“‘Zelfvernietiging voor gevorderden’

Jan Mertens: De gretigheid waarmee sommigen de Green Deal zo snel mogelijk willen afbreken, is beangstigend. En vooral ook net het omgekeerde van wat we nu nodig hebben.

© Konstantinos Tsanakas

De gretigheid waarmee sommigen de Green Deal zo snel mogelijk willen afbreken, is beangstigend. En het is vooral ook net het omgekeerde van wat we nu nodig hebben. Hardnekkig proberen problemen op te lossen met dezelfde logica die ze veroorzaakt heeft, leidt alleen tot een snellere vernietiging van je eigen bestaansgrond. Het hoeft helemaal niet zo te gaan.

Deze column is ook te beluisteren:

Stel je voor dat je met een groep klimaatactivisten een grote actie plant. Iets als: we gaan een beetje een luchthaven blokkeren of zo. Je kondigt het netjes van tevoren aan en staat klaar om eraan te beginnen. Stel je voor dat je alle ministers hoort zeggen dat ze heel erg veel begrip hebben voor je actie. Ze zeggen dat je terecht het gevoel hebt dat jouw stem niet gehoord wordt.

De politie begeleidt de groep netjes, en voorkomt dat er iemand een lekke fietsband zou krijgen. Je wordt ontvangen door de volledige regering en in een speciaal crisisoverleg wordt bekeken welke onmiddellijke maatregelen genomen kunnen worden om de klimaatdoelen nog sneller te bereiken.

Aan het handje blijven lopen van de commissaris van de Fossiele Deal zal zonder twijfel zorgen voor een verarming van onze regio.

In het nieuws zeggen de vertegenwoordigers van de olie-industrie en van de sector van de salariswagens dat ze toch wat teleurgesteld zijn dat ze niet mee mochten aanschuiven bij dat overleg. De ministers reageren kregelig op die reactie. De toekomst van onze economie staat op het spel, we gaan ons nu toch niet laten afremmen door de vraag om een onbetekenend SUV’tje te willen redden.

De Vlaamse ministers van Milieu en Landbouw, in een nog niet eerder geziene harmonie, maken zich kwaad omdat de antigroene fossiele ambitie van de EU nu echt wel doorgeschoten is. Aan het handje blijven lopen van de commissaris van de Fossiele Deal zal zonder twijfel zorgen voor een verarming van onze regio. Ze roepen de ministers van de andere Belgische gewesten en de federale regering op om snel rond de tafel te zitten om zo constructief mogelijk samen te werken aan het algemeen belang, onder meer in de vorm van een ambitieus Nationaal Energie- en Klimaatplan.

De eerste minister en de ministers-presidenten leggen een gezamenlijke verklaring af waarin ze stellen dat die landen die nu zouden oproepen tot een ecopauze de toekomst van onze kinderen in gevaar brengen. Ze hebben een verklaring uitgewerkt voor een Intergenerationeel Pact, daartoe geïnspireerd door de interparlementaire commissie voor de toekomstige generaties. In de kranten wordt er gespeculeerd over een waarschijnlijke ‘ruk naar een rechtvaardige transitie’ bij de reeks verkiezingen in 2024.

Is dit echt aan het gebeuren? Ben ik in een parallelle werkelijkheid beland? Dat zouden velen met mij denken als dit alles op die manier elke avond in het nieuws zou komen. Zover zijn we al… Het is merkwaardig hoe we ondertussen al een beetje verplicht zijn om te wennen aan net het tegenovergestelde.

Het is beangstigend met welk gemak sommigen, met een instelling die grenst aan wraakzucht, ten strijde trekken tegen de karikatuur die ze bewust zelf hebben gemaakt van elk streven naar een ambitieus en rechtvaardig klimaatbeleid en naar een welvaart die beweegt binnen planetaire grenzen.

Ze klampen zich vast aan die logica die ervoor zorgde dat wereldwijd kwetsbare groepen door de klimaatcrisis in de knel komen, terwijl die er het minst toe hebben bijgedragen. Ze willen vooral niet kijken naar de systemische dimensie van een landbouwmodel dat boeren in de wanhoop heeft gedreven en de natuur versneld kapotmaakt. Misschien bevinden zij zich in een parallelle werkelijkheid, denk ik weleens, niet ik.

Ontkenning

Onder ogen zien wat er aan het gebeuren is, en proberen te begrijpen wat dat werkelijk betekent, is niet gemakkelijk, dat weet ik zelf ook wel. Ik moet nu even denken aan wijlen mijn vader. Amper met pensioen stierf hij, door keelkanker. Hij had in zijn leven te veel gerookt.

