MO*s tegendraadse reisliteratuur

©​

De vierde aflevering uit de zomerbibliotheek die de MO*redactie bijeen sprokkelde om u doorheen de zomer te helpen.

Land van koffie en smerige oorlogen

Ooit was Jemen het land van de koffie. Niemand weet dat nog. Nu is het vooral het land van een vergeten, maar oh zo smerige oorlog. Mohktar Alhanshali groeit op in San Francisco als zoon van twee islamitische migranten uit Jemen. Net als iedere Amerikaan heeft hij een droom: hij wil de koffieglorie van Jemen in ere herstellen. Hij reist naar het land van zijn voorouders precies op het moment dat er een oorlog uitbreekt. Zijn droom lijkt uiteen te spatten op geopolitieke verschuivingen die hij in zijn business plan niet voorzien had. Eggers toont haarscherp hoe beslissingen van wereldleiders altijd wel ergens voor iemand ingrijpende gevolgen hebben. (th)

De monnik van Mokka door Dave Eggers is uitgegeven door Lebowski. 336 blzn. ISBN 978 90 4883 0558

Wat maakt ons gelukkig?

Als een moderne kruising tussen Jack Kerouac en Hunter Thompson reist Jan De Deken de wereld rond, op zoek naar het antwoord op een schijnbaar eenvoudige vraag: wat maakt ons gelukkig? De Deken presenteert zich als een messcherp criticus van de heersende clichés over geluk, als een rasverteller, als iemand die het reizen tot kunstvorm heeft verheven.

‘Reizen doe je niet op het droge, maar door in het diepe te springen’, schrijft hij. En dat doet De Deken met verve. Onderweg proeft hij, pakt vast, draait om, en bovenal: leert bij over zijn eigen positie in de wereld. Zo verweeft hij een persoonlijk leerproces met de prachtige verhalen van de personages die hij onderweg tegenkomt. Veel meer dan een klinisch antwoord te willen geven op de geluksvraag, is dit boek een ode aan de menselijke intuïtie. (ag)

Melk, honing en kerosine. Op reis naar de gelukkigste en ongelukkigste plaatsen ter wereld door Jan De Deken is uitgegeven door Querido. 416 blzn. ISBN 978 90 2140 3052

Waarom ben jij arm?

Je kan de wereld rondreizen met een hoofd vol vragen of met alle antwoorden al op zak. Maar je kan de odyssee ook aanvatten met één, schijnbaar eenvoudige vraag: ‘Waarom ben jij arm?’ Willliam T. Vollmann, auteur van Poor People, trok met die vraag door veertien landen, van Afghanistan tot de VS, van Jemen tot Mexico, van China tot Rusland.

Zijn openingsvraag is eigenlijk: ‘Vindt u dat u arm bent?’ Zijn kompas is namelijk niet een duidelijk idee van wat armoede is, waardoor ze veroorzaakt wordt en hoe ze uitgebannen kan worden. Hij is op zoek naar de beleving, de analyses en de antwoorden van mensen die hij -net als wij- als arm beschouwt. Dat levert harde en eerlijke portretten op van mensen en maatschappijen, maar Vollmann doet in dit boek ook wat elke eerlijke reiziger doet: hij belandt uiteindelijk bij zichzelf.

Niet om vast te stellen dat hij “ergens ook wel arm is”, zoals een bepaald soort kleinburgerlijke spiritualiteit wel eens durft te concluderen, maar om vast te stellen dat hij rijk is. En dat hij schrik heeft van armen: ‘They are by no means the only people of whom I have been or can be afraid, nor am I often afraid of poor people; nonetheless, my fear of people whom I define as poor is part of what defines me as rich.’ De Nederlandse auteur Bahram Sadhegi heeft een paar jaar later het project dunnetjes overgedaan (Waarom bent u zo arm? -zonder verwijzing naar het origineel, overigens), maar Vollmanns origineel is het ware werk. (gg)

Poor People door Willliam T. Vollmann is gepubliceerd door Harper Perennial. 420 blzn. ISBN 978 0 06 087882 5

Reizen in groep

Het grootste nadeel van wat als reisliteratuur geboekstaafd staat, is dat de wereld haast onvermijdelijk beschreven wordt vanuit het perspectief van de reizende westerling. Op veel plaatsen is de koopkrachtige bezoeker al lang niet meer noodzakelijk westers, maar in onze boekenwinkels is van die verschuiving nog niet veel te merken. Alleen al daarom is If it’s Monday, it Must be Madurai een must read voor iedereen die plannen heeft om India te bezoeken.

