De cynische asbestlobby van Sint-Niklaas

Het bedrijf SVK verwerkte asbest tot 1998 terwijl de asbestindustrie al in de jaren 1960 de schadelijkheid van asbest kende. In 2018 blijft asbest een probleem in Sint-Niklaas en bij uitbreiding in heel Vlaanderen; in veel gebouwen uit de jaren ’60 tot eind jaren ’90 zit asbest verwerkt. In Sint-Niklaas ligt een asbeststort op 75 meter van de dichtstbijzijnde huizen en op 500 meter van een school en wijk. De provincie Oost-Vlaanderen besliste donderdag 1 maart 2018 dat de vergunning voor het asbeststort wordt ingetrokken. Een ambitieus asbestafbouwplan dringt zich op (als we het risico op asbestkanker willen verlagen).

Het asbestprobleem met enerzijds de verwerking van asbest in het bedrijf SVK met de bijhorende blootstelling voor honderden werknemers en anderzijds de uitbating van een asbeststort naast een woonwijk zorgt ervoor dat Sint-Niklaas niet alleen een verleden, maar ook een heden en een toekomst met asbest heeft. De provincie Oost-Vlaanderen heeft na negatieve adviezen van de stad Sint-Niklaas en de dienst handhaving beslist om het asbeststort te laten sluiten. Mensen van het asbestfonds voorzien een piek van asbestdoden in de periode 2020 - 2025. Het asbestverhaal van Sint-Niklaas is dus helaas nog niet uitgeschreven.

Mensen van het asbestfonds voorzien een piek van asbestdoden in de periode 2020 - 2025. Het asbestverhaal van Sint-Niklaas is dus helaas nog niet uitgeschreven.

De sluiting is er gekomen nadat bewoners zich organiseerden in een actiecomité ‘asbeststort dicht’ en samen met de lokale afdeling van PVDA acties organiseerden voor het stadhuis om de politieke meerderheid (Groen, SP.A en N-VA) in Sint-Niklaas een duidelijk signaal te geven. Dat is gelukt.

De asbest hing (letterlijk) al een tijdje in de lucht in Sint-Niklaas, maar de bal ging echt aan het rollen na een diepte interview in het radioprogramma Interne Keuken op Radio 1 met Johan De Vos over zijn boek ‘Het boek van Sint-Niklaas’. In dat boek staat een korte passage over het asbest in Sint-Niklaas waarover uitgebreid werd gesproken in de interne keuken.

Beeld uit de videoclip van Hersencellen © Alec Lamberts​

De asbestlobby

Het actiecomité heeft succesvol druk kunnen uitoefenen, iets (en meteen ook het enige) wat ze hebben overgenomen van de asbestlobby. Die lobby is er sinds de jaren ’20 tot 1998 in geslaagd onze toppolitici de schadelijkheid van asbest te laten ontkennen. Voor ethiek is dat een min 20, voor lobbywerk een dikke 20. Die asbestreuzen zijn nog steeds het lastige kindje van de klas, ze blijven dingen ontkennen en in andere landen blijven ze rustig verder doen zolang er geen regels worden opgelegd.

Soms pronken de asbestbedrijven ermee dat ze een jaar voor het wettelijke verbod stopten met asbest te verwerken (Eternit in Tisselt in 1997), soms steken ze pluimen op hun hoed als de druk te groot wordt en ze een asbeststort naast een wijk enkele weken tijdens het bouwverlof ‘op eigen initiatief’ sluiten (SVK in Sint-Niklaas, 2017). Het was wel al sinds midden jaren ’60 officieel bekend (de eerste studies stammen zelfs uit de jaren ’20) dat asbest schadelijk is.

In Sint-Niklaas is het zo ver gekomen dat er een gemeenteraad werd gehouden waarbij de directeur van SVK, Walter Verhaert, zich mocht komen verdedigen. Volgens hem werd hij gewoon gebruikt als pispaal (opgebouwd uit asbest) van de asbestproblemen. Die directeur liet zich vlak voor de zitting betrappen op de uitspraak ‘the show must go on’. Hij sprak over de mensen die protesteerden tegen een asbeststort op 500 meter van een wijk en school dat er nu eenmaal een show moet opgevoerd worden. Directeur Verhaert van SVK had het eerder ook over het feit dat het stijgend aantal asbestdoden in Sint-Niklaas een hype is. Een ongezonde variant op dagen zonder bier? Zo’n hype?