Dat roken ongezond was, was geen geheim. De tabaksindustrie heeft nog jarenlang geprobeerd de “alternatieve waarheid” te verspreiden dat er in wezen niets aan de hand was. Veel rokers hadden het over hun “vrijheid” om overal waar ze wilden te kunnen roken, wat daarvan ook de gevolgen waren voor anderen.

Het lukte mijn vader blijkbaar niet om, na een eerdere lange periode van niet roken, weg te blijven van de sigaret. Hij hoopte misschien dat het probleem op magische wijze wel vanzelf weg zou gaan. Niet dus.

Na zijn dood hoorde ik van een overbuur dat hij zich al lang slecht voelde maar niet naar de dokter wilde of durfde. Toen de kanker uiteindelijk werd vastgesteld, was het eigenlijk al te laat. Een drietal maanden later stierf hij. Het had anders kunnen gaan. Hij zou langer hebben kunnen genieten van zijn welverdiend pensioen. Zijn kleinkinderen zouden hun opa uit België langer gehad hebben. Ik zou het hem heel graag gegund hebben.

Toen ik zelf darmkanker kreeg, in 1999, besefte ik na een tijdje ook dat ik eigenlijk nog te lang gewacht had om naar de dokter te stappen. Ik heb ongelooflijk veel geluk gehad en heb eindeloos veel te danken aan zoveel mensen die me in dit leven hielden.

Sindsdien voel ik me oprecht dankbaar en nederig voor elke extra dag die ik zomaar van het leven krijg. Lang wachten wanneer er iets niet goed voelt, doe ik al lang niet meer. Ik dring aan op regelmatige controles, en voel daarin de aanwezigheid van mijn dierbaren, zonder wie ik er misschien niet meer zou zijn. Mijn leven is niet van mij alleen. We zijn elkaar.

Een crisis van de verbeelding

De IPCC-rapporten, de afgesproken klimaatplannen in het kader van de Green Deal, de plannen voor een ander landbouwsysteem (zoals de strategie Farm to Fork), het zijn geen obscure pamfletten van complotdenkers die onze beschaving ten gronde willen richten of van woke weirdo’s die een burgeroorlog willen ontketenen.

Het moment komt dichterbij waarop we steeds moeilijker kunnen ontkennen dat deze keizer geen kleren aanheeft.

Ze kwamen tot stand na het werk van duizenden wetenschappers, werden afgestemd door vertegenwoordigers van regeringen en werden gestemd in een democratisch parlement. Misschien leggen ze wel de vinger op een vaststelling die steeds moeilijker te ontkennen is.

De manier waarop we onze economie organiseren is niet houdbaar in de tijd, is structureel onrechtvaardig en niet duurzaam. Alle gemakkelijke maatregelen zijn ondertussen wel genomen. Het moment komt dichterbij waarop we steeds moeilijker kunnen ontkennen dat deze keizer geen kleren aanheeft.

Dat leidt er blijkbaar toe dat sommigen nog hardnekkiger zichzelf willen doen geloven dat de keizer er schitterend uitziet, en dat dat ook de enige manier is om voort te bewegen. De ecologische crisis is in die zin een crisis van de verbeelding.

Het is immens tragisch dat onder meer heel wat boeren zodanig door dat systeem in de hoek zijn geduwd dat ze in hun tunnel van wanhoop niets anders meer kunnen zien dan een vraag om de natuur, waarvan zij leven, als minder belangrijk te beschouwen. Conservatieve en extreemrechtse krachten versterken hen, vanuit hun eigen politieke agenda, in dat gevoel en zien hun kans rijp om hun gevaarlijke cultuuroorlog aan te vuren.

Al dat lawaai verhindert ons soms om toch iets dieper te kijken naar de onderliggende logica van wat hier aan de hand is. Heel schematisch hoor je heel vaak argumentaties die in wezen allemaal hetzelfde zeggen.

De enige manier om “meerwaarde” te creëren is blijkbaar door structureel minwaarde te veroorzaken.

‘Als we rekening moeten houden met die strenge klimaatnormen kunnen we niet meer concurrentieel zijn.’

‘Als we wettelijke regels aanvaarden die opleggen dat alle producten herstelbaar moeten zijn, is dat slecht voor de productiviteit.’

‘Als we te veel rekening moeten houden met de natuur, kunnen we geen voedsel produceren.’

‘Als we goedkeuren dat we de natuur moeten herstellen, gaat de economie onderuit.’

