijk verstaanbaar. Hij is amper een jaar in België en pikt het Nederlands moeilijk op. Zijn humor is soms wat bizar, vaak weet je niet waar hij het ineens vandaan haalt. Zoals de grap aan het tankstation. Misschien zijn zijn grapjes een overlevingsstrategie: zijn manier om zich te manifesteren.

‘Onze kapitalist’

Intussen heeft Misael toch zijn plaatsje weten te veroveren in de groep. Ik noem hem soms lachend ‘onze kapitalist’. Als het over prijzen vergelijken gaat, moet je bij Misael zijn. Maar dat kapitalisme is slechts schijn. In werkelijkheid is Misael een gulle man die houdt van mensen. Hij komt altijd vijf of tien minuutjes te laat en dan zeg ik lachend: ‘Aha, daar is Misael, op de Cubaanse tijd!’

Vroeger maakte ik een strenge opmerking tegen cursisten die te laat kwamen. Dat werd namelijk van me gevraagd. De meeste collega’s zijn op dat gebied strenger dan ik. Sommigen hanteren zelfs een nultolerantie. Nu ik ouder ben en meer ervaring heb, durf ik in mijn lessen de dingen meer te doen volgens mijn eigen waarden.

Ik hecht veel waarde aan de tijd nemen, minder aan op tijd komen.

Zo hecht ik veel waarde aan de tijd nemen en minder aan op tijd komen. Dus als cursisten een beetje later komen, maak ik daar geen drama van. En weet je wat ik ontdekt heb? Geen drama maken van laatkomers in de les heeft een dubbel voordeel: het kost minder energie en uiteindelijk is het resultaat hetzelfde. De laatkomers komen toch te laat, want dat zit nu eenmaal in hun DNA.

Veel belangrijker dan het uur vind ik dat elke cursist zich welkom voelt en zichzelf kan zijn in de les. Dus als losjes omgaan met de tijd Misael op zijn gemak stelt, dan gun ik hem die tien minuutjes graag.

Hollen, hollen, hollen

Toegegeven, soepel omgaan met laatkomers is best een moeilijke evenwichtsoefening in een maatschappij waar alles afgestemd is op het tikken van de klok. Over enkele maanden is het de bedoeling dat mijn cursisten gezwind gaan meedraaien in ons systeem van ‘liever tien minuten te vroeg dan één minuut te laat’. Doe ik hen dan wel een plezier met mijn hoge tolerantiegraad als het over laatkomen gaat? De tijd gaat snel, gebruik hem wel, toch?

Maar wat als die vijf of tien minuutjes extra ervoor zorgen dat iemand op een ontspannen en rustige manier aan de les kan beginnen? Tijd is iets wat je moet nemen, niet iets waar je achteraan moet hollen. Meestal is er een reden voor het laatkomen, ik hoef die reden niet per se te kennen.

Kunnen cursisten dan zomaar binnenwandelen wanneer het hen uitkomt, vraagt u zich misschien af? Nee. Dat zou de efficiëntie van de lessen in het gedrang brengen. Het is een kwestie van gezond verstand: of iemand stipt is of niet, zegt weinig over zijn motivatie. Daarom verwelkom ik laatkomers liever met een grapje of zelfs met een uitnodigend gebaar: ga zitten en ontspan je.

Welke burn-out?

Mijn cursisten komen uit landen waar op een heel andere manier met tijd en afspraken wordt omgegaan. Landen waar het sociale weefsel veel hechter is en waar altijd wel een familielid is dat kan passen op de kinderen. Landen waar begrippen als ‘eenzaamheid’ en ‘burn-out’ niet of amper gekend zijn. Landen waar mensen wel eens wensen dat ze niet de hele tijd omringd waren door anderen, zodat ze af en toe ook eens kunnen ontsnappen aan de sociale controle die het hechte familieleven met zich meebrengt.

Mijn cursisten komen uit landen waar begrippen als eenzaamheid en burn-out niet of amper gekend zijn.

