De diverse oorzaken van de zware bosbranden in Portugal
“‘Van vonk tot vuurzee’
Anouk Weyne was erbij toen op 15 oktober tientallen brandhaarden woeden in bosrijke gebieden in Portugal. Enkele maanden later blikt ze terug en geeft een opsomming van de oorzaken.
Anagh (CC BY-NC-ND 2.0)
2017 bracht de ideale mix voor de verschroeiende bosbranden in Portugal, de hoogtepunten trokken zich niks aan van het brandseizoen dat officieel begint op 21 juni en eindigt op 21 september. In juni werd het startschot gegeven met de branden in en rond Pedrogão Grande die begonnen op 17 juni en in oktober in de regio’s, waar wij persoonlijk mee getroffen werden. Droogte, hitte, onvoldoende onderhouden landen, monocultuur bosbouw, brandstichting, een brandweer equipe met onvoldoende middelen en tot slot een orkaanwind gaven het vuur de beste kaarten.
Droogte
Tijdens de winter van 2016-2017 was het wel koud, maar niet nat. De grondwaterreseves werden onvoldoende aangevuld, de bodem bleef droog en ook de planten en bomen konden onvoldoende waterreserves aanleggen waardoor ze sneller verdorden, het waterpeil in de beken en rivieren stond al laag nog voor de zomer moest beginnen.
Warmte en planten
Daarenboven was het al vroeg op het jaar warm. Het water in de bodem, rivieren en planten verdampte dus al snel.
Door de verdroogde planten en de hitte was het ook afgeraden om het land schoon te maken met behulp van een bosmaaier.
Door de verdroogde planten en de hitte was het ook afgeraden om het land schoon te maken met behulp van een bosmaaier met een metalen blad omdat de droge vegetatie snel vuur kan vatten door weg schietende vonken.
Voorts trokken de voorbije decennia ook meer en meer mensen weg uit de streek. Veel landen worden nu bijgevolg niet langer bewerkt of afgegrazen.
Veel land dat voordien goed onderhouden werd overwoekerd door goed brandbare planten zoals braamstruiken en mimosa.
Monocultuur
Vele hectares land die eerder bebost werden met een natuurlijke mengeling van inheemse bomen (kurkeiken, medronho, kastanje, laurier, … ) en struiken of bewerkt of afgegrazen werden, zijn mettertijd ingenomen door monocultuur bosbouw van snelgroeiende en goed brandbare bomen. Voornamelijk eucalyptus en den. De schors en bladeren van eucalyptus zijn licht ontvlambaar en kunnen door de wind en de stijgende hitte tijdens een brand meters verderop terechtkomen waar ze op hun beurt nieuw materiaal doen ontbranden.
Verschroeide aarde in een bos in de regio Leiria in Portugal
yepyep (CC BY-NC-ND 2.0)
De olie van eucalyptusbomen en de hars die zich in dennenbomen bevindt geven het vuur extra brandstof.
Bovendien vormen deze bossen geen vriendelijke omgeving voor overige planten doordat ze geen insecten aantrekken, het water van diep uit de ondergrond trekken (eucalyptus) en de bosbodem verzuren (den). Australië en Californië hebben jaarlijks ook te kampen met de brandbare eucalyptus.
Brandstichting
Bossen kunnen ontbranden op verschillende manieren. Blikseminslagen, oververhitte droge vegetatie, een uit de hand gelopen kampvuur, een achteloos weggesmeten sigarettenpeuk, (her)opflakkering van een eerder gecontroleerde brandhaard… .
De meeste branden worden, vermoedelijk, opzettelijk aangestoken door mensen.
Maar daarnaast worden de meeste branden, vermoedelijk, opzettelijk aangestoken door mensen. Dit op persoonlijk initiatief of georganiseerd. Motieven hiervoor zijn: grondspeculatie, het feit dat gedeeltelijk afgebrand hout goedkoper is in aankoop dan vers hout en mensen wegjagen van de gronden in en rond de bossen.
Ophelia
In het najaar kwamen de uitlopers van orkaan Ophelia aan land en hielp de brandstichters een handje. Plekken waar een eerdere brand gedoofd was, maar waar de ondergrondse wortels nog nagloeiden flakkerden binnen de kortste keren weer op. Het vuur werd aangewakkerd en brandende takken, bladeren en schors lieten zich meevoeren door de wind om elders een nieuwe haard te starten. Het vuur verspreidde zich razendsnel.
Brandweer
Voor een land waar zo veel bosbranden voorkomen heeft Portugal onvoldoende bestrijdingsmiddelen. Reeds de hele zomer (voorafgaande jaren?) werden bij bosbranden blusvliegtuigen en -helikopters van Spanje en Frankrijk ingezet om Portugese branden te blussen. Aangezien Spanje en Frankrijk ook hun eigen branden te bestrijden hadden was dit niet altijd evident. De uitkijkposten worden enkel bemand van 21 juni tot en met 21 september.
Voor onze brand zagen we nooit een vliegtuig en was er slechts één brandweerwagen met twee brandweermannen.
Tijdens de branden van 15 oktober toen er meer dan 400 brandhaarden waren kon de brandweer onmogelijk overal terzelfder tijd zijn.
Om onze brand te bestrijden kwam er nooit een vliegtuig en was er slechts één brandweerwagen met twee brandweermannen.