“‘Welke samenleving laten we na?’

Het zijn turbulente tijden. Iedereen maakt zich wel om een of andere reden zorgen om morgen. De polycrisis kent vele koppen die permanent om de hoek loeren. Ongelijkheden lopen de spuigaten uit. Velen watertrappelen om het hoofd boven water te houden. Ettelijke multimiljonairs en miljardairs baden in weelde – in 2024 kregen miljardairs er elke dag 5,7 miljard per dag bij, drie keer meer dan een jaar eerder. De economie slabakt. De begroting bloedt. Publieke diensten sterven af. De democratie verkruimelt. Het klimaat veegt gebieden van de kaart.

Terwijl de oude wereld sterft, worstelt de nieuwe om geboren te worden. In de leegte tussen beide grijpen monsters de macht, volgens Antonio Gramsci.

Escapisme

De oude wereld bracht veel: kennis, zekerheid, gezondheid, welzijn en een zekere levensstandaard. Maar de competitiedrang die ermee aan ten gronde lag, is mogelijk wat ver doorgeschoten met “moordende concurrentie” op steroïden richting Mars.

Escapades naar een onleefbare planeet. Lazen de tech bros niet wat veel science fiction? Met de economische macht die ze vergaarden en de politieke macht die ze kaapten, dreigen ze van deze plek werkelijk een dystopie te maken.

Mars noch Groenland zijn gebieden waar we miljarden mensen kunnen huisvesten. Niet iedereen heeft een bunker, of een privéjet om de polycrisis in Nieuw-Zeeland uit te zweten.

Gelukkig zijn er nog zekerheden. Je ziel of geheugen uploaden naar de cloud om voor de eeuwigheid te bewaren? Het hedendaagse hersenspinsel van de hemel, het is een bizarre fantasie. Vandaag komen we niet verder dan het delen van vluchtige levenssnippers op onze tijdlijn. Al was het voor velen ongetwijfeld een transcendentale ervaring toen ze hun profiel op Facebook en X opzegden uit protest tegen de Mussolini’s en swastikaswaffelaars van vandaag.

Nee, niemand is het eeuwige leven beschoren. Ooit zullen we komen te gaan en tot stof en as wederkeren.

Wat voor maatschappij laten we na?

Welke wereld erven de 17 kinderen van twee exponenten van deze tijd, Donald Trump en Elon Musk? De jongste telgen van deze dynastieën zullen beduidend meer blootgesteld zijn aan klimaatextremen dan de pater familias. Er zijn forse verschillen tussen generaties doordat het klimaatbeest deze eeuw volop de kop op steekt.

Intergenerationele ongelijkheid

In Science toonden VUB-wetenschapper Wim Thiery en collega’s dat een persoon geboren in 1960 gemiddeld 4 hittegolven zal meemaken. Een kind geboren in 2020, daarentegen, zal onder de huidige klimaatpleidooien 30 hittegolven moeten verteren. Een aantal dat kan zakken tot 22 als we de klimaatverstoring weten te beperken tot 2°C. Een kind uit 2020 krijgt dus 7 of 6 keer meer hittegolven te verwerken dan iemand geboren in 1960.

Maar dat is nog niet alles. In het geval van 3°C klimaatontwrichting, zal een 6-jarige in 2020 dubbel zoveel natuurbranden en tropische cyclonen, 3 keer zoveel rivieroverstromingen, 4 keer zoveel mislukte oogsten, 5 keer zoveel droogtes en 36 keer meer hittegolven moeten incasseren dan wie in 1960 het levenslicht zag.

Het hoeft nochtans niet zover te komen. Hakken in onze emissies in plaats van in de klimaatambities, is wat nodig is. Hierbij houden we best rekening met koolstofongelijkheden om laaghangend fruit te plukken, zoals ik in Genoeg voor iedereen bespreek.

De grootste uitstoot valt immers weg te knippen bij de rijkste vervuilers. Als we de uitstoot van de mondiale top 10% limiteren tot het Europees gemiddelde, dan vermijden we wereldwijd een derde aan onnodige emissies.

En wat als we hernieuwbare energiebronnen de wind in de zeilen geven door fossiele investeringen vleugellam en minder winstgevend te maken met een vermogenstaks op fossiel aandeelhouderschap?

Intergenerationele solidariteit

Het tijdperk, de plek en de wieg waar(in) je geboren wordt, niemand heeft er enige verdienste aan. Een speling van het geboortelot had totaal andere uitkomsten kunnen genereren.

De specifieke samenleving waarin je geboren wordt, biedt – als het meezit – kansen om jezelf te ontplooien. Onderwijs, sociale huisvesting voor gezinnen in woonnood en degelijke gezondheidszorg, waarbij je wijsheidstanden en appendix indien nodig verwijderd kunnen worden. Is dame Fortuna je minder gunstig gezind, dan vallen de infrastructuur, instituties en het klimaat minder of niet te pruimen.

Jongere generaties plukken de vruchten van de bomen die hun voorgangers plantten. Maar niet iedereen is van rijke komaf om hun nazaten een spaarpot mee te geven. De helft van de Belgische populatie bezit minder dan 90.000 euro zoals je op de World Inequality Database kan zien, terwijl rijke Belgen met 1 miljoen en meer bij de top 4% behoren.

Wat als we de nalatenschap die jongeren ontvangen uitbreiden en iedereen bij het begin van hun volwassen leven op weg helpen met wat startkapitaal?

Een sociaal dividend of maatschappelijke minimumerfenis, die jongeren kunnen gebruiken om te studeren, een onderneming te starten, een eigen woning te kopen, etc. Een buffer helpt niet alleen bij onverwachte uitgaven (zoals een ongeval of ziekte), maar ook om de mentale zekerheid en rust te ervaren en te weten dat je voldoende hebt om een tegenslag op te vangen.

Om alle 24-jarige Belgen 12.000 euro te geven op hun verjaardag, zoals ik in Genoeg voor iedereen formuleerde, zou de komende 5 jaar jaarlijks 1,6 miljard nodig zijn. Hoe kunnen we dit financieren?

Bij hun geboorte ontvangen burgers startkapitaal op een rekening bij de centrale bank. Zo gebeurt het alvast in het fictieboek Another Now van Yanis Varoufakis, de Grieks oud-minister van financiën en medeoprichter van DiEM25. Ook bij ons zou dit startkapitaal kunnen passen bij de overstap naar een ander monetair systeem, die ik in een eerdere column besprak. Maar zover zijn we nog niet.

(Lees verder onder de leestip)