“‘Schuld en schaamte zijn ongelijk verdeeld’

Bieke Purnelle

© Brecht Goris

Schuldgevoel is een van de interessantere menselijke emoties, schrijft MO*columnist Bieke Purnelle. De ene heeft er al wat meer van dan de andere. Ze zou heel graag wat schuld en schaamte uitdelen aan wie er ontbeert en aan wie bij machte is iets wezenlijks en structureels te veranderen, maar dat flagrant verzuimt.

Onlangs stond ik op een feestje te miepen over spierpijn na een pittige sporttraining. ‘Misschien had ik een warm bad moeten nemen.’

‘Ik durf geen bad meer nemen’, mompelt de vriendin in kwestie, een tegenwerping die ik begreep.

Een andere vriendin leeft bij gratie van lange warme baden, haar grote en wellicht enige guilty pleasure. Ze durft het amper opbiechten. Ze heeft geen auto, vliegt niet, eet geen vlees, koopt alleen tweedehands en denkt over elke aankoop drie keer na. Maar dat bad, dat speelt op in haar hoofd, want al dat water, alleen maar voor haar plezier.

Uitzoomen helpt ons beter zien. Soms wordt het perspectief verrassend genoeg scherper en zien we de dingen pas helder in hun lachwekkende nietigheid.

Zo schuifelen wij vooruit, bij elkaar gehouden door schuld en schaamte over onze kleinmenselijke behoeften en bescheiden uitspattingen.

Schuldgevoel is een van de interessantere menselijke emoties. Het fungeert als een ingebouwd alarm dat waarschuwt voor mogelijks onwenselijk en schadelijk gedrag. Het houdt ons in toom, begrenst onze kwalijke impulsen.

Dat is handig, maar ook onaangenaam. Je wilt niet al te vaak herinnerd worden aan wat je eventueel verkeerd deed. Schuldgevoel knaagt, knarst en zeurt. Het is onhandig onbehagen en dus willen we er zo snel mogelijk van af.

Mijn eigen schuldgevoel over pakweg een zak voorgesneden wokgroenten in plastic staat in ridicule verhouding tot het gebrek aan schuldgevoel van grotere actoren die van mijn instantwokgerecht een lachertje maken. Uitzoomen helpt ons beter zien. Soms wordt het perspectief verrassend genoeg scherper en zien we de dingen pas helder in hun lachwekkende nietigheid.

Ongelijk verdeeld

Wat ik pertinent oneerlijk vind aan schuldgevoelens is niet hun bestaan op zich, of het feit dat ze ons bezwaren. Wat schuurt is dat ze ongelijk verdeeld zijn, zoals vrijwel alles in deze wereld. De ene gaat gebukt onder wat relatief onschuldig, ondoordacht of hooguit onverstandig was, de andere banjert met de neus in de lucht vooruit, een stort vol explosieven en vergif achter zich latend.

Misschien is het een van de vereisten om een toppoliticus, topmanager, topeenderwat te worden: de gave om nooit om te zien.

Er moet een geheim recept bestaan dat verantwoordelijkheid oplost in bijtend zuur zodat schuldgevoel nooit de kans krijgt om te ontstaan, laat staan om zich te manifesteren.

Gek genoeg zijn veel mensen zonder noemenswaardig schuldgevoel net opmerkelijk bedreven in schuldigen aanwijzen. Altijd zijn het de anderen die de boel verzieken, de schade veroorzaken, noden genegeerd hebben.

Misschien is het een van de vereisten om een toppoliticus, topmanager, topeenderwat te worden: de gave om nooit om te zien, ook al heb je niet per se iets goeds, wie weet zelfs iets vreselijks gedaan. Misschien is het een hedonistische overlevingsstrategie, waarin schuld noch schaamte een rol van betekenis hebben.

Zelf ben ik enigszins gehecht aan dat soort ongemak. Het helpt mij zorg en verantwoordelijkheid dragen, ook wanneer ik lui en balorig ben of er geen zin in heb.

Schuldgevoel gaat over wie we willen zijn en waar we naar streven. Wanneer we falen in dat streven ervaren we ontgoocheling in onszelf. Vervelend, maar ongevaarlijk, en mogelijk zelfs motiverend om de volgende keer beter te doen.

Alleen zou ik er graag wat van uitdelen aan wie er ontbeert en aan wie bij machte is iets wezenlijks en structureels te veranderen, maar dat flagrant verzuimt.

Al die mensen wens ik veel meer schuldgevoel en schaamte, in de hoop dat ze zwijgen wanneer er schaamteloze taal in hun hoofd ontspruit. In de hoop dat ze hun mond houden in plaats van vanuit hun paleis het einde van de voorspoed aan te kondigen alsof ze niet weten dat heel veel mensen nooit voorspoed hebben gekend.

In de hoop dat ze zich afvragen wat hun bedrijf kan doen voor de samenleving in plaats van aandeelhouders te belonen met meer geld dan een mens ooit opgemaakt krijgt. In de hoop dat ze ’s nachts wakker liggen van extreme droogte en overstroomde dorpen in plaats van de eerstvolgende verkiezingen.