‘Als we ethische mensenrechtennormen vastleggen voor de internationale waardeketens, kunnen we niet meer rendabel werken.’

‘Als we een betere sociale bescherming moeten geven aan mensen die bij ons thuis een maaltijd komen leveren op hun fiets, is het model niet houdbaar.’

‘Als we meer zouden moeten betalen voor een poetsmeneer of –mevrouw, zal niemand nog van het stelsel gebruikmaken.’

Blijkbaar kunnen we alleen maar ‘economisch’ zijn door structureel ‘niet-economisch’ te zijn. De enige manier om ‘meerwaarde’ te creëren is blijkbaar door structureel minwaarde te veroorzaken. De keizer was al die tijd al naakt.

Planetaire grenzen

Het enige normale zou moeten zijn dat je je welvaart organiseert binnen de planetaire grenzen. Je past wat je vraagt van de aarde aan aan wat die op een volhoudbare en gezonde manier kan geven, in plaats van te verwachten dat de ecosystemen zich wel zullen aanpassen aan jouw gulzige verlangens.

En dan hoor je mensen het recht opeisen om in de feiten meer te mogen vervuilen.

Het is tragisch absurd dat velen het idee hebben dat het herstellen van de natuur (iets als het helen van je eigen lichaam na bv. een verslaving) gevaarlijk is. Het zou in die redenering normaler zijn om door te gaan met het massaal inzetten van kunstmest en pesticiden en het afbreken van natuurwaarden (iets als jezelf doping geven om je uitputting niet te voelen).

Een regeneratieve economie zou het normale normaal moeten zijn. Sommigen willen er echter nu alles aan doen om net die logica te versterken die tot de crisis heeft geleid. En dan hoor je mensen het recht opeisen om in de feiten meer te mogen vervuilen, en dat dan zogenaamd om aan hun kinderen een meer leefbare toekomst te geven.

Laat ons sneller sterven, om langer te kunnen leven. Het is die “normaliteit” die ons zal vernietigen. Een normaliteit in een parallelle werkelijkheid.

Vlaamse welvaart eerst (?)

De cynische houding van de Vlaamse regering als het gaat over klimaat of over de grote dossiers van de Green Deal is meestal samen te vatten als: niet wij, niet nu, niet hier. Vlaamse welvaart eerst. In de tunnelvisie van het parallelle normaal zie je hoe daar een lijn in zit.

Het is alsof je al lang rookt. Regelmatig krijg je van je dokter en van Kom op tegen Kanker de boodschap dat het toch beter zou zijn je gedrag te wijzigen en te stoppen met roken. Je antwoordt dat anderen geen zaken hebben met wat jij voor jezelf een “recht” vindt en je wilt al helemaal geen verantwoordelijkheid nemen voor wat jouw gedrag kan betekenen voor anderen.

Trouwens, dat gedrag veranderen is te moeilijk, zeg je. En dan krijg je de boodschap dat je ziek aan het worden bent, de kanker zit in je lichaam. In je reactie zeg je dat het nu écht te moeilijk is om nog iets te veranderen, je kunt je alleen nog maar aanpassen. Je wijst erop dat het rookgedrag van anderen zeker erger is, zij moeten maar veranderen, en zo ervoor zorgen dat de sterftecijfers dalen.

Die dokters en die gasten van Kom op tegen Kanker zijn volgens jou doemprofeten van een verschrikkelijke ideologie. Je stelt voor om het actieplan tegen het roken af te schaffen en vraagt dat de normen voor wat we als kanker beschouwen naar beneden worden bijgesteld, waardoor er geen probleem meer is.

Je vindt dat er voor de volksgezondheid geen algemene normen nodig zijn, je zult zelf wel bepalen wat goed is, van onderop. Solidair zijn met andere kankerslachtoffers wil je niet, je vindt immers dat je recht hebt op jouw levensstijl. Je verwacht wel van de anderen dat ze jou zullen steunen en begrip hebben voor jouw “unieke” positie, voor hoe moeilijk het wel is om veelroker te zijn.

In het boek dat ik onlangs publiceerde, heb ik het over verzet. Een onderdeel daarvan zou kunnen zijn het bevrijden van een verbeelding die enkel maar beweegt in een logica van een parallelle werkelijkheid van verspilling, uitputting en vernietiging. Een verbeelding die ons de weg wijst naar een wereld van zorg, herstel, verbondenheid en intra- en intergenerationele rechtvaardigheid kan zoveel rijker zijn en kan ons zoveel meer vrijheid brengen.