“‘Onzichtbare klimaatproblemen en geschikte medicijnen’

Thomas Hafeneth/Unsplash (CC0)​

Klimaatverandering is reëel. Daar kan je van op aan. Maar het is niet omdat iets wetenschappelijk overduidelijk is aangetoond, dat je het zomaar op straat kan tegenkomen. Klimaatverandering blijft voor ons, rijke burgers in rijke westerse landen, een zaak van grafieken en nieuwsberichten, van verhalen en documentaires. Hierin verschilt het niet van oudere spoken, zoals de koude oorlog en de atoombom. Je weet wel dat het er was of is, je weet dat het gevaarlijk is ook voor jou persoonlijk, maar Russische legers en paddenstoelwolken vormen geen deel van je dagelijks leven.

Er zijn wel symptomen, zoals veel te warme dagen in het najaar en de  winter,  om de haverklap een zandklif aan onze kust, en het ergste van al: als we op reis gaan naar Frankrijk of Italië worden we nu ook overdag lastiggevallen door tijgermuggen. Dat hadden we vroeger niet. Klimaatverandering zien in de eigen omgeving is specialistenwerk. De experts van de lokale natuurvereniging zien soms nieuwe soorten rondvliegen in hun natuurgebieden. Of het is iets positiefs; wie kan er nu tegen een barbecue’tje zijn in één van die echt warme late nazomertjes. Soms is het vervelend, zodat we wat hoger moeten klimmen naar de sneeuwpiste voor onze winterpret.

Oorlog en klimaat

We liggen wakker van andere, vaak vermeende problemen die zich dichter bij huis afspelen. Calais en Duinkerke liggen maar vlak over de grens, maar ook aan het Noordstation en het Maximiliaanpark in Brussel, of op onze eigen vertrouwde snelwegparkings, en zelfs in onze landelijke gemeente komen we ze tegen. Vluchtelingen. Uiteraard is dit eerder een fenomeen dan een probleem en heeft Angela Merkel groot gelijk als ze zegt dat wir das wel schaffen sollen.

Wie legt de link tussen de vluchtelingen, de oorlogen waar ze voor op de loop gaan en de oorzaken die aan de grondslag van veel van die oorlogen liggen?

Maar wie legt de link tussen de vluchtelingen, de oorlogen waar ze voor op de loop gaan en de oorzaken die aan de grondslag van veel van die oorlogen liggen?

Armoede doordat de oogsten mislukken, strijd om water en om de resterende natuurlijke reserves. In de bekende ‘vruchtbare halve maan’, bakermat van onze geschiedenis en gelegen in onder meer Syrië, is volgens Amerikaanse wetenschappers de temperatuur met 1,2°C gestegen en de neerslag met 10% gedaald. De oogsten mislukten door uitzonderlijke droogte tussen 2007 en 2010. Verarmde boeren trokken naar de steden, waar een falend regime zich niets aantrok van overbevolkte stadswijken. Armoede, werkloosheid en misdaad voedden de onvrede, en in 2010 brak de opstand uit die leidde tot dit gruwelijke conflict. En vandaag komen we Syrische vredezoekers tegen bij ons op straat.

Hoezo klimaatverandering is onzichtbaar?

De ziekte

Er zijn nog een aantal andere zaken die bijzonder zichtbaar zijn, dagelijks en voor iedereen. Elk elektrisch apparaat dat je vandaag koopt gaat gegarandeerd minder lang mee dan enkele jaren geleden. Dit is als een natuurwet, onontkoombaar.  Geprogrammeerde veroudering leidt immers tot meer verkoop.

In de winkelrekken stijgt het aantal soorten confituurpotjes exponentieel, van vijf naar tien naar twintig naar honderd en meer soorten. Meer consumptie is immers een goede zaak voor de economie. In onze eieren vinden we PCB en dioxines, en later fipronil. In Brits rundsvlees zorgt kannibalisme voor de dolle-koeien-ziekte. In Chinese melk zit melanine. In Oostenrijkse wijn ethyleenglycol. Voeding is immers een industrie die moet renderen. Op een ander vlak is dit te merken in de slachthuisschandalen van Tielt en Izegem of in de Brusselse abattoir.

En in alle bedrijfssectoren lopen de mensen tureluurs van de werkstress en is burn-out een alledaags verschijnsel, of het nu om een ziekenhuis, een productiebedrijf, een consultant of een supermarkt gaat.

