“‘Waarom we allemaal minder zouden moeten werken’
Een Australische verpleegkundige op de palliatieve zorgen, schreef een boek over waar mensen op hun sterfbed het meeste spijt van hebben. Aan de top stonden leven voor anderen en te hard werken. Reden genoeg voor Warda om een warm pleidooi te houden voor de verkorting van de arbeidsduur.
Het is exact 500 jaar geleden dat Thomas More zijn Utopia schreef, het symbolische beginpunt van een literair genre. De fascinatie voor utopische wereldbeelden komt vandaag weer tot uiting met de talrijke festivals, lezingen en media-aandacht voor de herdenking van Mores werk.
Een utopie is een onbereikbaar ideaal, een wereld die in principe enkel in onze verbeelding bestaat. Het mag dan ook niet verbazen dat de meest bekende menselijke voorstellingen van utopische (of dystopische) werelden in literatuur zijn ontstaan. Wat teksten zoals Mores Utopia, Bacons The New Atlantis, Huxley’s Brave New World of Houellebecqs Soumission met elkaar verbindt, is de ontevredenheid met een politieke of sociale situatie als uitgangspunt om horizonten te verbreden en te reflecteren over betere werelden. Een filosofisch gedachtenexperiment.
Mijn ideale samenleving is er een die zich continu in vraag durft stellen en waar de vrijheid van het individu centraal staat
Ik betwijfel of wij – retrospectief gezien – graag op Mores eiland zouden hebben geleefd: geen vrije keuzes voor studie, werk, kledij, partner, vrije tijd én er was slavernij. Individuele vrijheden zijn ondenkbaar in utopieën omdat ze het potentieel hebben om het collectief ideaal in vraag te stellen en dus te bedreigen. De tragiek van de utopie is dat ze de verbeelding van alternatieve utopieën niet toelaat. Het resultaat? Een totalitair regime waar kritische stemmen niet worden geduld. Daar bedank ik voor. Mijn ideale samenleving is er een die zich continu in vraag durft stellen en waar de vrijheid van het individu centraal staat.
De ideale wereld
Maar op het fictieve eiland duurt een werkdag zes uren. Als je dat zou projecteren naar de hedendaagse samenleving zou je in de geest van More dus moeten pleiten voor een 30-uren week. Waarom klinkt dat zo aantrekkelijk? Het is eigenlijk vrij simpel. Iedereen wil sterven met de idee dat ze hebben gedaan wat ze wilden doen, dat het goed is geweest zo en dat ze nergens spijt van hebben.
In 2012 schreef Bronnie Ware, een Australische verpleegkundige op de palliatieve zorgen, een boek over waar mensen op hun sterfbed het meeste spijt van hebben. Leven voor anderen en te hard werken stonden aan de top. In 2015 lieten opnieuw twee palliatieve verpleegkundigen in een interview met De Standaard weten dat niemand spijt heeft van niet hard genoeg te werken. Integendeel. Het besef dat je te veel en te vaak heb uitgesteld en gemist, is onvergefelijk hard.
Voor je het goed en wel beseft, heeft het leven je ingehaald
In mijn utopie wordt levenssucces niet gemeten aan de hand van je carrière. In mijn utopie hoeven mensen niet te wachten tot-de-kinderen-uit-het-huis-zijn of tot hun pensioengerechtige leeftijd om te doen wat ze graag doen. Voor je het goed en wel beseft, heeft het leven je ingehaald en dan kijk je naar je gerimpelde handen en in totale ontreddering besef je dat er al jaren voorbij zijn gegaan terwijl je het gevoel had dat het slechts enkele weken waren.
We kreunen collectief onder de druk van de onevenwichtige combinatie werk-privé. Een combinatie die zelfs amper nog een combinatie genoemd kan worden, gezien de grenzen tussen beiden steeds sterker vervagen. Via onze smartphones en laptops sijpelt ons werkleven in onze privésfeer binnen. We zitten vast in een proactief gedrag van actie en reactie. Onze agenda’s zijn altijd te vol. De deadlines altijd te snel. De kinderen altijd te lastig. De vakanties altijd te kort.
De druk, de productiviteit én de complexiteit van ons werk zijn de voorbije jaren gestegen. We hebben dus wel recht op meer vrije momenten. Met een verkorte werkweek met behoud van loon wordt dat mogelijk. De twee extra uren die we dagelijks tot onze beschikking zouden kunnen hebben, zouden we zelf invullen.
Zinvolle vrijetijdsbesteding
Een zinvolle vrijetijdsbesteding is fundamenteel voor de gelukervaring van een mens. Het biedt je de kans om tijd door te brengen met geliefden – familie, vrienden, huisdieren – of om terug die verloren connectie op te zoeken met de natuur, of om tijd te besteden aan je gezondheid, je lichaam door bijvoorbeeld te gaan sporten of te koken. Stuk voor stuk elementen die bijdragen tot ons geluk, maar die in de huidige prestatiemaatschappij naar de achtergrond zijn verdrongen.
Als wij steeds meer werk verrichtten in dezelfde tijdsperiode, wie profiteerde daar dan van? Niet jij. Niet ik.
In het Zweedse Göteborg bestaan er al initiatieven in overheidsdiensten, rusthuizen en in autobedrijven waar werknemers zes uren per dag werken voor hetzelfde loon als iemand die acht uren zou werken. Het resultaat? Welkom gezondere werknemer – weg ziekteverzuim en langdurige afwezigheden – vaarwel burn-out en depressies – welkom productieve werknemer – welkom gestegen omzet – welkom gelukkig mens!
In mijn ideale wereld werken we minder, maar verdienen we nog steeds hetzelfde en dat lijkt me – gezien onze productiviteit de afgelopen decennia alleen maar is gestegen –rechtvaardig. Als wij steeds meer werk verrichtten in dezelfde tijdsperiode, wie profiteerde daar dan van? Niet jij. Niet ik.
Is het voorstel voor een 30-uren week dan communistische zever? Ik dacht het niet. John Keynes voorspelde in de jaren 1930 al dat de moderne technologie de mensen meer vrije tijd zou gunnen. Keynes staat nu niet bepaald bekend als een linkse rakker. Automatisering en robots die ons werk overnemen hoeft dus niet in alle gevallen een bedreiging te betekenen.