Waarom 9/11 niet de eerste dag van een nieuw tijdperk was

Burgers zijn altijd de echte slachtoffers van oorlog en terreur. Tegen 23 juli 2002 waren al meer dan 3000 burgerdoden gevallen door bombardementen op Afghanistan.

© Magnum Photos / Eli Reed

Twintig jaar geleden viel de hemel op het hoofd van het Westen toen twee vliegtuigen zich in de Twin Towers van New York boorden. Niets zou na 9/11 nog zijn zoals het geweest was. Tenminste, dat werd steevast herhaald. MO*journalist Gie Goris stelt zich daar vragen bij. De Taliban waren toen aan de macht, en ze zijn dat vandaag opnieuw. De wereld draaide twintig jaar geleden vierkant, en dat doet hij nog steeds.

Het was drie uur in de namiddag, ik was op kantoor in Brussel. Een vriend uit de Verenigde Staten belde me met de dringende vraag om de tv aan te zetten: ‘Er is een vliegtuig tegen een van de WTC-torens in New York gevlogen.’

En nog tijdens dat haastige, angstige telefoontje: ‘Niet te geloven, een tweede vliegtuig boort zich in de tweede toren.’ Nog voor het stof van de instortende Twin Towers heel New York bedekte, bestond er geen twijfel over: 11 september 2001 was een historische dag.

‘Nooit meer veilig’, luidde de titel boven een nieuwsanalyse die Bart Sturtewagen daags nadien publiceerde in De Standaard. ‘Amerika, de enig overgebleven supermacht, is gisteren midscheeps geraakt in het hart van zijn financiële en militaire superioriteit’, schreef hij.

‘De verminking van de New Yorkse skyline en het gapende gat in het Pentagon in Washington voeren de wereld binnen in een nieuw tijdperk, één waarin niemand zich nog veilig kan voelen. Na 11 september 2001 kan niets ooit meer hetzelfde zijn.’

Merken mensen het verschil?

‘De wereld zal nooit meer dezelfde zijn? Misschien’, schreef ik kort nadien in het toenmalige tijdschrift Wereldwijd, voorloper van dit magazine. ‘Ik ken 438 mensen die het verschil niet zullen merken.’ Daarmee verwees ik naar de wanhopige opvarenden van het Noorse vrachtschip Tampa, die enkele dagen eerder de toegang tot Australië geweigerd werd en die dus afgevoerd werden naar eilandstaat Nauru, het afvoerputje van het Australische vluchtelingenbeleid.

‘Australië blijft gesloten. Europa blijft gesloten’, ging ik verder. ‘De Verenigde Staten blijven geloven dat ze het goddelijke recht hebben om over leven en dood te beslissen. Er is niets veranderd aan de economische verhoudingen in de wereld. Er wordt niets gedaan om elkaar beter te begrijpen.’

Een van de redenen dat ik wel volkomen verrast, maar minder geschokt was dan vele collega’s, was dat ik in september 2001 net terug was van een reportage in Pakistan. Onderwerp van mijn werk daar: de Afghaanse vluchtelingen in de grensstreek en de rol van de talrijke, ultraconservatieve madrassa’s in het verspreiden van een militante en gewapende jihadi-ideologie.

‘Onze studenten komen van overal’, zei een zichtbaar trotse Arshad Ubaid, bestuurder van de Jamia Ashrafia-madrassa in Lahore. ‘Uit alle steden en streken in Pakistan. Uit Maleisië, Thailand, India, Tanzania, Oeganda, Djibouti, Saoedi-Arabië, de Verenigde Staten, Bangladesh en Iran.’

Toen op 11 september 2001 duidelijk werd wat er in de VS gaande was, surfde ik naar de website van de school. Arshad Ubaid had me immers verteld dat de school veel belang hecht aan een sterke zichtbaarheid op internet.

Het citaat van die dag was een verhaal uit de traditie van de Profeet, zoals verteld door Ibn Oemar: ‘Allah’s Boodschapper zei: terwijl een man wandelde en zijn kleren met trots droeg, werd hij verzwolgen door de aarde. Hij zal verder wegzinken tot de dag van de verrijzenis komt.’

Ik noteerde daarbij: ‘Je hebt geen paranormale gaven nodig om hierin een verwijzing te zien naar de aanslagen in de VS, maar de citaten hebben elke dag een gelijkaardige teneur. Het _wee-u-want-de-dag-zal-komen-_karakter van hun theologie is zéér hoog.’

De dag was dus gekomen, en hij was aangekondigd.

