Tussen nachtmerrie en solidariteit: zo overleven Oekraïners op de vlucht in eigen regio

Op de bovenste rij (van l naar r): Karolina Astafieva, Halina Sienohonova, Olena Astafieva. In het midden: Lesia Horova, Julia Burakova, Elia Kyslycyna. Op de onderste rij: Kyril Petrov, Olha Kirishova, Iuri Berinde

© Xander Stockmans

Het is nu meer dan drie maanden geleden dat het leven van miljoenen Oekraïners van dag op dag veranderde door de Russische invasie. MO* trok naar Oekraïne en Roemenië om hun verhalen op te tekenen. Ze geven een inkijk in de nachtmerrie die deze mensen doormaken, maar ook in de veerkracht van mensen op de vlucht. En in de overweldigende solidariteit van mensen in Roemenië en in Oekraïne zelf.

Het zijn namen uit het nieuws van de voorbije maanden die intussen pijnlijk vertrouwd klinken: Marioepol, Kiev, Donetsk, Loehansk, Kharkiv. Bij mij doen ze al langer een belletje rinkelen: in 2016 had ik al reportages gemaakt in en over Oekraïne, ook toen al de frontlijn van een geopolitieke aardverschuiving tussen het Oosten en het Westen.

Enkele weken geleden, na de Russische invasie, trok ik er opnieuw naartoe met fotograaf Xander Stockmans. We spraken met gewone Oekraïners: op de vlucht of niet, in Oekraïne en over de grens in buurland Roemenië.

Want we moeten de verhalen van gewone mensen in een oorlog blijven optekenen. Als document en getuigenis van de verschrikkingen van oorlog, een misdaad die niet alleen de levens van mensen maar ook de mensen zelf verandert.

Een tiener die haar gitaar en versterker mee op de vlucht nam. Een dochter die herenigd werd met haar vader nadat de oude man een maand in schuilkelders onder bommen had overleefd. Een leerkracht die tot een paar maanden geleden nog gewoon voor de klas stond, maar nu als vluchteling wacht in klassen omgebouwd tot opvangplaats.

Een bekende popzangeres die dorpen en steden afschuimt met concerten, om vluchtelingen en soldaten een hart onder de riem te steken. Een productmanager die haar capaciteiten vandaag inzet voor de logistiek van Roemeense hulpoperaties aan Oekraïne. Een jonge moeder die op haar smartphone de totale vernieling van haar stad ziet.

Een andere moeder die met haar kinderen rust vindt in een Roemeens klooster in de bergen. Een man die onder de bommen en in het doolhof van de bureaucratie zijn gezin in veiligheid probeert te brengen. Een gouverneur die de bevolking van zijn district ziet verdubbelen.

Sommige slachtoffers vervoegden zich razendsnel bij de inspanningen voor solidariteit met andere slachtoffers.

Dit zijn slechts negen van de 14 miljoen verhalen van Oekraïners van wie de levens totaal veranderden sinds de Russische invasie op 24 februari. Op iets meer dan drie maanden tijd zijn 8 miljoen mensen ontheemd geraakt in eigen land, en zijn er meer dan 6 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne in het buitenland geregistreerd. Met een bovenmenselijke dosis veerkracht proberen ze hun oude zelf mee te nemen, of terug te vinden tussen de scherven van hun leven.

Solidariteit van anderen maakt daarbij het verschil. Sommigen stijgen zelfs uit boven hun slachtofferschap en vervoegden zich razendsnel bij de inspanningen voor solidariteit met andere slachtoffers.

Wachten in Roemenië

© Xander Stockmans

Karolina Astafieva (foto hierboven) maakte vóór de Russische invasie muziekvideo’s met haar rockband in Kharkiv. Russische raketten hebben haar woonwijk vernield. Ze wilde niet vertrekken, tenzij haar vader de gitaar en versterker met de auto meenam.

Vandaag wacht Karolina met haar ouders en kleine broertje Albert in een flat in de Roemeense stad Cluj-Napoca, tot de oorlog gedaan is en ze haar vrienden kan terugzien. Ze verblijven gratis in het appartement, dankzij een steunprogramma van de lokale overheid aan verhuurders.

Karolina is de dochter van Olena Astafieva (zie hieronder). Haar grootvader heeft een maand van bombardementen overleefd in een kelder in Izjoem, in de Oekraïense provincie Kharkiv.

