“‘Ramadan: vasten gaat over eten’
Aya Sabi is er helemaal klaar voor, laat de ramadan maar beginnen. Maar ze wil daar graag wat dieper over denken, en dan komt ze al vastend uit bij eten, recepten, verleden en de grote tafel waaraan iedereen welkom is. Of zou moeten zijn.
© Brecht Goris
Dat de ramadan niet over eten gaat, hoor ik vaak. Dat is waar. En tegelijk gaat deze maand wél over eten. Over hoeveel tijd we erin steken en in hoeverre we zonder kunnen: normaal functioneren, opstaan en ons ding doen, glimlachen naar alle collega’s - ook Suzan met haar ‘zelfs geen slokje water?’ - terwijl je je ontwenningsverschijnselen zo goed mogelijk onder controle probeert te houden. Af en toe ga je wel tijdens je lunchpauze bij het koffie-apparaat staan babbelen, misschien dat de geur ook effect heeft?
Ramadan gaat ook over waar die koffie vandaan komt. Over de koffieboeren en hoe eerlijk hun loon was en hoe afhankelijk ze zijn van dat (schamele) loon terwijl de koffie op raakt omdat we wereldwijd elke dag met zijn allen 2 miljard kopjes drinken. Het gaat ook over de tien minuten voor de maghreb-adhaan, dat je jezelf belooft de halve keuken leeg te eten, en je dan vol zit na een dadel en een beetje melk. Je suikerspiegel omhoog. Je energielevels in orde. Dat je eigenlijk helemaal niet meer nodig hebt, maar die briwat lacht zo lief naar je. Zonde om haar te laten liggen.
Om even terug te komen op de dadel: Zonde als je je vasten breekt met een dadel die een oorlog financiert. Dat je de hele dag uit principe niets gegeten en gedronken hebt om dan indirect de apartheid en de luchtaanvallen op de Palestijnen te steunen - hier lees je hoe je wel aan eerlijke dadels kan komen.
Ik stel me ook vragen bij de hamburger die ik soms crave, dat ik gewoon vraag bij het betreden van een nieuwe zaak of hun vlees halal is en daarmee denk mijn principes niet te verloochenen, hoewel ik goed genoeg weet dat elke vleesindrustie een louche zaak is. Minder hamburgers? Mijn lijf zal me over dertig jaar dankbaar zijn. De wereld ook, omdat obesitas een epidemie is.
En tegelijk brengt eten samen. Zijn er familiebanden en liefdes en culturen en beschavingen rond eten gebouwd. Herinneringen vooral: mijn lievelingseten is baghrir be zebda oe le3sal met een kass datay, niet omdat ik dat echt het allerlekkerst vind, maar omdat oma het altijd bereidde voor me. Omdat ik dan terug kind ben. Eten is liefde. Eten is zorgzaamheid. Koken is geven.
Ramadan draait wél om eten. Bij maghreb genieten van elkaar. En dankbaar zijn dat je tenminste je vasten kán verbreken. Schuif extra stoelen aan tafel. Ga samen de keuken in. Moeders en grootmoeders leven inderdaad verder in onze herinneringen over ons lievelingseten, maar zijn niet gemaakt om hun rug te breken en hun dagen te wijden aan jouw harira en msemen, dus stroop je mouwen op en ga die keuken in. Het is ook voor hen ramadan. Geen Masterchef.
Oh ja, de chabakia bij ons heb ik zelf een paar dagen geleden bereid. Niet alleen omdat ik zo mijn andere verantwoordelijkheden kan negeren, maar vooral omdat ik me zo verbonden voel met mijn moeder, mijn grootmoeder, met de cultuur die ik met hen deel, de ogen waardoor we de wereld zien. Hoewel we allemaal ergens anders gestrand zijn en een andere wereld zien, brengen de baghrir, en de chabakia en de late ramadannachten wandelend naar de moskee ons terug naar waar we allemaal vandaan kwamen.
Ook omdat ik het zat was om altijd te mislukken in dat teruggaan - Marokkaanse vrouwen koken op gevoel op een “3aynak mizanek” op een al doende leer je - maar ik had meer tijd nodig én een uitgestippeld recept. Ik vind die bij vrouwen van de tweede en derde generatie hier [shoutout naar Kookhoekje van Xfaatje], die me helpen om terug te kunnen gaan, dat de recepten ook nooit verloren zijn. En wij dus ook niet. Zo blijven we voor altijd een beetje thuis.
Ramadan mubarak.