Met de groeten van al qaeda

‘Als de huidige onrechtvaardigheid voortduurt (…), dan wordt het onvermijdelijk om de strijd te verplaatsen naar Amerikaans grondgebied’, zei Osama bin Laden begin mei 1998, in een interview met de Amerikaanse tv-zender ABC. Drie maanden later, op 7 augustus 1998, werden de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania opgeblazen. Met de groeten van Al Qaeda.

Als represaille liet toenmalig president Bill Clinton kampen van Al Qaeda in Afghanistan bombarderen, net als een geneesmiddelenfabriek in Soedan. Een van de ABC-journalisten in Pakistan kreeg daarop een telefoontje van Ayman al-Zawahiri, de Egyptische jihadi die later de leiding van Al Qaeda zou overnemen van Bin Laden. De boodschap van de nummer twee was kort, maar duidelijk: ‘De oorlog is pas begonnen. De Amerikanen kunnen nu wachten op een antwoord.’

Op 11 september 2001 was het gewapende conflict tussen de regering van de VS en een internationaal netwerk van jihadi’s dus al volop bezig. Twee decennia eerder werd die “Internationale” in Afghanistan gelanceerd, gesteund, bewapend en gefinancierd door zowel de Verenigde Staten als Saoedi-Arabië. Washington zag toen in een gewapende jihad door radicale islamisten een manier om supergemotiveerde strijders in te zetten tegen het Sovjetleger.

En het was een kans om onrust te stoken in de Sovjetstaten met een moslimbevolking, van de aangrenzende Centraal-Aziatische “-stannen” tot de Kaukasus. Gewapende internationalisten inzetten bood Saoedi-Arabië een kans om de eigen wahabitische theologie uit te dragen, de extreem orthodoxe islam die in het koninkrijk van Saoed geldt als staatsreligie. Riyad kon zo meteen ook een soennitisch revolutionair ideaal presenteren als antwoord op de Iraanse, sjiitische revolutie van begin 1979.

Burgers zijn altijd de echte slachtoffers van oorlog en terreur. Tegen 23 juli 2002 waren al meer dan 3000 burgerdoden gevallen door bombardementen op Afghanistan.

Osama bin Laden ontpopte zich tot spin in het web en spiritueel leider van de internationale jihad. De VS, Saoedi-Arabië en Pakistan waren oorspronkelijk de voornaamste sponsors van die jihad. Maar na de terugtrekking van de Sovjettroepen uit Afghanistan, en zeker na de Golfoorlog van 1991 (tegen de Iraakse annexatie van Koeweit), veranderden ze in de voornaamste doelwitten van Bin Laden en het complexe netwerk dat uit de Afghaanse jihad ontstond.

Die omkering kreeg begin 1998 de formele vorm van een fatwa, ondertekend door onder andere Osama Bin Laden en Ayman Al-Zawahiri. Voor de VS hadden de vijf auteurs een duidelijke boodschap: ‘Het is voor elke moslim een plicht om Amerikanen en hun bondgenoten – burgers en militairen – te doden in elk land waar dat mogelijk is.’

Het vormde de aanleiding voor het ABC-interview. Dat het edict van de vijf zou gelden als islamitische fatwa is altijd sterk betwist geweest door beter geplaatste islamitische geleerden.

Een propaganda- foto van de Taliban, augustus 2021. Op 9/11 waren die aan de macht in Afghanistan, en nu opnieuw.

© Belgaimage / SalamPix

War on terror

Burgers zijn altijd de echte slachtoffers, van oorlog en van terreur. De regering-Bush kreeg op 14 september 2001 van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden min of meer ongelimiteerde oorlogsbevoegdheden – 420 stemmen voor, 1 stem tegen. Op 7 oktober begonnen de Amerikaanse en Britse bombardementen op Afghanistan, waar Al Qaeda zijn hoofdkwartier had en de Taliban sinds 1996 aan de macht waren.

Wie de impact van 9/11 correct wil inschatten, moet vooral de Amerikaanse oorlogspolitiek die erop volgde in de weegschaal leggen.

Professor Marc Herold, van de University of New Hampshire, begon meteen de doden te tellen. Tegen 23 juli 2002 had hij een lijst van 3114 tot 3587 burgerdoden als gevolg van de bombardementen. Dat waren er al meer dan het totaal aantal slachtoffers op 9/11. De tol zou twintig jaar lang blijven oplopen. De eerste helft van 2021 telden de Verenigde Naties alweer 5183 burgerslachtoffers van de oorlog in Afghanistan, waaronder 1659 doden.

De Afghanen waren al de voornaamste slachtoffers van de jihad tegen de Sovjet-Unie, zowel zij die ter plaatse gebleven waren als de miljoenen die gevlucht waren naar Pakistan en Iran. Maar de Afghanen waren niet de enigen.