Herenigd aan de grens

© Xander Stockmans

Aan de grens van Oekraïne met Roemenië, in Sighetu Marmatiei, wordt Olena Astafieva herenigd met haar vader Oleksii Maslak (foto hierboven). Onmiddellijk na het begin van de Russische invasie vluchtte Olena met haar man en kinderen naar Roemenië. Haar vader weigerde mee te gaan, omdat hij zijn stad Izjoem in Oost-Oekraïne niet wilde achterlaten. Hij had er een gerespecteerde positie als schooldirecteur.

Sinds 3 maart ligt Izjoem onder constant Russisch raketvuur. Oleksii overleefde één maand in een kelder met amper eten, water, elektriciteit en mobiele communicatie. Maar sinds begin april staat de stad volledig onder Russische controle. Oleksii kon ontsnappen uit de kelder en vluchten, 1400 kilometer westwaarts.

Op 12 april komt hij eindelijk met de trein aan in Solotvyno, aan de Roemeense grens. Daar ziet Olena haar vader voor het eerst sinds een maand. Ze had doodsangsten doorstaan. Aan de grens krijgt de oude man meteen een kom eten voorgeschoteld.

Op school, maar niet meer als leerkracht

© Xander Stockmans

Halina Sienohonova (foto hierboven, rechts) was leerkracht voedingswetenschappen in Kiev. Ze was in 2014 al een eerste keer gevlucht, uit het Oost-Oekraïense Loehansk, en verliet in 2022 voor de tweede keer haar thuis, in Kiev, samen met haar dochtertje (vooraan op de foto). Haar moeder is professor aan de universiteit en bleef achter in Starobilsk, een stadje dat nu bezet is door het Russische leger.

Vandaag wacht Halina in een school in Transkarpatië, de West-Oekraïense provincie aan de Roemeense grens. De school wordt gebruikt als opvang voor interne vluchtelingen. Ook gezinnen met kinderen vonden er een tijdelijke verblijfplaats.

Zingen voor het leger

© Xander Stockmans

Lesia Horova (derde van rechts op foto hierboven) is een populaire popzangeres en muzieklerares uit Kiev. Vandaag zoekt ze veiligheid in de West-Oekraïense provincie Transkarpatië. Samen met haar twee dochters geeft ze concerten om hulp voor vluchtelingen in te zamelen en soldaten een hart onder de riem te steken. Haar echtgenoot is vrijwilliger in het leger.

Onderweg naar een school in Velykyi Bychkiv, waar interne vluchtelingen op tien kilometer van de grensovergang met Roemenië worden opgevangen, stopt ze aan een controlepost van het Oekraïense leger. Soldate Kateryna Varakina (derde van links) wil mee op de foto.

Helpen vanuit Roemenië

© Xander Stockmans

Julia Burakova (foto hierboven) is productmanager voor een keten van elektronicawinkels. Ze was eerder al eens gevlucht, uit Donetsk in 2014, en een tweede keer uit Kiev in 2022.

Vandaag coördineert Julia bij een Roemeense ngo de logistieke aspecten van humanitaire hulpoperaties aan Oekraïne.

Hele leven verdwenen

© Xander Stockmans

Elia Kyslycyna (foto hierboven) vluchtte op 18 maart weg uit de stad Marioepol, die toen zwaar onder bommenvuur lag. De ramen van haar huis waren weggeblazen. Tijdens bombardementen had ze haar kinderen beschermd met haar eigen lichaam. Ze kwam met haar zoontje van 7 en dochtertje van 3 naar West-Oekraïne en vond onderdak in een school in Velykyi Bychkiv aan de Roemeense grens.

Op de televisie van de school en op haar smartphone zag ze hoe het Russische leger haar stad totaal vernielde. Haar huis is inmiddels verdwenen, net zoals een groot deel van de stad en de infrastructuur.

Ze wil niet onder Russische bezetting leven en wil ook niet naar het buitenland, omdat haar man in Oekraïne werkt, bij de politie. Ze moet vaak huilen. Haar hele leven is verdwenen.

