Fictie die het narratief van de overwinnaar uitdaagt

De roman Een masker, de kleur van de hemel kreeg dit jaar de Internationale Prijs voor Arabische Fictie. De schrijver, de Palestijnse Basim Khandaqji, kon de prijs van 50.000 dollar niet in ontvangst nemen. Hij is veroordeeld tot drie keer levenslang en zit al twintig jaar in een Israëlische gevangenis.

Ook in zijn boek zit het personage Mourad in de cel. Hij is tot levenslang veroordeeld op beschuldiging van het beramen van een aanslag op Israëlische bezettingssoldaten. In zijn cel ontvangt hij geheime brieven van zijn beste vriend Noor.

Toch draait de roman niet rond gevangenschap, al vormt dat wel een belangrijke component in het verhaal. Eerder gaat hij over Noor die het verhaal van Maria Magdalena wil herschrijven.

De jonge man uit een vluchtelingenkamp in Ramallah, een stad op de Westelijke Jordaanoever, wil haar echte verhaal vertellen en het, zoals hij het zelf formuleert, ‘terugeisen van het oriëntalisme’. Zijn verhaal is tegelijk een vlammende aanklacht tegen de Nakba (‘catastrofe’), waarbij 750.000 Palestijnen werden verdreven of op de vlucht sloegen toen de staat Israël zo’n 75 jaar geleden gesticht werd.

Noor, die archeologie heeft gestudeerd, doet zich voor als een Asjkenazische Jood. Dankzij zijn witte huidskleur, zijn feilloze kennis van het Engels en het Hebreeuws en een identiteitskaart die hij vond in een tweedehands jas, lukt het hem om als gids te werken in Jeruzalem, Bethlehem en Nazareth.

Maar wat als hij de eigenaar van de identiteitskaart zou tegenkomen? En zou hij het verdragen om als gids gereconstrueerde verhalen uit de Thora na te vertellen, ook wanneer hij ook weet dat een bepaalde toeristische trekpleister in feite een Palestijnse dorp was waarvan de inwoners verjaagd of vermoord werden?

Een masker, de kleur van de hemel is een gelaagd verhaal. De stijl is vloeiend, de zinnen zijn gebald en nauwkeurig gedoseerd, de metaforen geweldig. De auteur is niet mild voor de bezetters maar ook niet voor wie geloofde in de illusie dat de Oslo-akkoorden duurzame vrede zouden brengen.

Stenen vertellen verhalen

Ook stenen vertellen verhalen, zeker in een stad als Jeruzalem. In De zevende hemel van Jeruzalem vertelt Osama Al-Eissa het verhaal van de stad, en vooral dat van haar inwoners. In Jeruzalem kwamen door de geschiedenis heen veroveraars van overzee. De ene na de andere spelde ze de regels om daarna de stad over te leveren aan de volgende veroveraars. Maar de inwoners waren nooit van tel, vertelt de auteur via zijn personages.

Als de overwinnaars de geschiedenis schrijven en het narratief bepalen, is fictie het terrein van de verslagenen om hun stem te laten horen en de eigen terminologie te gebruiken.

En of de steegjes en de gebouwen van Jeruzalem heel wat te vertellen hebben. Tijd dus om het stof van de stenen af te vegen en de gebouwen te ontleden om de verhalen van de bewoners te vertellen. Als de overwinnaars de geschiedenis schrijven en het narratief bepalen, is fictie het terrein van de verslagenen om hun stem te laten horen en de eigen terminologie te gebruiken.

Via Thilkafal, een jongen die Jeruzalem en zijn omgeving via zijn vader en andere kennissen stukje bij beetje ontdekt, leren we heel veel over de recente en oude geschiedenis van de stad. Zo getuigt een marmeren plaat aan een gebouw dat nu een instituut voor talen en muziek is van de identiteit van de oorspronkelijke eigenaar. ‘Dr. Tawfik Chagoria, tandarts en chirurg’, staat er nog te lezen in het Arabisch en het Engels op het marmer.

Ook de inscripties die moslims en christenen graag schreven op hun weelderige woningen staan er nog. De notabelen die daar woonden hebben de Nakba niet overleefd. Niet omdat ze zijn omgekomen in het verzet, maar omdat ze hun vakanties in het buitenland verlengd hebben en het verzet aan boerenzonen overlieten, denkend dat ze wel zouden terugkeren.

Maar dat is niet gebeurd, alleen de Arabische inscripties getuigen dat ze hier hebben geleefd. De auteur wil niet alleen de veroveraars een spiegel voorhouden, maar daagt ook het Palestijnse en Arabische narratief uit. Hij wil niet alleen over het Jeruzalem van de leuzen en slogans vertellen maar ook over de echte mensen, met hun leed, gebreken en twijfels.

Het is ook geen toeval dat beide auteurs ervoor gekozen hebben om het te hebben over de mensen die gebleven zijn na de Nakba, de catastrofe van 1948, en de Naksa, het verlies van de Westelijke Jordaanoever en Gaza in 1967.

Want wat is de beste manier om je te verzetten? Een aanslag plegen waarin je het leven laat, of standhouden door in leven te blijven? En is er eer in een nederlaag? Dat zijn enkele van de vragen die Osama Al-Eissa via zijn personages stelt.

Beide boeken zijn voorlopig alleen in het Arabisch te lezen, maar een vertaling zou snel volgen. Zeker van het prijswinnende boek Een masker, de kleur van de hemel. Want één van de doelstellingen van de Internationale Prijs voor Arabische Fictie is Arabische literatuur aanmoedigen en ze laten vertalen.