In een cultuur waar ‘alleen zijn’ een abstract begrip is, is losjes omgaan met afspraken en tijd ook minder een probleem. Al helemaal niet als het gaat om afspraken met vrienden of familie. Iemand komt niet of later opdagen? Het zij zo, genoeg anderen om je heen om thee mee te drinken en de gebeurtenissen van de dag te bespreken. Een afspraak die niet doorgaat in pakweg Irak of Syrië staat niet gelijk aan een avond alleen voor televisie.

In België maken we voor alles en iedereen een afspraak. Dat is voor veel van mijn cursisten een grote aanpassing. Sommigen vinden het wel handig dat niet iedereen zomaar overal binnen en buiten loopt. Het is efficiënt dat afspraken gerespecteerd worden.

Maar je leven laten leiden door de klok genereert ook veel meer stress. Dat is wennen. Het duurt ook lang, soms jaren, om hier een sociaal leven uit te bouwen. De meeste vluchtelingen die ik ken willen zich aanpassen aan onze manier van leven. Maar die aanpassing vraagt – jawel – tijd.

Bouwen aan de toekomst

Tijd is kostbaar. Tijd nemen voor onszelf, maar ook tijd geven aan anderen. Bijvoorbeeld aan Misael uit Cuba, die pas een jaar in België is. Tijd om te leren op tijd komen, tijd om Nederlands te leren, tijd om inzicht te verwerven in de wondere wereld van elektriciteit.

Door Misael tijd te geven om zich op zijn gemak te voelen, heb ik ontdekt dat hij een harde werker is die aan een toekomst bouwt voor zijn gezin. Als ik om kwart over vier in de fietsenstalling aankom, zie ik hem vaak nog. Dan trekt hij zijn regenkledij aan en bindt zijn Uber Eats-box vast op zijn brommer. Tot tien uur ’s avonds bezorgt hij in Gent pizza’s en hamburgers. In weer en wind, zonder klagen. Met zijn smartphone communiceert hij voortdurend met zijn klanten: ‘Ik ben er over tien minuten’ of ‘Ik ben nu aan het wachten bij Domino’s’. Zo komt het dat hij de Uberbezorger is die de meeste fooi krijgt.

Misael doet me denken aan mijn eigen vader, die pas laat Nederlandse les kon volgen omdat hij twee shiften na elkaar draaide.

Binnen enkele maanden bevalt de vrouw van Misael van hun eerste kindje. Daarom trotseert hij elke avond de koude op zijn brommer: ze moeten spullen kopen voor de baby. Ik bewonder zijn volharding. Het doet me denken aan mijn eigen vader, die pas laat Nederlandse les kon volgen omdat hij twee shiften na elkaar draaide in de staalfabriek. Zo kon hij een huis kopen en zijn kinderen een betere toekomst geven.

We kunnen nooit weten welke zorgen iemand aan zijn hoofd heeft. Daarom vind ik geduld oefenen en een aangename sfeer creëren essentieel. Zo kan een les Nederlands misschien meer zijn dan een les: misschien is het voor sommige cursisten ook een oase van rust, waar ze even hun zorgen kunnen vergeten en gewoon focussen op zichzelf.

Op het einde van de opleiding zijn ik en mijn collega’s blij dat we met Misael de grenzen van ons geduld afgetast hebben. Wat we weinig haalbaar achtten, heeft hij toch voor mekaar gekregen: zijn eerste sollicitatiegesprek was meteen raak. Hij kreeg een job aangeboden. Ik heb een sterk vermoeden dat zijn onschuldige charme daar iets mee te maken heeft.

Enkele weken na het positieve sollicitatiegesprek vind ik een geboortekaartje in mijn brievenbus. Als ik het kaartje uit de enveloppe haal valt een reeks kleurrijke glitters op de eettafel. Misael zijn zoon is geboren en daar hoort natuurlijk een grappige kwinkslag bij. Ik glimlach. Misael was de tijd en het geduld waard.

Vandaag is Misael nog steeds aan de slag als elektricien bij hetzelfde bedrijf.