Gescheiden van vrouw en kinderen

© Xander Stockmans

In het treinstation van de Roemeense stad Cluj-Napoca komt Kyril Petrov (foto hierboven) uit Kiev een paar uurtjes tot rust na stressvolle dagen. Vrijwilligers bieden hem een warme maaltijd en hulp aan. Hij neemt van hieruit de trein naar de Oostenrijkse hoofdstad Wenen, waar zijn vrouw en drie kinderen hem opwachten.

Op de vlucht raakte hij van hen gescheiden, na 17 uur onderweg vanuit Kiev en 48 uur wachten aan de grens met Roemenië. Kyril kreeg van de Oekraïense grenswachters te horen dat hij eerst de geboorteakte van zijn in Zwitserland geboren zoontje moest voorleggen.

Zijn moeder (84) bevindt zich nog in een van de dorpen rond Kiev die onder vuur lagen. Hij contacteerde vrijwilligers om haar te gaan evacueren, maar ze vertrouwde hen niet. Kyril kon haar niet bereiken om uitleg te geven, want alle mobiele communicatie was afgesloten.

Schuilen in een klooster

© Xander Stockmans

Olha Kirishova (links op foto) vond onderdak in het Petrovaklooster in Roemenië, op 1400 kilometer van haar woonplaats Kostjantynivka in de Oost-Oekraïense provincie Donetsk. Ze was vier dagen onderweg met haar twee kinderen. Haar echtgenoot bleef in Donetsk.

Het klooster biedt Oekraïense vluchtelingen een plaats om tot rust te komen. Olha’s kinderen spelen er in de weides met uitzicht op de besneeuwde bergtoppen van de Karpaten.

Vader Agaton vangt haar en andere vluchtelingen op in zijn klooster. Hij vertelt dat Olha oorspronkelijk van plan was om van de grensovergang in Sighetu Marmatiei naar de Roemeense hoofdstad Boekarest door te reizen. Maar ze besloot om in het klooster te wachten ‘tot de oorlog gedaan is’.

Hulpgoederen verdelen

© Xander Stockmans

Iuri Berinde is gouverneur van Tjatsjiv, een van de zes districten van de Oekraïense provincie Transkarpatië. Voor de oorlog telde zijn district 185.000 inwoners, maar dat aantal is sinds de Russische invasie verdubbeld.

Deze regio van hoofdzakelijk kleinere gemeentes is niet voorzien op de opvang van grote groepen interne vluchtelingen. Samen met de overheden van de andere districten coördineert gouverneur Berinde opvangplaatsen in scholen en internationale hulp vanuit Roemenië.

De hulpgoederen worden bewaard in opslagplaatsen en verdeeld. Hier staat Berinde voor een moeilijke uitdaging: hij moet kiezen of hij de hulpgoederen verder doorstuurt naar andere plaatsen waar de noden op dit moment het hoogst zijn, bijvoorbeeld rond Kiev, of ze in zijn district houden, voor wanneer de noden daar ongetwijfeld zullen toenemen. Aan voedsel is het grootste tekort.

Zelf behoort de gouverneur tot de Roemeense minderheid in Transkarpatië. Roemeens is zijn tweede moedertaal. Dat komt zijn contacten met Roemeense hulporganisaties ten goede.

UNHCR: ‘Oekraïne en andere conflicten duwen aantal vluchtelingen voor het eerst boven 100 miljoen’

Het aantal mensen dat conflicten, geweld, mensenrechtenschendingen en vervolging moet ontvluchten, heeft voor het eerst in de geschiedenis de duizelingwekkende mijlpaal van 100 miljoen overschreden. Dat gebeurde onder invloed van de oorlog in Oekraïne en andere dodelijke conflicten.

Dat heeft VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR vorige week bekendgemaakt. Het aantal komt overeen met 1 procent van de wereldbevolking.

‘De internationale reactie op mensen die de oorlog in Oekraïne ontvluchten, is overweldigend positief’, zei Filippo Grandi, Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN. Hij roept op tot een soortgelijke mobilisatie voor alle crises in de wereld.

‘Maar uiteindelijk is humanitaire hulp een lapmiddel, geen remedie. De enige manier om het tij te keren, is vrede en stabiliteit, zodat onschuldige mensen niet gedwongen worden te kiezen tussen acuut gevaar in eigen land of een hachelijke vlucht en ballingschap.’

Dit artikel werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Word proMO* voor slechts 4 euro per maand en je ontvangt ons magazine. Je steunt zo ook ons journalistiek project en geniet van tal van andere voordelen.