Inderdaad bijzonder zichtbaar allemaal, maar wat heeft dat met klimaat te maken? Heel veel in feite. Ze delen met de klimaatcrisis één belangrijke eigenschap. Het zijn allemaal symptomen van éénzelfde ziekte. Onze economie is oververhit. Ons systeem van dwangmatige, neurotische, groei leidt tot al deze mistoestanden. En we beschouwen het vaak als collateral damage voor het hogere doel, en dat is niet werkgelegenheid creëren zoals men ons wil wijsmaken. Dat is rendement en dividend genereren voor wie nu al veel geld heeft. Dat is de kloof verder uitdiepen.

De medicijnen

Al zijn de gevolgen van de klimaatcrisis in de eigen omgeving vaak moeilijker te zien, de oorzaak ervan is alomtegenwoordig in het leven van iedereen. Tijd om er iets aan te doen.

Als we het losgeslagen monster weer in bedwang kunnen houden voorkomen we de klimaatcrisis, en op de koop toe lossen we een hele reeks veel nabijere problemen op.

De handen uit de mouwen dus. Er bestaan een reeks medicijnen voor de ziekte.  Waar veel op ingezet wordt is de circulaire economie van onderuit. Laat de innovatie spelen. Startups komen met slimme ‘smart’ genoemde ideeën, en veranderen zachtjesaan de economie met hun duurzame oplossingen. Leuk en sympatiek, maar zijn deze Davids wel opgewassen tegen de Goliaths van de wereldeconomie, zal de boerenmarkt in Tielt in staat zijn om Monsanto te verjagen? Als medicijn klasseer ik dit onder de homeopathie. Het is vriendelijk en het werkt, vooral als je er in gelooft.

Maar het dolgedraaide kapitalisme is een kanker die overal doorheen is gewoekerd, en daar helpen alleen chemo en bestraling tegen.

Een tweede pilletje is het consumentenactivisme. Koop anders, laat kwalijke producten links liggen en koop enkel fair trade of ecolabel. Dat werkt zeker ook. Bedrijven zijn gevoelig voor wat hun klanten wensen, al proberen ze hen via marketing wel hun wil op te leggen. Maar als de reclame faalt en de consument mort, dan wordt de beurs, dat onvoorspelbare vat van emoties, nerveus en zullen bedrijven, ook de Goliaths, mogelijk wat bijsturen.  Dit is de aspirine onder de medicijnen. Het staat op eenzelfde hoogte als de antibiotica, het consuminderen. Als de consument zich bewust wordt dat hij of zij van meer consumeren niet noodzakelijk beter wordt, als men het goede leven van eenvoud, stilde en rust herontdekt, dan blijven de honderden potjes in de rekken staan en maakt de consument zelf confituur van de rabarber in eigen hof.

Maar het dolgedraaide kapitalisme is een kanker die overal doorheen is gewoekerd, en daar helpen alleen chemo en bestraling tegen. Economie is geen natuurwet, groei-economie is mensenwerk en kan door mensenwerk omgevormd worden. Tegenover economische actoren kunnen we een overheid zetten, met wetten en verboden, dat is pas chemo.

Elk elektrisch apparaat krijgt  een wettelijke levenslange garantie. Elk gebruik van chemicaliën in de voedselkringloop is verboden want voor elk probleem bestaan er natuurlijke oplossingen. Lokale landbouw met een beperkt aantal dieren krijgt nog een exploitatievergunning, agro-industrie niet meer en slachten kan enkel ter plaatse op de hoeve. Zolang er werkloosheid is, moet de duur van de werkdagen omlaag en op te hoge werkdruk komt een zware taks om de gezondheidskosten ervan te dekken.

En gebruik van fossiele brandstoffen wordt buiten de wet gesteld. Paardenmiddelen?  Inderdaad, maar niet onmogelijk. Het is een kwestie van de macht te herwinnen en andere prioriteiten te stellen.

Heronderhandelen

Op het SUSTECON congres van economisten aan de Freie Universitat Berlin was te horen dat “Eén van de grootste mythes is dat geld vaste economische wetten volgt. We hebben geld uitgevonden, dus is alles heronderhandelbaar. Laat ons geld en economie heruitvinden.”

De transitie naar een duurzame economie is verschillend van andere disruptieve transities, omdat ze nodig is in tegenstelling tot bijvoorbeeld stoomschepen of mobiele telefonie. We konden gerust verder zonder.  Maar voor deze omslag moet de politiek, het beleid het voortouw nemen terwijl ze normaal gezien steeds de gebeurtenissen volgt. Hopelijk vinden we hier de juiste politici voor. Beleid moet niet alleen opbouwen, kansen geven aan groene groeiers, maar ook vernietigen. Actief de huidige systemen destabiliseren, de Goliaths aan het wankelen brengen zodat de Davids kunnen doorbreken.

Met deze bestraling moeten we de kanker kunnen overwinnen en onze maatschappij zowel als ons klimaat terug gezond weten te maken.