“‘Tijd om het taboe rond menstruatie in de ramadan te doorbreken’

Warda El-Kaddouri

© Brecht Goris

Het zal u vast niet ontgaan zijn. Het is ramadan – de negende maand van de islamitische jaarkalender en de heilige vastenmaand voor moslims. Elk jaar is er meer aandacht voor de periode waarin tienduizenden Vlamingen zich van dageraad tot zonsondergang van eten, drinken, roken en geslachtsgemeenschap onthouden.

Supermarkten passen hun aanbod aan en hebben speciale ramadan-hoekjes met dadels, vijgen, kikkererwten en harira-kruiden. Verschillende organisaties houden open iftars waar iedereen welkom is om zo’n avondmaal eens te beleven. En actualiteitsprogramma’s zoomen in op wat deze maand voor de Vlaamse moslims betekent. Dat laatste leidde zelfs tot ergernis van o.a. Zuhal Demir, gewezen Staatssecretaris voor Gelijke Kansen nota bene, die zo een relletje veroorzaakte over het Studio Brussel-programma ‘Ramadamadingdong’.

Het blijft me toch verbazen… die herhaaldelijke oproep om de scheiding tussen kerk en staat te bewaren, maar een regering die elke keer opnieuw één bepaalde religie wil censureren in naam van neutraliteit. Ik zie slechts een kans tot meer kennis, meer begrip, meer verbinding.

Door de groeiende aandacht en informatie die beschikbaar is rond de ramadan is het ook vrij bekend dat verschillende groepen mensen van het vasten vrijgesteld zijn: ouderen, kinderen, zieken, reizigers en zwangere of borstvoedende vrouwen. Een groep die iets minder bekendheid geniet, zijn de menstruerende vrouwen. Hoe kan het ook anders?

Ik krijg de kriebels wanneer er in dit opzicht over “onreinheid” wordt gesproken, want zo’n negatief geladen woord vergroot alleen maar het stigma rond menstruatie én vrouw-zijn.

Rond het natuurlijk fenomeen dat vrouwen maandelijks ondergaan, hangt nog – los van religie – steeds een enorm groot taboe. De ramadan verveelvoudigt die bestaande maatschappelijke gevoelens van schaamte en ongemak. Toen regisseur Rayka Zehtabchi met de Netflix-docu Period. End of Sentence de Oscar voor beste korte documentaire binnensleepte, reageerde ze op het podium verrast: “I can’t believe a film about menstruation just won an Oscar!”

Tijdens de islamitische vastenperiode zijn menstruerende vrouwen vrijgesteld van het vasten. De redenering daar achter? Menstruatie maakt de rituele wassing ongeldig en daardoor ook de mogelijkheid om het ritueel gebed te verrichten onmogelijk. Ik krijg de kriebels wanneer er in dit opzicht over “onreinheid” wordt gesproken, want zo’n negatief geladen woord vergroot alleen maar het stigma rond menstruatie én vrouw-zijn.

Samen met vele andere theologische geleerden zie ik het liever als een erkenning van de fysieke ongemakken waar menstruatie mee gepaard gaat. Wanneer je last hebt van een lagere bloeddruk, hoofdpijn, een opgeblazen gevoel en krampen in buik en onderrug is dit allesbehalve een ideale situatie om jezelf te onthouden van water, voedsel en medicijnen zoals pijnstillers. Dus dan hoeft het ook niet. En toegegeven, stiekem voelt het ook wel goed om toe te kunnen geven aan die heerlijke door natuurlijke hormonen opgewekte vreetbuien.

Vrouwen onder elkaar noemen het lachend ‘onze ramadanpauze’… maar naar de rest van de wereld toe zijn we stil, houden we alles verborgen. We transformeren in James Bond meets Super Ninja Squad. We duiken onder tafels wanneer we net een hap van ons broodje nemen en we voetstappen in de verte horen. We vermijden eten in het openbaar of in de buurt van mannelijke familieleden, collega’s of vrienden. Sommigen van ons staan om drie uur ’s nachts alsnog op voor suhoor (ontbijt voor het vasten) om de schijn op te houden dat ze vasten.

Eten gebeurt stiekem, snel en geluidloos. In je kamer, in de toiletten, in de auto. En als we “betrapt” worden voelen we ons beschaamd.

Eten gebeurt stiekem, snel en geluidloos. In je kamer, in de toiletten, in de auto. En als we “betrapt” worden voelen we ons beschaamd. Op de werkvloer levert het gênante momenten op, want je hebt net het jaarlijks ritueel achter de rug van ramadan aankondigen, uitleggen en je collega’s geruststellen dat je het echt wel overleeft… en dan komt daar je menstruatiecyclus aankloppen en kan je middenin de ramadan weer eten. Hoe leg je dat uit? ‘Warda! Heb ik jou nu net betrapt op vals spelen tijdens de ramadan?’

Precies dit soort heimelijk gedrag hebben wij vrouwen over menstruatie in het algemeen. Veel vrouwen zullen het ongetwijfeld herkennen: Naar het toilet sluipen wanneer je stiekem een tampon of een maandverband van je tas naar je broekzak manoeuvreert. Of aan de kassa staan met alleen een pakje maandverband en een vuurrood gezicht van schaamte bij het afrekenen. Helemaal doodgaan vanbinnen wanneer een tampon in felgekleurde en gebloemde verpakking per ongeluk uit je tas valt. Codewoorden of eufemismen gebruiken als alternatieven om het woord “menstruatie” niet te moeten uitspreken. Zelfs de keuze om hier een column aan te wijden was licht ongemakkelijk. Waar is dat eigenlijk goed voor?