“‘Waarom mensen betogen tegen TTIP en niet tegen Aleppo (en dat een valse tegenstelling is)’
Angela Merkel stelde op het congres van haar partij CDU de vraag waarom duizenden mensen op straat komen om te betogen tegen handelsakkoorden als CETA en TTIP, maar niet tegen de horror in Aleppo. Dat leek vooral bedoeld als sneer naar de critici van die verdragen, die, zo suggereert ze, hun prioriteiten helemaal verkeerd stellen. Al heeft ze gelijk over Aleppo, de tegenstelling is vals, zegt Ferdi De Ville.
Wat Merkel gisteren (6/12) zei over onze relatieve onverschilligheid ten aanzien van het drama in Aleppo klopt natuurlijk wel. Al langer stel ik zelf tot mijn schaamte vast weg te kijken van Aleppo, en ik heb de indruk dat dit voor wel meer mensen geldt (maar laat me gerust weten als ik het verkeerd voor heb).
Toen enkele weken geleden beelden opdoken van de verschrikkelijke taferelen volgend op het bombardement van een kinderziekenhuis, kon ik niet snel genoeg wegkijken, en hetzelfde gold voor de rest van het gezelschap waarin ik vertoefde. De volgende dagen liep ik me af te vragen waarom we de gruwel van Aleppo proberen te negeren, en we ons dus ook niet roeren.
En bij nader inzien gold dat intussen ook voor de drenkelingen in de Middellandse Zee. Dit jaar zal er opnieuw een triest record aantal vluchtelingen gestorven zijn tijdens de oversteek, nog meer dan vorig jaar, maar ons geweten lijkt ons net minder parten te spelen dan toen.
Toen we met velen uiting gaven aan ons verdriet en mededogen na het zien van de foto van het aangespoelde Syrische jongetje Aylan, zei Bart De Wever dat we ons geen schuldgevoel mochten laten opdringen. Een dik jaar later lijken we daar ook massaal aan te gehoorzamen.
Wat is er veranderd?
Empathie, angst, apathie
Het is ondertussen weer december. De kerstmarkten staan er en de winkelstraten lopen vol kooplustigen op zoek naar cadeaus voor al dan niet uitgelote al dan niet geliefden. Ook Brussel lijkt de angst van een jaar geleden, toen de kerstperiode net na de aanslagen in Parijs viel, achter zich te hebben gelaten. Ondanks terreur in eigen land in maart van dit jaar, verbazen we onszelf met hoe snel we de draad van het gewone leven terug hebben opgepikt. We hebben ons niet laten veranderen door de terroristen! Of wel?
Het is inderdaad best opmerkelijk hoe snel we ons hebben hersteld van een oorspronkelijke angstpsychose. We gaan al niet meer eerst met onze ogen de hele wagon af voor we in een zetel neerploffen. Een rugzak is opnieuw gewoon een handig middel geworden waarin reisgenoten een laptop, waterfles en twee stukken fruit meenemen. Of die waakzaamheid is al voldoende diep onder onze huid gekropen dat ze nauwelijks nog merkbaar is.
Het is een bekend psychologisch principe dat angst leidt tot zelf-fixatie en verminderde empathie.
Zou het kunnen dat er toch iets met ons is veranderd? Dat, terwijl we de angst hier met succes hebben verdrongen en ons normale leven hebben hernomen, we ook onze gevoeligheid voor leed elders hebben onderdrukt?
Het is een bekend psychologisch principe dat angst leidt tot zelf-fixatie en verminderde empathie. Zijn op die manier de terroristen van IS en Bashar al-Assad inderdaad objectieve bondgenoten gebleken, met Assad als grote winnaar?
Wellicht wel. De terreur die we hier hebben meegemaakt, verhindert dat we zonder twijfel partij kiezen voor de tegenstanders van de dictator, waaronder zich ook terroristen bevinden. We zijn verward, en de aard van het Syrische conflict helpt daar niet bij. De rebellen bestaan uit een onontwarbaar kluwen van groeperingen; dan zijn de Amerikaanse verkiezingen inderdaad veel gemakkelijker om luidkeels een standpunt over in te nemen. Problemen met Rusland lijken we er echt niet ook nog eens bij te kunnen hebben. En, ten slotte, hebben we het gevoel er allemaal weinig aan te kunnen doen.
Verzet is belangrijk, vooral tegen onze eigen onverschilligheid
Er zijn dus begrijpelijke (maar daarom nog geen goede) redenen waarom we niet op straat komen voor Aleppo, en waarom onze solidariteit met vluchtelingen is verminderd. We moeten ons blijven verzetten tegen die onverschilligheid.
Maar dat betekent zeker niet dat mensen moeten stoppen met te betogen tegen TTIP, of tegen (of voor) andere zaken die uiteraard qua ernst en verschrikkelijkheid verbleken bij de hel van Aleppo.
Integendeel, het slechtste wat we kunnen is ons helemaal overgeven aan apathie.
In dat opzicht kan het succes van het burgerprotest tegen CETA en TTIP net een boost geven aan de hoop dat engagement wél een verschil kan maken. Niet toevallig zijn het vaak dezelfde groepen die actief zijn in het protest tegen dit soort handelsverdragen, die zich ook inzetten voor vluchtelingen. In die zin is de vergelijking van Merkel helemaal ongepast.
Het jaar 2016 stond bol van gebeurtenissen waarop wij geen greep hadden, vaak omdat andere mensen een stem uitbrachten waarmee ze uiting gaven aan hun gevoel geen greep te hebben. Laten we mensen niet (moreel) verbieden zich te verzetten tegen akkoorden waarvan ze vrezen dat die hen nog meer greep doen verliezen, omdat ze dat niet doen over andere zaken, waar ze helemaal geen greep op hebben.
Probeer maar niet die laatste paragraaf te herhalen aan de kersttafel. Fijne feesten.