Europa's laatste wilde rivieren redden
Documentaire Blue Heart toont schrijnende gevolgen van “duurzame” waterkrachtcentrales
Luka Van Royen
13 mei 2018
De documentaire “Blue Heart” over waterkracht kreeg bij ons in België een première in hartje Antwerpen. Waterkracht is de enige hernieuwbare energiebron die bijdraagt aan klimaatverandering, mensen dwingt te vluchten en diersoorten met uitsterven bedreigt, zo blijkt.
De Idbar dam in Bosnië en Herzegovina brak al snel na de bouw in 1959 door het onderschatten van de kracht van de rivier.
© Andrew Burr
De documentaire “Blue Heart” kreeg ook bij ons in België een première in hartje Antwerpen. Hij maakt deel uit van de Campagne “Save the Blue Heart of Europe” dat verzet biedt tegen de bijna 3000 plannen die op tafel liggen voor het bouwen van waterkrachtcentrales in het Balkangebied. Waterkracht is de enige hernieuwbare energiebron die bijdraagt aan klimaatverandering, mensen dwingt te vluchten en diersoorten tot uitsterven bedreigt, zo blijkt.
De Balkan is een gebied waar, in tegenstelling tot de rest van het continent, rivieren nog vrij stromen en gezond zijn. De 270 kilometer lange Vjosa in Albanië is de grootste wilde rivier van Europa. Er zijn plannen om 38 waterkrachtdammen te bouwen, op één rivier. In heel de Balkan komen er mogelijk 2,796 dammen.
Het Amerikaanse bedrijf Patagonia helpt samen met ngo’s als Riverwatch en EcoAlbania om de stemmen van de lokale bevolking te versterken. Het resultaat zie je in “Blue Heart”.
Beweging van hoop
De documentaire kaart drie redenen aan tegen de vernieling van rivieren voor de lokale bevolking en ngo’s. Het gaat in Albanië over de Vjosa rivier, in Macedonië over het nationaal park Mavroro en in Bosnië en Herzegovina over de Sava rivier dat ook door Servië, Slovenië en Kroatië stroomt. Het toont een mooi evenwicht tussen de schrijnende toekomstsituatie en de succesverhalen.
Dammen dragen sinds 1970 bij tot een gemiddelde daling van 81 procent op vlak van leven in zoetwaterbronnen.
Opvallend is hoe de lokale bevolking telkens een hechte band heeft met de rivieren. Ze maken er dagelijks gebruik van voor verschillende doeleinden als visserij of kajakken. De rivieren zullen droog komen te staan en als het water toch blijft doorlopen, zal het vaker wel dan niet toxisch zijn.
Daar bovenop stoten grote dammen en hun reservoirs jaarlijks 104 miljoen kubieke ton methaan uit. Dat is vier procent van de totale impact van menselijke activiteiten op de opwarming van de aarde.
Bedreigde diersoorten
Een ander gevolg zou het vernielen van de habitat rond en in de rivieren zijn. Dat kan er voor zorgen dat bedreigde diersoorten als de lynx zullen uitsterven. Dammen dragen sinds 1970 bij tot een gemiddelde daling van 81 procent op vlak van leven in zoetwaterbronnen. Sommige diersoorten zijn daardoor eerder al uitgestorven.
Twee derde van de wereldbevolking woont in gebieden die watertekorten kennen. Dammen en omleidingen intensiveren het probleem.
Reservoirs en rivieren kampen met een verlaagd waterpeil als gevolg van de opwarmende rivierafvoering. Vaak loopt het op tot temperaturen die dodelijk zijn voor diersoorten die koud water liefhebben. Sommige delen van de rivier worden ook droog gezogen, waardoor plaatselijke soorten zonder toevluchtsoord sterven aan de warme wateren.
Door het verminderen van de stroming, het vasthouden van warmte in reservoirs en het veroorzaken van toxische algenbloei ontstaat een slechte waterkwaliteit.
Twee derde van de wereldbevolking woont in gebieden die watertekorten kennen. Dammen en omleidingen intensiveren het probleem. Een rapport van de Verenigde Naties toonde aan dat reservoirs over de hele wereld meer water verdampen dan door mensen wordt gebruikt.
Geen geld, geen dammen
Doordat er geen precieze ramingen zijn van de kosten van de dammen, is die industrie erg vatbaar voor corruptie. Betere alternatieven zijn wind- en zonne-energie. Deze projecten kunnen sneller worden gebouwd en de kosten zijn veel beheersbaarder. Wereldwijd zou volgens de campagne wind- en zonne-energie tot vier keer meer jobs creëren dan kleinschalige waterkrachtprojecten.
De Europese bank voor reconstructie en ontwikkeling (EBRD), de Europese Investeringsbank (EIB) en de Internationale Wereldbank voor Financiën (IFC) moeten stoppen met investering in waterkrachtcentrales, luidt de eis in “Blue Heart”. In juni zal een petitie voorgelegd worden aan de banken om de eis kracht bij te zetten.