Volgens hem zijn er nu veel meer schadelijke stoffen in de lucht, en dat klopt. Maar asbest had al lang niet meer in de lucht mogen zitten. En dat je zo onvakkundig, klungelig met asbest omspringt op een stort en op die manier zorgt dat directe omwonenden een risico (hoe klein ook) lopen op inademing van asbest, dat is roekeloosheid en onaanvaardbaar. Die roekeloosheid hebben ze zeer lang gewoon geslikt (of ingeademd) in Sint-Niklaas.

Dat extra en vermijdbaar risico voor omwonenden en passanten dreef het parket om pas eind 2017 de berg pv’s van het stort een gerechtelijk vervolg te geven, de eerste pv’s dateerden van 2006.

Voor de kleiput die SVK als stort gebruikte in Sint-Niklaas was er in 2006 geen probleem voor toenmalig Oost-Vlaamse gouverneur Andre Denys, zelf gestorven aan asbestkanker.

De asbestdoden van nu zijn te wijten aan de jaren ’70 en ’80 (door de incubatietijd van 30 tot 40 jaar) en SVK bleef tot 1998 asbest verwerken. De kans dat de voorspelde piekgolf van asbestdoden er nog zit aan te komen in Sint-Niklaas, is misschien wel realistisch. Ik hoop dat het niet uitkomt, laat het een hype zijn die overwaait naar pakweg Ronse…. Neen. In Ronse werd een asbeststortplaats vlakbij huizen niet vergund in 2006. Voor de kleiput die SVK als stort gebruikte in Sint-Niklaas – met ongeveer dezelfde bezwarende omstandigheden (wind vrij spel, straat met huizen in belangrijkste windrichting) – was er in 2006 geen probleem voor toenmalig Oost-Vlaamse gouverneur Andre Denys, zelf gestorven aan asbestkanker. Het stort voor asbest van SVK is al sinds de jaren ’80 in gebruik en kreeg een nieuwe vergunning in 2006.

Eén gouden regel in asbestland: de asbestbazen hebben het altijd ‘as best as possible’ met ons voor, bovendien hebben ze altijd gelijk.

Immers, slachtoffers die een vergoeding van het asbestfonds krijgen, mogen geen rechtszaak meer aanspannen tegen de oorzaak. Voor voormalige werknemers van SVK of Eternit is dat dus in de meeste gevallen SVK of Eternit. Zijn asbestslachtoffers brave schaapjes of gemuilkorfde honden?

Ach, volgens Trump is de schadelijkheid van asbest verzonnen door ‘the mob’. Dat plaats alles wat in perspectief. Al lijkt het in België net the mob te zijn die de schadelijkheid van asbest in twijfel trekt.

Rol van de stad

De historische rol van Sint-Niklaas is groot in het asbestdossier. SVK zorgde voor werk dus werd in 1997 op de gemeenteraad nog geantwoord op een raadslid van Agalev dat het aantal jobs primeert op de veiligheid.

Na de acties van het asbestcomité in 2017 besliste de stad Sint-Niklaas eerst – na onnodig talmen – een verstrenging en pas later een aanvraag tot sluiting van het asbeststort van SVK (geen gespecialiseerd afvalverwerkingsbedrijf) in te dienen nadat eerder bleek dat SVK de veiligheidsregels niet respecteerde: inbreuken vastgesteld door het actiecomité “asbeststort dicht” en later bevestigd door de Vlaamse Milieu Inspectie.