In maart 2003 kreeg de zogenaamde War on Terror de vorm van een militaire inval in Irak. De gewelddadige anarchie die daarop volgde, sleurde het hele Midden-Oosten en vervolgens Europa mee in een draaikolk van gewapende jihad, extremisme en terrorisme. Wie de impact van 9/11 correct wil inschatten, moet vooral de Amerikaanse oorlogspolitiek die erop volgde in de weegschaal leggen.

Het is niet dat niemand voorzag wat er te gebeuren stond. Een Afghaanse prof, die antropologie doceerde aan de Johns-Hopkins University in Baltimore, VS, was heel duidelijk. ‘De oorlog om Afghanistan zal verloren worden door de regering-Bush.’ Zo opende de prof, dr. Ashraf Ghani, zijn opiniebijdrage in de Financial Times van 27 september 2001.

Ghani keerde intussen terug naar zijn geboorteland en was er president, van 2014 tot hij dit jaar op 15 augustus zijn land en volk verliet om de oprukkende Taliban te ontlopen. Tien dagen voordat de VS en het VK met hun invasie van Afghanistan begonnen, waarschuwde hij: ‘Het ongenoegen over de Taliban kan makkelijk omslaan in sympathie en steun voor een nieuwe militante beweging in het land.’

Ghani somde de lessen op die de VS zouden moeten leren uit hun verleden met Afghanistan in de jaren ‘80 en ‘90 en besloot met: ‘De regering heeft de keuze. Ze kan snel handelen, of ze kan verstandig handelen.’ Twintig jaar later weten we met zekerheid welke keuze de Amerikaanse regering toen gemaakt heeft. En dat ook Ghani zelf geen einde kon maken aan de corruptie en het machtsmisbruik die resulteerden in steun aan de Taliban.

Geen einde, geen begin

In september 2011 publiceerden we in MO* een analyse van een decennium War on Terror door de Filipijnse intellectueel Walden Bello. Ik citeer: ‘Veel waarnemers vinden het nauwelijks te verwonderen dat de VS tien jaar na 11 september op verlies staan, en dat ze wanhopig proberen zich zonder gezichtsverlies terug te trekken uit de oorlog in Afghanistan, die het rechtstreekse gevolg was van de aanslag op de Twin Towers.

Supermachten leren echt nooit uit de geschiedenis. Washington is domweg op Osama’s lievelingsterrein terechtgekomen. Die stap werd ingegeven door imperialistische overmoed en had de intussen bekende gevolgen: duizenden doden, een tanende geloofwaardigheid, een slinkende legitimiteit en een aanzienlijke uitholling van de macht van de VS.’

11 september 2021 was de deadline die huidig president Joe Biden vooropstelde om de langste Amerikaanse oorlog uit de geschiedenis te beëindigen. De laatste NAVO- troepen verlieten Afghanistan bij nacht en ontij. Een beetje zoals de Sovjettroepen die begin 1989 de brug naar Oezbekistan overstaken en Afghanistan verwoest en in burgeroorlog achterlieten.

‘De Verenigde Staten blijven geloven dat ze het goddelijke recht hebben om over leven en dood te beslissen’

De zomer van 2021 begon met verontrustend nieuws over terreinwinst door de Taliban, vluchtende regeringstroepen en honderdduizenden burgers op de vlucht. Pakistan vreesde een nieuwe influx van tot honderdduizenden Afghaanse vluchtelingen. Europese politici als onze eigen staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) bleven pleiten voor gedwongen terugkeer van afgewezen asielzoekers.

Op 15 augustus reden de Taliban triomfantelijk en ongehinderd Kaboel binnen. Ze gingen meteen kijken hoe het presidentieel paleis er met westers geld verfraaid was de voorbije twintig jaar.

De spanningen tussen de VS en Iran lopen weer op. Israël breidt de bezetting van Palestijnse gebieden uit en kan nog steeds op alle steun vanuit Washington rekenen. Saoedi-Arabië krijgt vanuit diezelfde VS nog steeds groen licht voor zowel de verspreiding van wahabisme als voor regionale machtspolitiek, inclusief gewapende interventies.

En ik zou er, opnieuw, aan kunnen toevoegen: ‘Australië blijft gesloten. Europa blijft gesloten. De Verenigde Staten blijven geloven dat ze het goddelijke recht hebben om over leven en dood te beslissen. Er is niets veranderd aan de economische verhoudingen in de wereld. Er wordt niets gedaan om elkaar beter te begrijpen.’

Dit essay werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.