“‘Hoe de collectieve intelligentie het woord neemt’

© Aline Alonso​

Toen ik op een koude maandagavond de trein nam richting Drongen, wist ik niet goed wat te verwachten. Drie dagen in een oude abdij, een zestigtal mensen en een interactieve training in Art of Hosting, dat wel. Dat de deelnemers internationaler waren dan verwacht, merkte ik al onderweg. Mensen met bagage, op weg naar Drongen, ze antwoordden me in het Engels. Zelfs het organiserend team was verwonderd dat de training zo snel volgeboekt was, ‘alsof ze zichzelf vult’, en dat er mensen speciaal hiervoor uit Afrika, Noord-Amerika en Zuid-Amerika gekomen waren.

Heruitvinden: De Sleutel

Was het het thema ‘nieuw leiderschap voor nieuwe tijden’ dat een gevoelige snaar raakte? Hoogstwaarschijnlijk wel. The ‘calling question’, de brandende vraag waarrond de bijeenkomst plaatsvond, werd gesteld door Damien Versele.

‘Maar hoe repareer je een fiets terwijl je er op rijdt? Hoe kunnen we onszelf heruitvinden, terwijl we bezig zijn?’

Op de eerste ochtend vertelde hij over De Sleutel, het drugshulpcentrum waarvan hij directeur is: over het pionieren met weinig middelen in de beginperiode, over het professionaliseren, standaardiseren en centraliseren vanaf de jaren ’90 en over hoe het gevoel van verbinding tussen de medewerkers stilaan verdween. Hij vertelde ook hoe snel de omstandigheden vandaag veranderen en hoe moeilijk de centraal aangestuurde organisatie het heeft om daarmee om te gaan.

Zijn toekomstvisie: hij wil De Sleutel de overgang laten maken naar een decentraal georganiseerd geheel, met gedeeld eigenaarschap, waarin de collectieve intelligentie aangesproken wordt. ‘Maar hoe repareer je een fiets terwijl je er op rijdt? Hoe kunnen we onszelf heruitvinden, terwijl we bezig zijn?’ Een herkenbare vraag, die van toepassing is op heel wat organisaties en systemen in onze samenleving.

Bijenkorf

Daarna volgden drie dagen die intensief, complex en soms verwarrend waren. Om een beeld te geven: de grote cirkel met een zestigtal stoelen was de plek van waaruit alles vertrok, maar veel theorie werd er niet gegeven. Binnen de kortste keren viel de cirkel uiteen in duo’s, kleine groepjes of grotere groepen, die al dan niet naar andere zalen verhuisden.

© Aline Alonso​

Tijd om een onderwerp uit te spitten met een groepje was er niet. Regelmatig mengden de deelnemers zich door elkaar en ontstonden er nieuwe groepjes, die vanuit een nieuwe invalshoek de gesprekken verderzetten. Of er werd met een heel andere methode verder gebouwd op wat net gezegd was.

Processen met de naam ‘World Café’ en ‘Pro Action Café’ werden minimaal uitgelegd, en starten maar. Snel schakelen was de boodschap. Als deelnemer was het een kwestie van laten gebeuren en meegaan met de, soms overweldigende, stroom. Ik kan me niet herinneren dat ik tijdens de training langer dan 30 minuten met dezelfde mensen samen zat, het was eerder veel korter.

In deze drukke bijenkorf, met veel gezoem en gevlieg, vormde zich wel – bijna onverwacht – honing. Die werd consequent ‘geoogst’: van elk gesprek werd de essentie gevat en gedeeld met de grote groep in de cirkel. Die cirkel was het rustpunt in het midden van de drukte. Daar werden inzichten gedeeld en daar was er ruimte om samen de dag te starten en te eindigen, om even terug te blikken en zelfs voor momenten van stille reflectie.

Chaos

Wandelen op de lijn tussen orde en chaos, dat was wat de training deed. Er was orde: de drie dagen waren strak gepland. Maar er was ook ruimte voor chaos, en dat zijn we doorgaans niet gewend. Toch is bewust de chaos opzoeken belangrijk – leerde ik –, want van daaruit ontstaat creativiteit. Een beetje chaos laat diepere inzichten naar boven komen. We weten een tijdje niet waar het naartoe gaat en pas dan wordt alles duidelijker. Iets nieuws ontstaat pas als het daarvoor de ruimte krijgt.

De kunst (‘art’) bestaat erin om een goede balans te vinden tussen orde en chaos. Niet te veel orde opleggen, want dan blijven we gevangen in oude patronen. Maar ook niet te veel chaos toelaten, want dat eindigt in destructie, ook niet de bedoeling. De methoden gebruikt in Art of Hosting leggen een lichte structuur op aan gesprekken. Juist genoeg, maar zeker niet meer dan dat.

Betekenisvolle gesprekken

Die lichte structuur creëert een kader waarin betekenisvolle gesprekken goed kunnen gedijen. Gesprekken die gaan over de dingen die er echt toe doen en die tot diepgaande vernieuwing leiden, we hebben ze nodig in onze complexe wereld waarin alles met alles verbonden is.

