“‘Wat we écht nodig hebben tijdens deze klimaattop ’

Kiki Berkers: ‘Het is de verantwoordelijkheid van de klimaatonderhandelaars om ervoor te zorgen dat mensenrechten ten volle aan bod komen in elke discussie, elk voorstel en elk resultaat in dit proces.’

© Konstantinos Tsanakas

In de aanloop naar de COP27 in Egypte weerklonk de vraag of de top wel te verzoenen was met de precaire mensenrechtensituatie in het land. Die kans is er, meent MO*columnist Kiki Berkers, want mensenrechten zijn onlosmakelijk verbonden met de klimaatcrisis. ‘Maar dan moet wie het écht meent met mensenrechten, actie voeren op alle fronten: vóór de vrijlating van politieke gevangenen en vóór financiering voor de slachtoffers van de klimaatcrisis.’

De eerste dagen van de internationale klimaatconferentie COP27 in Egypte waren cruciaal. Het was de vraag of financiering voor de slachtoffers van de klimaatcrisis, zoals overstromingen, extreme droogte en cyclonen, op de officiële agenda zouden staan. Of in andere woorden: zal er na 30 jaar uitstel eindelijk geluisterd worden naar de miljoenen mensen in klimaatkwetsbare landen die moeten opdraaien voor de kosten van een crisis die ze niet zelf veroorzaakt hebben?

Klimaatrechtvaardigheid valt niet te onderscheiden van mensenrechten. Er is geen vooruitgang mogelijk met rechtvaardige en eerlijke oplossingen voor de klimaatcrisis, zonder ruimte voor het maatschappelijk middenveld — en dat betekent mensen overal — om zich uit te spreken en te protesteren.

De bescherming van mensenrechten is een strijd die op alle fronten gevoerd moet worden.

Het recht op vrijheid van meningsuiting, vreedzame vergadering, vereniging en publieke participatie zijn fundamentele en onvervreemdbare rechten die staten moeten naleven. Iedere afwijking hiervan vormt een fundamenteel probleem. Daarom is het een legitieme kritiek dat COP27 een gevaar inhoudt voor greenwashing van mensenrechtenschendingen in Egypte zoals politieke gevangenen, repressie van het middenveld, en visering van lgbtqi+-personen

Het is de verantwoordelijkheid van de klimaatonderhandelaars om ervoor te zorgen dat mensenrechten ten volle aan bod komen in elke discussie, elk voorstel en elk resultaat in dit proces. Politici met de macht en middelen moeten het voortouw nemen zodat mensenrechtenschendingen en het gebrek aan participatie aan de kaak gesteld worden.

Dat wil niet zeggen dat er een keuze gemaakt moet worden tussen mensenrechten of de klimaatcrisis. Dat zou een valse keuze zijn die ieders belang tekortschiet. Het is geen of-of-verhaal, maar een en-en-verhaal. De bescherming van mensenrechten is een strijd die op alle fronten gevoerd moet worden.

Klimaatcrisis = mensenrechtencrisis

Want de klimaatcrisis vormt de grootste wereldwijde bedreiging ooit voor mensenrechten. Van brandende bossen tot verhitte steden en uitgedroogde landbouwgronden tot door stormen geteisterde kusten: de klimaatverandering eist een steeds hogere tol van levens en bestaansmiddelen over de hele wereld. De effecten van de klimaatverandering bedreigen tal van rechten, zoals het recht op gezondheid, levensonderhoud en fatsoenlijk werk, kinderrechten, adequate huisvesting, en uiteindelijk het recht op leven zelf.

COP27, de eerste klimaattop op Afrikaanse bodem sinds jaren, maakt dat heel concreet. Het is daarom dé COP van rechtvaardigheid. Het Afrikaanse continent is maar voor 4% verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde, maar miljoenen mensen dreigen er toegang tot water te verliezen. Dit betekent het verlies van leven of levensonderhoud voor velen. In Pakistan, loopt de kostprijs van de overstromingen van afgelopen zomer al zeker op tot 30 miljard dollar. En laat ons niet vergeten dat de gevolgen van de klimaatrampen in juli 2021 ook voor ons land heel tastbaar werden. Alleen heeft België in principe de middelen om die kosten te dekken, Pakistan heeft dat niet.