Bovendien biedt auteur Srinath Perur niet alleen een inkijk in de Indiase beleving van Indiase toeristische bestemmingen, hij bezoekt Tamil Nadu, Mumbai, Assam, Maharashtra, Rajasthan en de rest als onderdeel van groepsreizen. De reiziger wordt meteen zelf een soort bestemming in dit reisboek, en de auteur benadert de groepsreizende medemens met zo veel respect en mededogen, dat zelfs de doorgewinterde eenzame reiziger zin zou krijgen een zitje in de bus te boeken.

Het sterkste verhaal van de bundel is misschien het geleide bezoek aan Dharavi, de uitgestrekte slum bij Mumbai, omdat Perur daarin scherper nog dan elders zichzelf als toerist neerzet, in het gezelschap van andere - westerse - toeristen die op zoek zijn naar genoeg ellende en armoede om een authentieke ervaring mee naar huis te kunnen nemen. ‘Here, the dominant response to poverty and human suffering is not pity or sorrow or compassion, but a kind of self-enchantment with witnesssing or depicting it.’ Het meest verrassende zijn de groepsreizen doorheen Europa en Oezbekistan. Maar verfrissend en inspirerend zijn alle groepsreizen in dit aanbod. (gg)

If it’s Monday, it Must be Madurai. A Conducted Tour of India door Srinath Perur is uitgegeven door Penguin Viking. 284 blzn. Isbn 978 0670087 013

De vloek van slavernij

Je kan van de ene plek naar de andere reizen, maar je kan ook doorheen de tijd reizen. De generatieroman is daarvoor een gekend en geschikt genre, omdat het verhaal van verschillende generaties neteen de samenhang tussen anders zo radicaal verschillende periodes en tijdperken duidelijk maakt.

drieëneenhalve eeuw geschiedenis die de Afrikaanse westkust verbindt met het Amerikaanse zuiden

Weg naar huis van Yaa Gyasi is twee reisboeken tegelijk: het boek neemt je mee van Ghana naar Alabama en New York en terug naar Ghana, en het voert je doorheen drieëneenhalve eeuw geschiedenis die de Afrikaanse westkust verbindt met het Amerikaanse zuiden.

Gyasi is zeker niet de eerste die de geschiedenis en de geografie van de slavenhandel en diens blijvende impact beschrijft in een generatieroman, maar ze doet dat wel heel beeldend, en prioritair vanuit het perspectief van vrouwen. Weg naar huis leert je de structuur van Ghana kennen toen de Britten en Nederlanders, die de trans-Atlantische slavenhandel organiseerden, het nog Goudkust noemden. Het brengt je van de katoenvelden in Alabama naar het meer verborgen racisme in New York. Het boek maakt de vloek van van de slavernij ook tastbaar, over grenzen van tijd en ruimte heen. En het eindigt met een toeristisch bezoek aan het slavenfort van waar de zusters en oermoeders van dit verhaal vandaan komen. Zo is het ook echt een reisboek, een beetje toch. (gg)

Weg naar huis door Yaa Gyasi is uitgegeven door De Bezige Bij. 398 blzn. ISBN 978 90 234 9995 4

In de voetsporen van Stanley

De Congorivier heeft een mythische status en heeft al meerdere auteurs tot inspiratie gediend. In Bloedrivier treedt oorlogsjournalist Tim Butcher in de voetsporen van die andere buitenlandcorrespondent van de Daily Telegraph, Henry Morton Stanley. De reis langs de mythische Congostroom koste Stanley drie jaar, maar Butcher doet het even in zes weken.

Wie de regio kent, weet dat je die afstand onmogelijk zonder hulp kan afleggen in zes weken. Je zal dan ook een beetje ontgoocheld zijn wanneer je leert dat een evacuatie enkele keren noodzakelijk blijkt. Het boek is goed geschreven en neemt je opvallend makkelijk mee op de stroom van de onvoorspelbare en woelige rivier.

