“‘Elk leven, van elke vluchteling, telt. Dat is de basis van internationale solidariteit ’

Een vluchteling in 2015.

Steve Evans (CC BY-NC 2.0)

Waarom is de steun voor de ene vluchteling groter dan voor de andere? Waarom werden voor Oekraïne meer middelen beloofd dan voor Jemen? Omdat structureel racisme, helaas en vaak onbewust, in Europa nog steeds bestaat, stelt MO*ontwikkelaar Tracy Tansia. ‘Elk leven telt, ongeacht huidskleur, religie en nabijheid. Dat is de basis van internationale solidariteit.’

De oorlog in Oekraïne laat niemand onberoerd. De invasie van Rusland in Oekraïne zorgt al maanden voor ongerustheid in Europa. De impact op de Oekraïense bevolking is groot. Er vallen doden, dorpen worden platgebombardeerd en gezinnen moeten vluchten voor hun leven.

Het is een oorlog die opnieuw het slechtste van de mens laat zien. Op basis van de beelden en getuigenissen van wat er is gebeurd in Boetsja kunnen we vaststellen dat daar oorlogsmisdaden zijn gepleegd door Rusland.

Toch is er wereldwijd ook steun voor de slachtoffers van de oorlog. Vluchtelingen worden opgevangen in verschillende (buur)landen. Financiële middelen worden vrijgemaakt om Oekraïne te steunen. Kortom, er worden maatregelen genomen om een land te steunen dat aangevallen wordt en hulp nodig heeft.

Maar waarom is die steun er niet op dezelfde manier voor andere landen die al jaren oorlogen meemaken? Waarom worden Oekraïense vluchtelingen op een andere manier opgevangen dan vluchtelingen uit andere landen die getroffen zijn door oorlog? Is het de nabijheid, de huidskleur of religie die determinerend is voor een volwaardige steun vanuit het Westen?

Jemen versus Oekraïne

Eerst en vooral wil ik duidelijk stellen dat elke oorlog er één te veel is. Elk slachtoffer van een oorlog is een slachtoffer te veel. Waar de oorlog plaatsvindt heeft géén belang.

Onschuldige mensen sterven, mensen vluchten, kinderen worden gescheiden van hun ouders, gezinnen worden gebroken en vrouwen worden verkracht. Er ontstaan generationele trauma’s, ofwel: de gevolgen van oorlog blijven generaties lang nazinderen bij de slachtoffers.

Maar niet elke oorlog krijgt dezelfde aandacht. De compassie is anders. De implicaties op de wereld in zij geheel zijn anders. De internationale solidariteit is niet hetzelfde.

Sinds 2014 woedt er oorlog in Jemen. Een oorlog die zorgt voor een humanitaire crisis. Buurland Saoedi-Arabië ligt mee aan de basis van die oorlog.

Bij de grote donorconferentie voor Oekraïne die op 8 april in Warschau plaatsvond, werd maar lieft 10,1 miljard euro beloofd. België beloofde 800 miljoen euro bij te dragen ter ondersteuning van vluchtelingen en voor humanitaire hulp in Oekraïne. ‘België laat niemand achter’, verklaarde premier Alexander De Croo nadien.

Ook voor Jemen vindt jaarlijks zo’n conferentie plaats. In 2021 kwamen meer dan 100 landen, hulpverleners en particulieren (virtueel) samen. België beloofde toen 5 miljoen euro te steunen en minister van Ontwikkelingssamenwerking Kitir gaf aan dat Jemen geen vergeten oorlog mocht worden.

De totale beloofde steun was dat jaar niet genoeg. In totaal werd 1,7 miljard dollar beloofd. Minder dan de 3,85 miljard dollar die de VN hadden vooropgesteld als noodzakelijke steun en minder steun dan wat de deelnemende staten de jaren voordien gaven.

Zo’n drie weken voor de donorconferentie in Warschau vond op 16 maart ook dit jaar een donorconferentie voor Jemen plaats. Daarbij werd slechts 1,3 miljard dollar van de gevraagde 4,2 miljard dollar door de staten beloofd. In 2022 werd nochtans ook de oorlog in Jemen gewelddadiger. (Tijdens de ramadan is evenwel een maand lang een staakt-het-vuren afgekondigd. Die moet mee ruimte maken voor nieuwe vredesgesprekken, red.)

Ook blijft in Jemen wereldwijd de grootste humanitaire crisis aan de gang. Hongersnood, covid, cholera en een beperkte toegang tot medische zorg zorgen ervoor dat de bevolking hard wordt getroffen. En nu is er ook nog een directe impact van de oorlog in Oekraïne, omdat de toevoer van graan stil viel en er grote tekorten ontstonden.

De steun die voor Oekraïne werd beloofd ten opzichte van de steun voor Jemen toont een grote discrepantie.

De steun die voor Oekraïne werd beloofd ten opzichte van de steun voor Jemen toont een grote discrepantie. Nochtans waarschuwde VN-Secretaris-Generaal António Guterres na de conferentie van 2021 dat dit ‘een doodvonnis betekent voor miljoenen kinderen, vrouwen en mannen’.

Eeuwige vijand

Jemenieten worden aan hun lot overgelaten met de beperkte steun die andere landen beloven. Waarom krijgt Oekraïne zoveel meer steun? Is het de nabijheid? Omdat de oorlog op de grens van Europa plaatsvindt?

Dat kan een verklaring zijn, maar ook de oorlog in Syrië heeft een impact op Europa als je kijkt naar het aantal vluchtelingen dat naar Europa moest vluchten.

