“‘Plaatst Europa handelsbelangen boven groene beloftes?’

Eerder dan werk te maken van écht meer gelijke en duurzame relaties met het Zuid-Amerikaanse continent, zet de EU nog altijd in op beleidskeuzes die de ongelijkheid net verder verankeren, aangejaagd door de Europese honger naar grondstoffen en de toenemende nervositeit rond de geopolitieke machtsverschuivingen. Op de foto: een (digitaal bijgekleurd) satellietbeeld van de Cerro Verde kopermijn in Peru.

Stuart Rankin / NASA Earth Observatory / Wikimedia (CC BY-NC 2.0)

Om écht komaf te maken met eurocentrisme is er meer nodig dan traditionele handelsrecepten met een groene saus, schrijft beleidsmedewerker bij Broederlijk Delen Wies Willems. Als het de EU menens is met meer gelijkwaardige relaties, moeten handelsinstrumenten worden ingezet als hefboom voor waardecreatie.

Europa moet zich ‘meer bescheiden’ opstellen in de nieuwe wereldorde van vandaag, aldus de Duitse bondskanselier Scholz begin mei, tijdens een speech in het Europees Parlement. Scholz vindt het de hoogste tijd dat de EU haar eurocentrisme achter zich laat en ‘meer gelijke relaties’ aangaat met andere continenten. Nobele intenties, maar de politieke realiteit blijkt zoals wel vaker meer prozaïsch.

Eerder dan werk te maken van écht meer gelijke en duurzame relaties met Latijns-Amerika, zet de EU nog altijd in op beleidskeuzes die de ongelijkheid net verder verankeren.

Latijns-Amerika is wat dat betreft een interessant voorbeeld. 2023 werd immers aangekondigd als een “sleuteljaar” voor de relaties tussen de Europese Unie en Latijns-Amerika. Op 17 en 18 juli vindt in Brussel een grote top plaats tussen staats- en regeringsleiders van beide continenten, de eerste in bijna tien jaar tijd. En zoals dat gaat met dergelijke hoogmissen van de diplomatie, worden de grote woorden (vrede, duurzame ontwikkeling) niet geschuwd.

In de aanloop naar die top in Brussel warmden de ministers van de EU-lidstaten en Latijns-Amerikaanse landen zich begin mei alvast op in Costa Rica, om te vergaderen over een gezamenlijke aanpak van klimaatverandering, milieuverontreiniging, biodiversiteitsverlies en de transitie naar een koolstofarme en circulaire economie. Die groene transitie is ook één van de grote thema’s op de agenda van de EU-Latijns-Amerika-top in juli.

Momentum voor Mercosur?

De beleidscoherentie tussen de groene doelstellingen en de harde handelsbelangen van Europa blijft echter ver zoek. Eerder dan werk te maken van écht meer gelijke en duurzame relaties met het continent, zet de EU nog altijd in op beleidskeuzes die de ongelijkheid net verder verankeren, aangejaagd door de Europese honger naar grondstoffen en de toenemende nervositeit rond de geopolitieke machtsverschuivingen ten voordele van China. Dat blijkt opnieuw uit enkele actuele dossiers.

Met Lula opnieuw aan het roer van de grootste economie van de Mercosur-landen, is het money time, vindt de Commissie.

Een voorbeeld is het akkoord tussen de EU en de Mercosur-landen (Argentinië, Brazilië, Paraguay, Uruguay). Dat is niet bepaald een tekst waarin de EU zich “bescheiden” opstelt. Zo zou het akkoord bijvoorbeeld Europese producenten van pesticiden een handje helpen om naar Zuid-Amerika te exporteren.

Scholz ziet dat akkoord liefst zo snel mogelijk in werking treden. Verzet van het middenveld en sociale bewegingen in zowel Zuid-Amerika als Europa, maar ook vanuit de Europese landbouwsector, leidde ertoe dat de onderhandelingen al jaren aanslepen zonder echte doorbraak. Ook vanuit verschillende nationale regeringen is er tegenstand (bijvoorbeeld Frankrijk en Oostenrijk spraken al hun vrees uit voor de massale import van landbouwproducten uit Zuid-Amerika).

Bolsonaro en zijn rampzalige palmares op vlak van mensenrechten en milieu vormden bovendien een bijkomend argument om voor onbepaalde tijd de pauzeknop in te drukken. Maar met Lula opnieuw aan het roer van de grootste economie van de Mercosur-landen, is het money time, vindt de Commissie.