Het duurde wel behoorlijk lang voor het stadsbestuur van Sint-Niklaas het er over eens was dat het stort op die locatie naast de woonwijk niet kan. Het actiecomité heeft haar eerste actie in april 2017 georganiseerd, tijdens de actie 25 augustus 2017 kwam burgemeester Lieven Dehandschutter met de aankondiging dat de stad eindelijk voor een sluiting was. Hij probeerde krediet te kopen met te zeggen dat het door een ‘hele bureaucratische molen’ moest van de provincie. Sinds 1 maart 2018 is het definitief. Een burgemeester heeft dus niet de positie om op tafel te kloppen bij de provincie over een zaak van algemeen belang, precies waarom wordt hij verkozen. Ik ben het helemaal met hem eens.

SVK kan wel nog 30 dagen in beroep gaan, maar directeur Verhaert pochte dat SVK het asbeststort niet nodig heeft. Het stort was wel goed voor een dikke winst, maar voor asbestbazen draait het om veiligheid. Hoe dik is die zogenaamde dikke winst? De geschatte omzet van het stort bedraagt €1,125 miljoen met beperkte kost van 2 werknemers en rollend materieel (bron: NBB balanscentrale).

Beeld uit de videoclip van Hersencellen © Alec Lamberts​

Asbesttransporten

19 mei 2017 werd ook al duidelijk dat er vrachtwagens met asbest onbedekt door de straten van Sint-Niklaas reden (op foto’s gepost in de facebookgroep ‘asbestproblematiek Sint-Niklaas’).

14 juni 2017 publiceert PVDA een getuigenis van een ex-werknemer van SVK en beelden van het stort waarop duidelijk te zien dat er onvakkundig met asbest wordt omgesprongen. Die beelden hebben geleid tot een controle door de arbeidsinspectie die zag dat de werknemers op het stort niet geschoold waren om asbest te bergen. De arbeidsinspectie heeft een proces aangespannen tegen SVK, de uitspraak volgt 18 mei in Dendermonde.

SP.A heeft met Freddy Willockx een duidelijke connectie met SVK en bleef lang talmen over het asbeststort wat mee voor een breuk in het rood-groene kartel leidde.

PVDA heeft ook nog getuigenissen van slachtoffers van een asbestziekte gepubliceerd en samen met het actiecomité ‘asbeststort dicht’ 1700 handtekeningen aan de burgemeester afgeleverd op de actie die zomerse 25 augustus. De mensen die protesteerden tegen het asbeststort tekenden asbestlongen op de lelijkste en grootste markt van België. Volgens de satirische krant ‘Het Lastige Waasland’ zou Sint-Niklaas nu zelfs de bouw van een graftombe voor de asbestslachtoffers overwegen op de markt. Verkiezingsstunts zijn nooit veraf nu oktober 2018 nadert.

SP.A heeft met Freddy Willockx een duidelijke connectie met SVK en bleef lang talmen over het asbeststort wat mee voor een breuk in het rood-groene kartel leidde. Willockx opperde vorig jaar in De Morgen nog dat SVK veel krediet had in Sint-Niklaas. Hij was zelf vakbondssecretaris en zei dat de sociale verkiezingen altijd voorbeeldig verliepen bij SVK.

Willockx zegt in het artikel in De Morgen ook dat in de jaren ’90 pas de gevaren van asbest duidelijk werden. Pas in de jaren ’90, zeker?

‘Gebrek aan duidelijke informatie’

De andere meerderheidspartij N-VA is ook niet geheel van in het begin overtuigd van de sluiting van het stort. Op 31 mei, een maand na de eerste actie van het asbestcomité en twee dagen nadat PVDA onafhankelijke labo-resultaten bekend maakte waarin 6 van de 7 genomen stalen (waaronder een op straat voor de inrit van het stort) asbest bevatten, schrijft de lokale N-VA afdeling nog: ‘De ophef die nu sinds enkele weken is ontstaan omtrent de uitbatingswijze van de stortplaats, is deels het gevolg van gebrek aan duidelijke informatie.’

Later werden dezelfde inbreuken nog eens vastgesteld door het Departement Omgeving. Gebrek aan duidelijke informatie? Heeft N-VA Sint-Niklaas het over zichzelf?

Hoe N-VA Sint-Niklaas het persbericht van 31 mei 2017 opent, Willockx zou het niet beter kunnen: “SVK is sinds 1905 een toonaangevend bedrijf in het Waasland met nationale en internationale uitstraling. SVK is tevens sinds de jaren ’90 uitbater van vergunde stortplaatsen voor inert afval, waaronder asbestcement.”

