Het verhaal van Mike, slachtoffer van politiegeweld in Nigeria

© Fatinha Ramos

‘Mike stierf uiteindelijk aan een ziekte. Ik denk dat het een gebroken hart was.’ De Belgisch-Nigeriaanse schrijfster Chika Unigwe beschrijft de oorzaak van die ziekte: politiegeweld in Nigeria, onder andere door de beruchte SARS-eenheid.

De laatste dag dat Mike voor mijn vader werkte, wist niemand dat het zijn laatste dag was. Hij was een lange, donkere man met heel kleine, fonkelende ogen en een rond, knap hoofd. Hij was een vrij eenvoudige man, veel praatte hij niet. Hij vroeg niet veel, had een hekel aan confrontaties en nam niet veel ruimte in beslag. Soms sprak hij over zijn plan om een vrouw te zoeken wanneer hij genoeg gespaard had. Voor zover ik wist, was dat zijn grootste ambitie.

De dag dat Mike niet op zijn werk opdaagde, stuurde mijn vader iemand naar zijn huis om uit te zoeken waarom. Zijn buren zeiden dat er de dag voordien iemand uit de buurt was vermoord, en dat de SARS-politie hun erf had bestormd om “verdachten te verzamelen”. Mike was blijkbaar een van de verdachten. Dat hij op het tijdstip van de moord op zijn werk was, maakte niets uit. Uitzoeken in welk politiekantoor Mike werd vastgehouden was zoeken naar een speld in een hooiberg.

Tegen de tijd dat hij gevonden en gered was, maanden later, na in de gevangenis te zijn vastgehouden zonder enig proces, was de glans in zijn ogen verdwenen. Had mijn vader niet doorgezet, had hij niet de invloed en middelen gehad om te blijven zoeken naar zijn werknemer, dan zou Mike gestorven zijn in het politiekantoor en zou het lichaam ergens gedumpt zijn.

Wat ze ook met Mike gedaan hebben in de gevangenis: ik vrees dat het hem niet alleen van zijn waardigheid beroofd heeft, van de glans in zijn ogen, maar ook van zijn stem.

In 1992 werd SARS opgericht, het Special Anti-Robbery Squad, een speciale afdeling van de Nigeriaanse politie, om misdrijven zoals gewapende overvallen, kidnapping en cyberfraude aan te pakken. Na enkele jaren van wat goede misdaadbestrijding leek, ontpopte SARS zich zélf tot een van de grootste geweldplegers. SARS raakte betrokken bij buitengerechtelijke moorden, illegale arrestaties en marteling van burgers (zoals Mike) en de diepgewortelde corruptie die vandaag kenmerkend is voor de Nigeriaanse politie. De slachtoffers van SARS zijn, net zoals de slachtoffers van politiegeweld in de Verenigde Statenn, vooral de gemarginaliseerde groepen – de armen, de jongeren, vrouwen en mensen uit de LGBTI+-gemeenschap.

In het Igbo zeggen we dat sommige dingen zo ongelooflijk of verschrikkelijk zijn dat ze ‘je mond opeten en inslikken’. Mike is nooit getrouwd. Ik weet nog altijd niet wat hij heeft moeten doorstaan door toedoen van de politie die hem maandenlang gegijzeld hield, die weigerde te luisteren naar zijn smekende verzoeken om contact op te nemen met zijn baas, of naar zijn alibi dat kon bevestigen dat hij de moordenaar niet kón zijn omdat hij kilometers verderop was op het moment van de moord.

Voor zover ik weet, heeft hij niemand over zijn beproevingen verteld. Nu ik weet hoe SARS-slachtoffers gemarteld werden – mensen werden ondersteboven aan een metalen staaf gehangen, geslagen met zware stokken en met de platte kant van machetes, gedetineerden werden aangerand – vrees ik dat wat ze ook met Mike gedaan hebben in de gevangenis, hem niet alleen van zijn waardigheid beroofd heeft, van de glans in zijn ogen, maar ook van zijn stem. Het at zijn mond op.

Begin oktober, vijf maanden nadat het filmpje van de moord op George Floyd door een politieagent in Minneapolis viraal ging, gebeurde hetzelfde met een filmpje van een jonge, naamloze Nigeriaan die door een SARS-officier doodgeschoten werd. Het filmpje van Floyd die op het asfalt ligt, terwijl officier Derek Chauvin op nonchalante wijze diens leven beëindigde, deed uitgebreide protesten ontbranden in de Verenigde Staten en ver daarbuiten.

In Londen leidde Black Lives Matter-activiste Sasha Johnson #EndSars-betogingen naar Buckingham Palace. In Nigeria hielden demonstranten borden in de lucht bij de Amerikaanse ambassade, met boodschappen tegen politiegeweld en geweld tegen zwarte lichamen. Zwarten overal en hun bondgenoten eisen gerechtigheid voor Floyd en andere slachtoffers.

Ik heb me al vaak afgevraagd waarom het van alle filmpjes over politiegeweld (in het bijzonder tegen zwarten in de Verenigde Staten) net dat van Floyd was dat deze lawine van woede en activisme in gang zette en andere landen overspoelde, voor langere tijd. Sommigen denken dat het iets te maken heeft met de aard van de beelden, de knie op de nek van een volwassen man die om zijn overleden moeder roept.

Wat ook de reden mag zijn, misschien omdat het seizoen van antipolitiegeweldprotesten nog niet voorbij was voor de publieke opinie, het filmpje van de jonge Nigeriaan had dezelfde invloed als dat van Floyd. De protesten van (vooral) jonge Nigerianen leidden ertoe dat mensen als Hillary Clinton en Hollywoodsterren zich aansloten bij de EndSARS-beweging. Lewis Hamilton droeg een EndSARS-T-shirt tijdens een interview vlak voor de Portugese Grand Prix.