De top van juli is het grote momentum waar de leiders van de betrokken blokken nu naartoe leven om het akkoord finaal af te ronden. Vooral Spanje, voorzitter van de Europese Raad vanaf juli, wil een trofee binnenhalen.

Om een antwoord te bieden op de bezorgdheden van de civiele maatschappij publiceerde de Europese Commissie begin dit jaar een bijkomende “interpretatieve verklaring” over verschillende aspecten van het Mercosur-verdrag. Maar die verklaring verandert fundamenteel niets aan het akkoord. Ze voorziet bovendien nog steeds geen sancties in geval van bijvoorbeeld niet-naleving van het klimaatakkoord van Parijs, milieuverdragen of toezeggingen om de ontbossing terug te dringen.

Democratisch deficit

Daarnaast is het zorgwekkend dat in de naam van handelsbelangen de democratische besluitvorming almaar meer onder druk komt te staan. Zowel in Zuid-Amerika als in Europa blijft het middenveld uitgesloten van de onderhandelingen.

Bovendien zijn er aanwijzingen dat de Commissie de weerstand tegen het Mercosur-verdrag vanuit EU-lidstaten en parlementen wil omzeilen via een versnelde procedure. Daarbij zou het handelsluik van het akkoord losgekoppeld worden van de hoofdstukken over politieke dialoog en samenwerking, en alvast in werking kunnen treden zonder consequenties voor de bescherming van natuur of mensenrechten.

De Europese wetgeving rond kritieke grondstoffen dreigt oneerlijke en onrechtvaardige structuren in stand te houden.

Een alternatieve procedure is dat de EU het handelsgedeelte van het verdrag zou goedkeuren als een “interim” handelsakkoord, zoals recent ook al gebeurde met het akkoord tussen de EU en Chili. In ons land diende de N-VA een parlementaire resolutie in die de Belgische regering oproept om vaart te zetten achter de goedkeuring van het EU-Mercosur-verdrag. Het is nog afwachten of al die manoeuvres echter ook voor het langverwachte groen licht zorgen.

Een ander dossier dat de inzet van nauwere banden met Latijns-Amerika voor de EU helder aantoont, is de Europese wetgeving rond kritieke grondstoffen (Critical Raw Materials Act of CRMA). Die dreigt oneerlijke en onrechtvaardige structuren in stand te houden door grondstofrijke Latijns-Amerikaanse landen te gebruiken als goedkope grondstoffenleveranciers en afnemers van Europese groene-industrieproducten.

Ook de ontwerptekst van het Mercosur-akkoord bevat overigens maatregelen in die zin, zoals tariefverlagingen op de export van mineralen. Het adjectief ‘kritiek’ is op zich al een tekenend staaltje van eurocentristisch woordgebruik, aangezien het vertrekt vanuit de noden van de Europese consumptie.

Naar echte win-winpartnerschappen

Als het de EU menens is met meer gelijkwaardige relaties, moeten handelsinstrumenten worden ingezet als hefboom voor waardecreatie in Latijns-Amerikaanse economieën zelf. Landen moeten kunnen profiteren van de volledige waardeketen van grondstoffen en de kans krijgen hun eigen economie te baseren op hernieuwbare energie, in plaats van zich gedwongen te beperken tot louter leveranciers van ruwe grondstoffen.

Ondanks de mooie woorden van Scholz lijkt een meer bescheiden houding van Europa nog niet voor morgen.

Er is ook een opschaling nodig van klimaatfinanciering en technologieoverdracht naar Latijns-Amerika. En investeringen in infrastructuur in het kader van Global Gateway, het nieuwe paradepaardje van de Europese internationale samenwerking, moeten vertrekken van de noden in de landen zelf. Tegelijkertijd dienen mensenrechten en milieunormen bij investeringen gewaarborgd te worden via doeltreffende instrumenten.

Ondanks de mooie woorden van Scholz lijkt een meer bescheiden houding van Europa nog niet voor morgen. Misschien kan de Europese Commissie wat inspiratie putten uit voorstellen die vanuit Latijns-Amerika zelf naar voor worden geschoven. Zo is er het Ecosociaal Pact, een brede beweging van activisten, academici en organisaties over het hele continent. Die verzet zich radicaal tegen het “groene kolonialisme” van de handelsakkoorden in hun huidige vorm, en pleit onder meer voor de betaling van ecologische schuld aan landen in het globale Zuiden.

Om komaf te maken met eurocentrisme is kortom een systeemverandering nodig, in plaats van traditionele (handels)recepten met een groene saus. Zal het ook dáárover gaan op de komende EU-Latijns-Amerikatop?