Het bedrijfsterrein van SVK zou ook besmet zijn met asbest en andere schadelijke stoffen, of dat een risico vormt voor de volksgezondheid is niet bekend.

Dat is misschien wel zo. Maar we weten ondertussen ook dat de asbestlobby wetenschappelijke studies over de schadelijkheid van asbest jaren lang van tafel heeft kunnen vegen.

Amnestie voor SVK, is dat écht nodig? Voor de 300 werknemers die er vandaag nog werken? Of voor de minstens 300 asbestslachtoffers die SVK al heeft gemaakt? Of gewoon voor de goede herinneringen?

De provincie Oost-Vlaanderen heeft eind november de verstrenging goedgekeurd waartegen nu een beroep loopt dat begin april wordt bekeken. De uitspraak over de opheffing van het asbeststort is 1 maart gevallen: het stort moet dicht. Het is nog onduidelijk of de beroepsprocedure voor de verstrenging nu gewoon irrelevant wordt, of nog steeds doorgaat. Betekent dat beroep juridisch gezien nog iets en kan het de sluiting nog bemoeilijken? Uit het actiecomité klinkt van niet.

Wat met het stort zelf? De asbest die er ligt, is niet goed opgeborgen. Dringt een sanering zich op of wordt het (nu wel) vakkundig bedekt met aarde?

Het bedrijfsterrein van SVK zou ook besmet zijn met asbest en andere schadelijke stoffen, of dat een risico vormt voor de volksgezondheid is niet bekend.

Conclusie

Een asbestziekte is geen noodlot. Het is het gevolg van cynisme, geldbejag. Niet alleen bij de fabrikanten, maar ook bij de politici die het laten gebeuren, de vakbonden, justitie. Wie maakt zich zorgen om mensen die misschien over 20, 30, 40 of 45 jaar gaan sterven?

Een asbestziekte is geen noodlot. Het is het gevolg van cynisme, geldbejag.

Dit is een oproep om meer en kritischer de lokale en provinciale politiek te volgen; de lokale politiek heeft een zeer grote bijdrage aan de leefomgeving van mensen, maar staat in bepaalde gevallen mijlenver verwijderd van de inwoners en het algemeen belang. België daalt elk jaar op de ranglijst van democratische landen, misschien is het tijd om ons model te upgraden naar een meer participatief model.

Voor de asbestproblematiek moet er dringend een breed gedragen oplossing komen. Misschien is de sluiting van het asbeststort naast een wijk in Sint-Niklaas het ideale moment?

Ovam zou deze maand een asbestafbouwplan voorstellen waaraan ze al sinds 2014 mee bezig zijn. In Nederland hebben ze in 2015 al beslist dat asbest op daken niet meer mag tegen 2024 en de subsidies om asbest van daken te verwijderen lopen tot 2019 om de mensen te ‘nudgen’ asbest zo snel als mogelijk correct te verwijderen. Vlaanderen wil – zonder al concreet te worden – asbestveilig zijn in 2040. Ovam zou zich ook buigen over de haalbaarheid van het asbestafbouwplan. Wat als het resultaat van die studie negatief is, gaan we dan asbest als delicatesse aan toeristen verkopen onder de bollen van het atomium? (Tijdens de wereldtentoonstelling werden daar de vette contracten getekend door asbestreus Eternit met vertegenwoordigers uit de hele wereld)

Als we helemaal niets doen zou het volgens Ovam tot 2070 duren vooraleer het meeste asbest uit omloop is, maar 2040 is nu ook niet bepaald morgen. Binnen 21 jaar kunnen we zeggen dat 2040 bijna morgen is. Minister Schauvliege, kan het niet wat sneller?

Alec Lamberts studeert Chemie aan de universiteit van Antwerpen

De nieuwste videoclip van Hersencellen kaart de asbestproblematiek aan in hartje Sint-Niklaas. Bovenstaand artikel verschijnt in het verlengde van die clip.