Is het dan omdat Rusland in het Westen ook na de Koude Oorlog nog steeds als eeuwige vijand wordt gezien? Het lijkt wel de plottwist van elke Hollywoodfilm. Zelfs in de Marvelfilms wordt Rusland nog te pas en te onpas als eeuwige vijand gebruikt.

Rusland rechtstreeks aanvallen is geen optie. Maar het idee van ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’ wordt hier wel letterlijk toegepast.

Is wit meer waard?

Toen ik onlangs nog eens in België was, sprak ik met enkele OCMW-medewerkers. Zij zien de toestroom van Oekraïense vluchtelingen binnenkomen. Grote gezinnen komen met hun tolken en krijgen meteen een bepaalde steun. Het is du jamais vu wat betreft mobilisatie en hulp.

Niet alleen de OCMW’s worden overrompeld door vluchtelingen, ook de Dienst Vreemdelingenzaken. Daar gaven medewerkers me aan dat alleen Oekraïners voorkeursbehandelingen krijgen. Ze krijgen aparte opvangcentra, tijdelijke vergunningen terwijl de oorlog voortduurt, enzovoort.

Waar vroeger hulp voor vluchtelingen onmogelijk leek, lijkt het nu allemaal wél mogelijk. Dat is wél abnormaal.

Voor andere vluchtelingen blijven de gewone procedures bestaan, wat op zich niet abnormaal is. Maar er bestaat ook een lijst met landen met een hoge beschermingsgraad. Daarin vind je ook Jemen terug. Alleen krijgen mensen uit die landen géén voorkeursbehandeling, zoals mensen uit Oekraïne.

Ook sommige medewerkers van DVZ vinden die verschillende behandeling niet normaal. Waar vroeger hulp voor vluchtelingen onmogelijk leek, lijkt het nu allemaal wél mogelijk. Dat is wél abnormaal.

We moeten een kat een kat noemen: die voorkeursbehandeling heeft te maken met de nabijheid, de huidskleur, en de religieuze achtergrond van deze vluchtelingen. Oekraïners lijken een minder grote bedreiging voor de westerse cultuur dan pakweg Syriërs.

Ook bestaan er nog te veel stereotype beelden over andere vluchtelingen. Zoals mensen uit Oost-Congo (waar burgers ook het slachtoffer zijn van een gewelddadig conflict en oorlogsmisdaden, red.) die hier gezien worden alsof ze hier zouden komen profiteren of gelukzoeken, en niet vluchten voor oorlog en geweld.

De manier waarop zwarte vluchtelingen werden behandeld in Oekraïne en aan de grenzen, is een weerspiegeling van het structureel racisme dat in Europa bestaat.

Wie gelooft dat huidskleur geen rol speelt, moet maar eens luisteren naar zwarte studenten die uit Oekraïne proberen vluchten. Ze worden als laatste op de treinen gezet, zelfs na dieren. Ze kregen niet dezelfde behandeling als witte Oekraïners. De manier waarop zwarte vluchtelingen uit Oekraïne behandeld werden in Oekraïne en aan de grenzen, is een weerspiegeling van het structureel racisme dat in Europa bestaat.

Het is revolterend, maar helaas niet choquerend. Ik bestudeer die raciale dynamieken in Europa al langer. Voor mij is het al lang duidelijk dat witte levens meer waard zijn. Kolonisatie en slavernij hebben nog steeds onbewust een impact op de manier waarop het Westen, en witte mensen, naar zwarte mensen kijken. Ook in tijden van oorlog.

De oplossing?

Gelukkig kaarten verschillende organisaties dit op Europees niveau aan, zoals Equinox of ENAR. Ze trachten structurele oplossingen te vinden voor discriminatie en racisme op het Europese continent.

Ook de Europese Unie neemt initiatief of strucureel racisme te bestrijden. Onlangs werd een resolutie gestemd in het Europese parlement met als doel racisme te bestrijden via cultuur, sport en media.

De stereotype beeldvorming die wordt gecreëerd over vluchtelingen en mensen van een andere afkomst is één van de oorzaken van dit probleem. Het gaat bijvoorbeeld om berichten van reporters die meenden dat Oekraïners steun verdienen omdat ze zoals hen, ‘met blond haar en blauwe ogen’, zijn.

Ook weerklonken berichten over dat vluchtelingen vanuit Oekraïne ‘welvarende mensen waren’, en ‘niet te vergelijken met vluchtelingen uit Noord-Afrika’. ‘Ze lijken op jouw buren’, zei een journalist. Alsof het erger is dat een vluchteling wit is, terwijl mensen van kleur dat gewoon zouden zijn.

De idee dat witte vluchtelingen “echte” vluchtelingen zijn die steun nodig hebben, en de rest profiteurs, is het resultaat van de gepolariseerde berichtgeving in Europa. Afrofobie en islamofobie in het discours van bepaalde politici wordt genormaliseerd.

Elk leven telt, ongeacht huidskleur, religie en nabijheid. Dat is de basis van internationale solidariteit.

Dat verklaart mee waarom de oorlog in Oekraïne, en de slachtoffers ervan, anders worden behandeld. Maar het zou niet mogen dat de ene vluchteling meer recht heeft steun dan de andere. Of dat een land meer financiële steun krijgt voor een humanitaire crisis.

Elk leven telt, ongeacht huidskleur, religie en nabijheid. Dat is de basis van internationale solidariteit.

Een moeder uit Jemen die vlucht zou dezelfde moeten steun krijgen als een moeder uit Oekraïne die vlucht. Een zwarte vluchteling uit Oekraïne zou dezelfde behandeling moeten krijgen als een witte vluchteling in Oekraïne.

De oorlog in Oekraïne leerde ons wel één ding. Dat een dubbele standaard bestaat en witte levens, helaas, belangrijker zijn dan de rest.