Het Afrikaanse continent is maar voor 4% verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde, maar miljoenen mensen dreigen er toegang tot water te verliezen.

Het valt niet te verklaren dat slachtoffers van de klimaatcrisis in de meest kwetsbare landen geen toegang hebben tot structurele financiering van de Verenigde Naties. Vooral huishoudens draaien op voor de kosten van heropbouw of het wegvallen van vis- en landbouwinkomsten. Dat is een van de grootste mensenrechtencrisissen die al te lang lang uit de weg gegaan wordt door rijke industrielanden, zoals de Europese Unie en de Verenigde Staten. Wie het serieus meent met de mensenrechten, zou zich moeten profileren als ambitieuze verdediger in het garanderen van deze rechten.

Vertragingstactieken

Tijdens de eerste voorbereidende dagen van COP27 moest de agenda voor de onderhandelaars worden bepaald. Het beloofde vooral een harde strijd te worden als het gaat om de financiering voor de slachtoffers van klimaatrampen.

Dat die financiering op de agenda is komen te staan is een kleine overwinning, maar die uitkomst is dubbel. Want de rijke industrielanden gebruikten alweer oude en bekende vertragingstactieken.

De kwestie over aansprakelijkheid en compensatie, bijvoorbeeld, werd niet in de agenda opgenomen. Nochtans zouden het de grote vervuilers moeten zijn die moeten instaan voor gevolgen van die vervuiling, niet de armste huishoudens die amper een aandeel hebben in de oorzaak van droogtes, de stijgende zeespiegel en overstromingen.

De grootste fout die we vandaag kunnen maken is schijntegenstellingen op de spits drijven. Het kan en moet anders.

Bovendien zijn er tal van mogelijkheden om te garanderen dat de grote vervuilers betalen. Denk maar aan een belasting op de winsten die de fossiele brandstofbedrijven dit jaar binnenhalen.

‘Financiering voor slachtoffers van klimaatrampen gaat om de bescherming van mensenrechten’, vatte Mohamed Adow van Powershift Africa het goed samen. ‘We juichen niet om de agendapunten, we juichen om de uitkomsten ervan.’

Financiering voor de slachtoffers van klimaatcrisis nogmaals uitstellen, is een belediging voor de mensen en gemeenschappen die nu al de ergste klimaatgevolgen ondervinden, vindt ook Conrod Hunte, de hoofdonderhandelaar van AOSIS, een coalitie van een veertigtal kleine eilandstaten. Wie mensenrechten serieus neemt, kan niet langer de eisen van miljoenen mensen negeren die hun levens en levensonderhoud hebben verloren door de klimaatcrisis.

Het goede voorbeeld: actie op beiden fronten

De openingsspeech van premier De Croo op de klimaatconferentie was vooral een voorbeeld hoe het niet moet. Geen woord over de grootste inzet van deze klimaattop: solidariteit met de klimaatkwetsbare landen. Ook de afwezigheid van minister Demir is een gemiste kans voor België. In 2021 werd ons land getroffen door verwoestende overstromingen. Dit jaar gingen wij gebukt onder extreme droogte. Het mag duidelijk zijn dat klimaatonrecht om ons heen raast, ook in eigen land.

De grootste fout die we vandaag kunnen maken is schijntegenstellingen op de spits drijven. Het kan en moet anders.

Het openingsstatement van Tasneem Essop, Uitvoerend Directeur van Climate Action Network was een enorm krachtig voorbeeld daarvan. Ze gebruikte haar podium om de vrijlating van de Egyptische politiek gevangene Alaa Abd El-Fattah te eisen. Het is dergelijke actie op beide fronten die we nodig hebben, door mensen met de middelen en de macht. Zowel om het onrecht door repressie aan te klagen, als de eis om rechtvaardigheid voor duizenden slachtoffers van droogte, overstromingen en cyclonen. Want klimaatrechtvaardigheid is onlosmakelijk verbonden met mensenrechten.

Kiki Berkers is beleidsmedewerker klimaat en natuurlijke rijkdommen bij 11.11.11. Ze is aanwezig op de klimaattop in Egypte.