Art of Hosting heet voluit ‘Art of Hosting Conversations that Matter’ en wordt ook wel eens de ‘kunst van het participatief leiderschap’ genoemd.

Art of Hosting heet voluit ‘Art of Hosting Conversations that Matter’ en wordt ook wel eens de ‘kunst van het participatief leiderschap’ genoemd. Dit nieuwe leiderschap gaat ervan uit dat mensen in staat zijn om betekenisvol bij te dragen aan duurzame oplossingen voor de problemen die hen aanbelangen, en dat die oplossingen zelfs beter zullen zijn als meer mensen eraan bijgedragen hebben.

Participatief leiderschap gaat over samenwerkingen hosten, een moeilijk te vertalen maar veel omvattende term die meer omvat dan procesbegeleiding.

Een host schept goede omstandigheden waarin de collectieve intelligentie tot leven kan komen. De training in Art of Hosting laat ervaren hoe dat je dat doet.

© Aline Alonso​

Organiseer eens wat minder

De collectieve intelligentie laten spreken kan bijvoorbeeld in een ‘Open Space’ conferentie. Je formuleert vooraf enkel een krachtige vraag, die afbakent waarover de conferentie zal gaan. Je hebt dus geen uitgewerkt programma nodig. Kies iets complex dat mensen echt bezighoudt en waarover ze gepassioneerd enkele uren willen praten of bijleren. En zorg voor een groot blad papier om samen dialoogsessies op te plannen. Als de deelnemers er zijn, vraag je wie er graag een onderwerp wil aankaarten. Dat worden de sessies. Voorbereiden hoeft niet. Daarna maakt iedereen zijn keuze uit de aangeboden gespreksonderwerpen.

Is de sessie niet zoals verwacht? Dan is er de ‘wet van de twee voeten’: je gaat naar een andere plek waar je wel kan bijdragen of bijleren. Mijn ervaring: het is indrukwekkend. Als ik na een studiedag met hetzelfde voldaan gevoel naar huis ga, dan hebben de organisatoren topkwaliteit geleverd.

Zowat de hele training in Art of Hosting deed beroep op de collectieve intelligentie. Als deelnemer werd je bijvoorbeeld uitgenodigd om mede-host te worden en om dus delen van het programma mee vorm te geven. Het organiserend hosting-team verdween zo helemaal naar de achtergrond.

De internationale Art of Hosting gemeenschap is op dezelfde manier al bijna twintig jaar (weinig) georganiseerd. Er is nauwelijks structuur, het is een zelforganiserend netwerk. Wie zich geroepen voelt om een training te organiseren, en daarvoor de nodige expertise heeft, is vrij om dat te doen.

Pijnlijk

Rozengeur en maneschijn, alles zelf organiseren omdat er geen leider meer is die beslist? Niet echt. Het vraagt een groot engagement van de deelnemers om op deze nieuwe manier samen te werken. We oefenden bijvoorbeeld een proces om collectief beslissingen te nemen zonder eindeloos te palaveren. Eenvoudig was dat niet.

Het is wennen, want Art of Hosting kijkt naar de wereld vanuit een heel andere mindset dan de gebruikelijke. Het oude paradigma loslaten en overstappen naar het nieuwe voelt oncomfortabel, pijnlijk zelfs. Je hersens kraken er een tijdje van. Het is die chaos waar we door moeten.

© Aline Alonso​

De oogst

Om door de chaos te navigeren gebruikt Art of Hosting krachtige vragen. Verwacht je tijdens de training aan vragen als: ‘Wat zijn de vragen achter de vraag?’. Of aan een spel waarin een vraag enkel met een andere vraag beantwoord mag worden, the ‘Wicked Questions Game’, een topervaring.

Terug thuis was het even wennen, ik antwoordde bijna aan mijn kinderen: ‘het is zelforganiserend’.

Die goed doordachte vragen en methoden zijn erop gericht om de debatstijl waar we zo gewend aan zijn te overstijgen, om mensen te laten ontdekken wat ze echt belangrijk vinden en om hen samen te laten nadenken. Zo brengt Art of Hosting het nieuwe paradigma in de praktijk.

Wat brachten deze drie dagen me? Heldere inzichten, diepgaande gesprekken, veel mensen die ik graag nog eens wil ontmoeten. Een versterkte overtuiging dat de mens – naast competitief – ook coöperatief kan zijn als de omstandigheden daar goed voor zijn. En bovenal: handvatten om zelf mee die gunstige omstandigheden te creëren. Juist genoeg orde, juist genoeg chaos, een degelijk procesontwerp, de kracht om dicht bij jezelf te blijven, veel vertrouwen in de collectieve intelligentie: het is allemaal nodig om echt cocreatief samenwerken te hosten.

De drie dagen vlogen voorbij. Terug thuis was het even wennen, ik antwoordde bijna aan mijn kinderen: ‘het is zelforganiserend’. Inspiratie genoeg dus om meer participatief te werken, waar dan ook.

Lees meer over Art of Hosting op www.artofhosting.be
Foto’s: Aline Alonso