“‘‘Vier jij je moeder?’’

Tijdens therapie komen onderwerpen zoals ouderschap, opvoeding, gezins- en familiedynamieken regelmatig aan bod. Een dag zoals Moederdag fungeert dan wel eens als een extra katalysator.

Zo’n dag brengt veel in beweging in de gevoelswereld van mijn cliënten. Want behalve dat het een dag is waarop moeders letterlijk en figuurlijk in de bloemetjes worden gezet, is het ook een dag die gepaard gaat met ambivalentie wat existentiële vragen oproept.

Wie mag zich moeder noemen? Zijn er bepaalde criteria? Indien ja, wie bepaalt die?

Of de letterlijke vraag die Riane* mij stelt: ‘Vier jij je moeder?’

Onderweg zag ze niet alleen hoe haar twee zonen om het leven kwamen, ze verloor ook haar baby.

Sinds begin dit jaar begeleid ik Riane na een doorverwijzing door haar huisarts. Daar ging ze veelvuldig op consultatie omwille van fysieke klachten, zoals vermoeidheid, misselijkheid en bij momenten hevige pijnscheuten in de buikstreek. Talrijke scans en andere medische onderzoeken brachten geen uitsluitsel.

Dokters verzekerden haar dat ze louter fysiek niets konden vinden. Haar lichaam werd gezond verklaard. Maar waar kwam die pijn dan vandaan?

Crisissen overal ter wereld

Riane is 42 en komt uit Soedan. Enkel jaren geleden besloot ze door de aanhoudende crisis en geweld samen met haar gezin haar moederland te ontvluchten. Op dat moment was ze zwanger van haar derde kind.

Vluchten omschrijft ze als de hel. Onderweg zag ze niet alleen hoe haar twee zonen om het leven kwamen, ze verloor ook haar baby.

Meer details kan en wil ze daarover tot op vandaag niet kwijt. Over die periode praten zonder terug gekatapulteerd te worden in tijd en ruimte, is onmogelijk.

Wat met de bevolking in Soedan, Congo en Haïti die ook al decennia gebukt gaan onder geweld en terreur?

‘Ik wil niet gek worden. Als ik dat opnieuw oproep, ben ik mezelf misschien voorgoed kwijt. Het is nu al een uitdaging om me staande te houden en niet overspoeld te worden.’

Met die laatste zin bedoelt ze de mediaberichtgeving. Langs de ene kant frustreert ze zich aan de berichtenstroom en de hoeveelheid tragische horrorverhalen en -beelden. Langs de andere kant vindt ze het nieuws enigszins selectief.

Eerst domineerde de oorlogssituatie in Oekraïne. Nu is dat de volkerenmoord in Palestina. Maar wat met de bevolking in Soedan, Congo en Haïti die ook al decennia gebukt gaan onder geweld en terreur?

‘Vinden we hun situatie ondertussen normaal? Zijn hun levens minder nieuwswaardig?’ vraagt ze zich luidop af, terwijl er tranen over haar wangen rollen.

Wat ze zegt is pijnlijk reëel. Het is onmogelijk om een mediakanaal te openen zonder geconfronteerd te worden met crisissen en oorlogen overal ter wereld. Zelfs wie een oorlogssituatie overleeft, komt er zelden ongeschonden uit.

Dat geldt zeker voor vrouwen en meisjes, die vaak onderworpen worden aan allerlei onmenselijke en vernederende handelingen. Denk maar aan detentie, marteling en (seksueel) geweld waarvan vervolgens beelden op sociale media circuleren.

Kinderen die bewust gescheiden worden van hun ouders om vervolgens ontvoerd te worden naar een ongekende bestemming, blijkt ook nu het lot van Palestijnse kinderen. Onder meer VN-experts veroordeelden deze daden als ernstige mensenrechtenschendingen en schendingen van internationaal recht. Daders moeten ter verantwoording geroepen worden en slachtoffers hebben recht op gerechtigheid, klinkt het.

Maar hoe worden die woorden omgezet in concrete acties, als de terreur en het moorden blijven doorgaan?

Rouw

Na enkele minuten stilte verandert Riane van onderwerp. Plots vraagt ze of ik mijn moeder vier? De vraag verrast me, vermits haar voorgaande vragen nog nazinderen in mijn hoofd.

Ik antwoord dat elke feestdag, of het nu een verjaardag, Kerst of Moederdag is, complex is voor mij als geadopteerde. Dat over zulke dagen vaak een schaduw hangt van gemis en verdriet. Ze knikt instemmend.

Haar staat van zijn omschrijft ze als ‘een hoofd vol gedachten, een hart dat overloopt van verdriet en een holle buik’. Zij en haar man dromen nog van een kind.

Los van wat de artsen beweren, is ze ervan overtuigd dat haar lichaam gebroken is. Het opgestapelde verdriet om het verlies van haar twee zonen, de stilgeboorte van haar baby en een recent zwangerschapsverlies zijn ondragelijk.

Mag ze zich wel een moeder noemen nu ze ongewenst kinderloos is? Ze rouwt om alles en iedereen die er niet mag zijn: haar familie en vrienden in Soedan, de moeder die ze ooit was, maar vooral de moeder die ze graag opnieuw zou willen zijn.

Intergenerationeel trauma

Ongeveer 50.000 vrouwen in Gaza zijn zwanger en dagelijks zouden er 180 baby’s geboren moeten worden, lees ik bij het Rode Kruis. Hun veiligheid is nergens gewaarborgd. De toevoer van basismiddelen zoals voedsel, drinkbaar water, medicijnen en verzorgingspakketten is schaars. Stressvolle situaties zoals die in Gaza kunnen een negatieve impact hebben op een zwangerschap, met een groter risico op zwangerschapsverlies en stilgeboorte.

Wereldwijd aanhoudende conflicten verwoesten mensenlevens. Het aantal miljoenen volwassenen en kinderen die gruwelijk geweld zagen of ervaarden, blijft stijgen. Niet alleen het belang van veilige accommodatie, logistieke hulp en fysieke zorg zijn belangrijk, ook psychosociale begeleiding is een prioriteit.

‘Geen kind is zo aanwezig, als het kind dat wordt gemist.’

Ondertussen kent Vlaanderen een aantal mooie initiatieven, zoals het Berrefonds, dat (groot)ouders en families die getroffen worden door het verlies van een kind helpt bij hun rouw- en verwerkingsproces. Maar hoe pak je zoiets aan op grote schaal, in Soedan, Congo, Palestina of Oekraïne?

Mijn gedachten gaan alle kanten op. Ik worstel met het vinden van de juiste woorden. Met het groeiend bewustzijn en kennis over intergenerationeel trauma, is het een zekerheid dat het leed niet stopt bij de slachtoffers van vandaag. Hun kinderen en kleinkinderen zullen waarschijnlijk ook moeten leren omgaan met de nasleep van een oorlog die ze zelf niet meemaakten.

Op zondag 12 mei, Moederdag, denk ik terug aan mijn laatste sessie met Riane. Het verlies dat ze draagt is enorm. Woorden schieten in zo’n situatie altijd tekort.

Toch mail ik haar in de hoop dat het haar een sprankeltje troost biedt. ‘Moeder ben en blijf je. Ook zonder een kind dat fysiek bij je is. Zoals collega-psycholoog Manu Keirse zei: “Geen kind is zo aanwezig, als het kind dat wordt gemist”.’

*Riane is een fictieve naam, gekozen door de cliënt zelf om de anonimiteit te bewaken.