Net als Stanley vervalt Butcher in een wat heroïsch verhaal van een blanke man die de tocht aandurft en het gevaar trotseert. Het complexe hart van Afrika wordt iets te makkelijk als gebroken weggezet. Het boek is toch het lezen waard, al vraag je je nadien wel af hoe het een Congolees zou vergaan indien hij in de voetsporen van Stanley en Butcher zou treden. Een boek om naar uit te kijken? (es)

Bloedrivier, een reis naar het gebroken hart van Afrika door Tim Butcher is uitgegeven door Nieuw amsterdam isbn 978 90 468 0476 6

Hersenspinsels van een kritische reiziger

Zei ik al dat de Congostroom tot de verbeelding van menig schrijver spreekt? Sven Lindqvist neemt dat ander reisverhaal over de Congostroom onder de arm, Heart of Darkness, en trekt lezend door de Sahara. Niet langs dezelfde stroom, maar ergens in een woestijn reflecteert, droomt en analyseert hij over dat hardnekkige Europese superioriteitsgevoel.

Heart of Darkness, zijn reislectuur, werd geschreven in 1899 door Joseph Conrad en vertelt het verhaal van de ivoorhandelaar Kurz, die in de Congo-Vrijstaat van Leopold een bloederig bewind voert tegen de lokale bevolking. Lindqvists boek Exterminate all the brutes is dan weer een intellectuele reis door de Europese koloniale geschiedenis, de holocaust, en tal van andere plaatsen waar de ene mens zich beter waant dan de ander.

Tijdens het schrijven van dit boek is Lindqvist ook fysiek aan het reizen. Net omdat zijn eigen reisverhaal doorweven wordt met fragmenten uit Heart of Darkness en zijn persoonlijke reflecties over de culturele geschiedenis van de Europeaan, kan je het boek niet verkeerdelijk opvatten als een wetenschappelijk werk. Het zijn de hersenspinsels van een reiziger die de tijd neemt om kritisch naar zijn eigen geschiedenis en maatschappij te kijken. Want dient reizen daar niet een beetje voor? (es)

“Exterminate All the Brutes”, One Man’s Odyssey into the Heart of Darkness and the Origins of European Genocide door Sven Lindqvist is uitgegeven door The New Press. ISBN 978 18 620 7508 5

Zin in plaatselijk Palestijns bier?

Of deze reisgids wel een juiste plaats heeft in een leeslijst over eigenzinnige reisgidsen, zou je je kunnen afvragen. Het zou namelijk de evidentie zelve moeten zijn om een Palestijnse reisgids in de rekken reisgidsen van boekhandels te vinden. Niet dus. ANWB bracht wel een kunstreisgids uit om Israël en de Palestijnse Gebieden te bezoeken, maar dat beperkt zich dus tot kunst. Het is de Palestijnse organisatie The Alternative Tourism Group (ATG) die de eerste echte reisgids naar Palestina uitbracht: Palestine & Palestinians (ik heb de Engelse versie, een Nederlandstalige bestaat niet). Zelf noemt de ATG de gids een uitnodiging om Palestina te ontdekken. En dus maakte de organisatie een praktische gids die de historische, culturele, religieuze, archeologische rijkdom van de Palestijnse Gebieden schetst tegenover de dagelijkse realiteit van de Israëlische bezetting.

‘We zijn ons bewust dat toeristen die een Israëlische tour boeken, een “gemakkelijker” tripje hebben’, zegt de ATG op haar website. ‘Zij kunnen hun planning en schema aanhouden, al was het maar omdat zij wèl mogen reizen op de “by-pass” wegen die verboden zijn voor Palestijnen - inclusief Palestijnse tourgidsen en -chauffeurs.’

Wie door Palestina reist, moet echter flexibel zijn, in houding èn in tijd, en ondervindt in levende lijve wat een checkpoint is. Maar, dat indachtig: reizen in Palestina is perfect mogelijk. Bovendien vangt de reiziger op die manier wel degelijk een glimp op van de ongemakken die het dagelijkse leven onder de Israëlische bezetting met zich meebrengen. Wie dus nog wat travel miles en een reisbudgetje overheeft, of nog geen reisbestemming moest hebben, wie gebeten is door ontdekken, en wat meer info wil, kan al eens die reisgids inkijken. Ook gewoon goed voor mensen die achtergrond over het conflict willen. Wie beslist af te reizen: vergeet zeker niet een heerlijk Taybeh-bier te drinken.

Guidebook Palestine and Palestinians is uitgegeven door ATG. ISBN: 9950-319-01-3 (De gids is te bestellen via Palestina Solidariteit: info@palestinasolidariteit.be)