Mike stierf uiteindelijk aan een ziekte. Ik denk dat het een gebroken hart was.

Gewapende politieagenten werden als hondsdolle beesten losgelaten op vreedzame betogers in een democratie.

Enkele dagen na het begin van de protesten kondigde de Nigeriaanse president Muhammadu Buhari aan dat hij SARS zou ontbinden. Het was een aankondiging van weinig betekenis, omdat de president niet zei dat de criminele elementen binnen de politieafdeling voor het gerecht zouden moeten verschijnen; hij zei dat de SARS-agenten zouden worden overgeplaatst naar andere eenheden en dat een nieuwe eenheid, SWAT, zou worden opgezet.

© Fatinha Ramos

Het protest zwol aan en op een dinsdagavond, twee weken nadat het begon, in wat nu het Lekki Toll Gate-bloedbad wordt genoemd (op 20 oktober, red.), opende de politie het vuur op vreedzame demonstranten, wier enige wapens hun stemmen en Nigeriaanse vlaggen waren.

Er zijn tegenstrijdige berichten over hoeveel mensen daarbij het leven lieten, over of het de federale regering dan wel de staatsregering van Lagos was die het bevel gaf om te schieten, over of er in de lucht werd gevuurd of op de betogers. Wat niet ter discussie staat, is: gewapende politieagenten werden als hondsdolle beesten losgelaten op vreedzame betogers in een democratie.

De beelden en geluiden van die manifestaties aan de Lekki-tolpoort en elders doen denken aan de beelden die we zien van de Black Lives Matter-betogingen in de Verenigde Staten. Een golf van (zwarte) lichamen die met traangas en waterkanonnen aangevallen worden, en het geluid van geweerschoten.

Ook de nasleep is dezelfde. Bandieten en criminelen maken misbruik van rechtmatige protesten en gebruiken ze als dekmantel om winkels te vernielen en plunderen. Net zoals op foto’s uit Philadelphia, waarop relschoppers flatscreens wegsleepten uit een Walmart, zagen we hun tegenhangers in Nigeria zaken plunderen en computers en meubilair meenemen. Ze hielpen zichzelf aan een vroeg kerstcadeautje ten koste van protesten die begonnen als een oproep tot hervorming van de politie en gerechtigheid voor de slachtoffers.

Bij de protesten in Nigeriaanse steden doorbraken familieleden van SARS-slachtoffers de stilte die mensen zoals Mike ingeslikt had, en vertelden ze hun verhalen. In 2012 arresteerden SARS-agenten Chijioke Iloanya op een feestje. Zijn ouders konden zich de overdreven omkoopprijs van de SARS-agent niet veroorloven, en daarop werd hij vermoord en werd zijn lichaam in een rivier gedumpt. Zijn vader kreeg de vraag om zijn lijk te zoeken in een zee van dode lichamen.

De agent die hiervoor verantwoordelijk is, James Nwafor, wordt nog steeds niet vervolgd. De betogers eisen dat er een einde komt aan de immuniteit die James Nwafor en zijn soortgenoten onbestraft laat. Ze eisen een nieuwe wereld. Deze eis heeft ook andere delen van Afrika geïnspireerd tot revolutionaire betogingen. In Angola bijvoorbeeld protesteerden burgers tegen politiegeweld en riepen ze op tot verkiezingen omdat het leven er steeds duurder wordt en de werkloosheid stijgt.

In een tijd waarin de kloof tussen arm en rijk groter wordt (in Nigeria, in de VS en in veel andere landen) – volgens persagentschap Reuters heeft zo’n 35 procent van de Nigerianen tussen 15 en 34 jaar oud geen werk – , in een jaar waarin we te maken hebben met een economische neergang door een globale pandemie, in samenlevingen waarin de handhaving van de wet gebruikt wordt als een werktuig voor onderdrukking (een aantal SARS-slachtoffers waren mensen van wie de enige misdaad was dat ze er anders uitzagen, dat ze dreadlocks of tatoeages hadden; sommige waren mensen van wie de machtigen zich af wilden maken om een veelvoud aan redenen, waaronder het roven van land of eigendom), is het niet verrassend dat mensen er genoeg van hebben of dat er opportunistische vechtersbazen rondlopen die daar misbruik van maken.

Zo is het in de VS, zo is het in Nigeria. Onderdrukte mensen zullen, in deze orwelliaanse dystopie waar we allemaal in lijken te leven, uiteindelijk allemaal genoeg hebben van de onderdrukking en gerechtigheid eisen.

Justice delayed is justice denied: uitgestelde gerechtigheid is geweigerde gerechtigheid, zo wordt gezegd. Ik ben niet zeker of ik het daar mee eens ben. Mike zou het er zeker niet mee eens zijn. De Iloanyas en hun familieleden, en andere slachtoffers van verfoeilijke politieagenten, zouden het er ook niet mee eens zijn.

De gerechtelijke onderzoekscommissies, die in verschillende deelstaten in Nigeria worden opgezet moeten de klachten over het politiegeweld en buitengerechtelijke executies behandelen, en er ook voor zorgen dat de slachtoffers hun gram kunnen halen. Daarmee gloort de hoop dat de gerechtigheid die lange tijd onbenaderbaar leek, uiteindelijk binnen handbereik kan komen. Gerechtigheid zou geen houdbaarheidsdatum mogen hebben.

Dit essay werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.