“‘Waarom rekeningrijden geen politieke oplossing is’

Bert Gabriëls

© Charis Bastin

De helft van deze column heb ik ingesproken terwijl ik in de file stond. Er wordt al eens geroepen dat die files onze economie miljarden kosten, dus probeer ik die schade persoonlijk te beperken door elk moment in de file meteen te vullen met zoveel mogelijk economische activiteit. Het schrijven/inspreken van deze column heeft er op die manier voor gezorgd dat de kosten van de file aan de Rodendijk in Zoersel vorige zaterdag niet de spuigaten uitliepen.

Files zijn in wezen een probleem van democratie. Het is beter voor iedereen samen dat er minder mensen met de auto rijden, maar het is niet beter voor iedereen apart.

Voorgestelde oplossingen komen vaak neer op het bestraffen van de chauffeur, die zijn vrijheid ziet krimpen tot de ruimte van een stemhokje, en daar dan wraak neemt. Om die reden moest het rekeningrijden afgeschoten worden wegens aankomende verkiezingen, en stellen sommigen zich luidop de vraag of er wel een democratische oplossing is.

Die oplossing is er nochtans, en is al een paar honderd jaar oud.

Het rekeningrijden is een technische oplossing, die ook werkt, en die zonder twijfel een draagvlak kan vinden. In Stockholm werd het na een half jaar proefdraaien bij referendum goedgekeurd.

Maar het is geen politieke oplossing, omdat ze eigenlijk het algemeen belang niet dient. Je kan het moeilijk een win-win noemen. De rijksten moeten meer betalen. Wie een alternatief moet zoeken, krijgt nergens een forum om te melden wat hij daarvoor nodig heeft. En de armsten, die toch al geen auto hadden, worden sowieso genegeerd. Rekeningrijden houdt gewoon alleen maar rekening met wie rijdt.

Rekeningrijden houdt gewoon alleen maar rekening met wie rijdt.

Een politieke oplossing daarentegen zou een systeem zijn waarin iedereen voor zichzelf, in vrijheid, kiest wat hij wel of niet wil doen in algemeen belang, en op die manier zowel dat algemene belang dient als het individuele. Dit idee van politieke vrijheid ligt aan de basis van zowel de vrije markt als de burgerrechten, en is ook wat een democraat eigenlijk altijd zou moeten nastreven. Kunnen we dat principe toepassen op mobiliteit?

Stel dat het, om alle files weg te werken, nodig is dat pakweg 25 procent van de auto’s van de weg af blijft. Dat is niet zo veel. Als iedereen die het kan, één dag per week thuis werkt, en we kiezen per vijfde deel van de populatie elk een andere dag, dan zijn we er al. Zolang niemand weet welke dag te nemen, en of de anderen wel meedoen, is er natuurlijk geen beginnen aan. Maar dat is louter een gebrek aan kennis.

95 procent van onze auto’s staat op dit moment stil, en de meesten staan ook nog eens in de weg. Stel dat, om het plaatsgebrek in Vlaanderen te verhelpen, het voldoende is dat er 25 procent minder auto’s zijn. Als iedereen die een auto kan delen zonder dat dat hem beperkt, dat effectief doet, is dat een haalbare kaart. We weten natuurlijk niet wie er met wie moet delen, en waar die auto’s moeten staan om het voor iedereen perfect te doen uitkomen. Maar ook dat is louter een gebrek aan kennis.

Alle data die we nodig hebben om dit gat op te vullen, worden op dit moment al dagelijks verzameld. Alleen al Google en Waze samen kunnen iedereen in Vlaanderen, met een stevige marge, vertellen met welk werkschema de files gekortwiekt kunnen worden, en met wie hij of zij ritten en auto’s zou kunnen delen, zonder een minuut aan vrijheid te moeten inboeten.

95 procent van onze auto’s staat op dit moment stil, en de meesten staan ook nog eens in de weg.

Het is niet eens nodig om die bedrijven met die taak op te zadelen. Alle informatie die deze bedrijven bezitten, is eigendom van de gebruikers. Iedereen kan alle info over zichzelf opvragen. En die info vervolgens delen. Het enige dat we nodig hebben is een digitaal forum, met een app die de nodige info opvraagt en verwerkt om ons te tonen wie we zijn, en waar we onszelf kunnen “inroosteren” in de oplossing.

Als ik van die app wekelijks een dag moet kiezen waarop ik de auto laat staan, dan kost mij dat op zich geen moeite. Als die app mij vraagt om op die dag de auto te laten gebruiken door een buur, dan lijkt me dat wel te doen. Als die app mij kan garanderen dat ik daardoor de andere dagen niet meer in de file sta, dan twijfel ik geen seconde.

Het enige dat vervolgens moet gebeuren, is dat die app mij laten weten of er voldoende andere gebruikers ook hun akkoord hebben gegeven. Want als eerste beginnen met de ijdele hoop dat de anderen volgen, is zoals als eerste uit de loopgraaf springen om aan te vallen. Je gaat de overkant niet halen.

Het probleem van zo’n forum is niet de haalbaarheid. Het is op zich niet ingewikkelder dat de ‘superslimme’ kilometerheffing die voor iedereen individueel bij elke rit moet berekenen hoe hoog de tol moet zijn. Het kost enkel wat denkwerk. Misschien is dat iets voor al dat ongebruikte talent in het parlement, tijdens de uren waarop hun partijvoorzitters in de file staan.

Veel mensen vinden stilstaan in de auto leuker dan rechtstaan in de trein.

Het probleem is wel dat het resultaat van dat hele experiment er niet voor gaat zorgen dat er geen files meer zijn. Mensen nemen geen rationele beslissingen en je ziet van ver dat de overheid met strafpunten of taksen gaat moeten gooien naar wie al eens buiten het rooster rijdt. Het belangrijkste is echter dat snel duidelijk zal worden dat files niet het probleem zijn. Veel mensen vinden stilstaan in de auto leuker dan rechtstaan in de trein. En zodra er tijdelijk wat minder file staat, denken meteen meer mensen aan de aankoop van een auto.

Om ons echt slimmer te gaan verplaatsen, moeten we ook weten op welke trajecten een auto gewoon de slechtste keuze is, hoeveel auto’s in de weg staan, hoeveel mensen gewoon niet op hun bestemming geraken omdat ze geen vervoer hebben, hoeveel mensen niet kunnen of durven fietsen omdat er geen veilige route is. Alleen zo een mobiliteitsapp kan ons zeggen welke keuzes het mogelijk maken dat echt iedereen zich kan verplaatsen.

Om echt in het algemeen belang te kunnen kiezen, moeten we trouwens ook nog weten wat onze jaarlijkse bijdrage is aan de kosten van klimaatopwarming en aan de medische factuur van de luchtvervuiling. Dat zijn geen werkpunten waar iedereen meteen offers voor wil brengen, maar er bewust blind voor blijven, vermindert je politieke vrijheid. De kans dat de overheid zich er mee gaat moeten bemoeien wordt groter, en dan zitten we weer in onze democratische impasse.

Politieke vrijheid begint bij de mogelijkheid om zelf je leven te bepalen, en zelf te kiezen wat volgens jou het beste is voor de groep.

Alexis de Tocqueville schreef over de democratie in Amerika, dat er maar één remedie is tegen de onverschilligheid tegenover elkaars belang, namelijk politieke vrijheid. Niet de vrijheid om je privéleven te organiseren, niet de vrijheid om je leiders te kiezen, maar wel de vrijheid om zelf te kiezen wat je doet voor iedereen samen. En daardoor ook voor jezelf. Het is nu net die vrijheid die je verliest als je een politiek probleem aanpakt met een technische oplossing.

Politieke vrijheid begint bij de mogelijkheid om zelf je leven te bepalen, en zelf te kiezen wat volgens jou het beste is voor de groep. Daarvoor is het nodig dat je de gevolgen kent van wat je doet. We hebben de technologie om iedereen die kennis te geven. Laten we die technologie nu niet gaan gebruiken om iedereen z’n vrijheid te beperken, maar om ze te vergroten.

Als we niet eens geloven dat de burgers in dit land niet in staat zouden kunnen zijn in hun eigen groepsbelang te handelen, dan kennen we de betekenis niet meer van het woord democratie.