Oorlog vergroot alle emoties uit en tegelijk gaat het dagelijkse leven gewoon verder. Vreugde wordt een kostbaar goed, aan verdriet is geen tekort. Dit zijn de mensen, in al hun schoonheid en kwetsbaarheid, die vermalen worden in het geopolitieke conflict om Oekraïne. Een reportage van fotograaf Jürgen Augusteyns vol contrasten, voorbij de stereotypen.
Zoya in Odessa, Olga die met haar kleindochter schuilt in de kelder, vijf vrouwen die dromen van een wodkafeest en kleine Davit die al twee jaar op vakantie is. Fotograaf Jürgen Augusteyns brengt ze heel even dichterbij en onthult zo het hybride oorlogsgeweld dat, nochtans op luttele vlieguurtjes hier vandaan, onopvallend verder woedt.
Mondje toe!
Mondje toe!
© Jürgen Augusteyns
De reportage over de Oekraïense ultranationalisten in Odessa verschijnt op maandag 5 september in het dossier “Op de Oekraïense frontlijn”
Zoya verhuurt kamers in het historische centrum van Odessa, een belangrijke havenstad aan de Zwarte Zee. Deze tijd van het jaar bruist de brede wandelboulevard, Deribasovkaya, van het leven. Toeristen en inwoners genieten van de talrijke cafés, restaurants, winkels en straatspelletjes. Hier adem je de charme en sfeer van een monumentale stad in, met zijn prachtige 19e-eeuwse architectuur.
In de lucht proef je ook iets anders: angst en verdeeldheid tussen mensen van één en dezelfde stad.
Het was de angst die leidde tot het gruwelverhaal dat nu achter de façade van deze boulevard verborgen zit. Op 2 mei 2014 begon hier een tragische escalatie die leidde tot de levende verbanding van meer dan 40 aanhangers van de afgezette pro-Russische president Janoekovitsj. Sindsdien rust de stad onder het juk van de angst.
Zoya rouwt om het vertrek van Janoekovitsj, maar vooral om de extreme polarisatie die haar stad in de greep heeft. Ze is bang van de assertieve ultranationalisten die alle Russische invloed uit Odessa willen bannen, een stad met een lange Russische geschiedenis.
Elk teken van vermeende Russische sympathie en de vrijheid van meningsuiting wordt gezien als het potentiële begin van Russische hybride oorlogsvoering. Daarom gebaart Zoya: pas op, mondje toe.
Licht in de duisternis
Licht in de duisternis
© Jürgen Augusteyns
Lees de reportage aan het front in Oost-Oekraïne.
Olga gaat gebukt onder een ander gewicht. Dat van de bommen. Oekraïense bommen, die al twee jaar vallen op haar dorp Spartak. Ze schuilt in de kelder. De eerste en tweede verdieping van haar huis zijn deels vernield en ze heeft geen geld om de schade te herstellen.
‘Maak even licht met je gsm’, zegt ze.
In de kelder hangt een muffe, vochtige geur. Sinds twee jaar is hij ingericht als slaapkamer. Er staan twee bedden: eentje voor Olga, eentje voor haar kleindochter Victoria. Het fabriek waar ze werkte sloot de deuren na de afscheiding van Donetsk en Olga verloor haar job. Ze krijgt nu een klein pensioentje met de hulp van Rusland.
‘Het gaat bijna helemaal op aan worsten voor Victoria. We overleven op worsten. Mijn droom als de oorlog gedaan is: ons huis herstellen.’
Wodkafeest
Wodkafeest
© Jürgen Augusteyns
Lees de reportage aan het front in Oost-Oekraïne.
Vijf vrouwen zitten aan het vernielde huis op een bankje. ‘Na de oorlog ontmijnen we de hele boel en als iedereen terugkeert, doen we een groot wodkafeest’, klinkt het.
De moedertjes barsten in een bulderlach uit, in de verte weerklinkt artilleriegeschut. In het schuurtje achteraan doet Victoria haar leesoefeningen, om zich voor te bereiden op het komende schooljaar.
Achter de hoek van het huis begint een woestenij: een straat in Spartak, overgroeid met onkruid en bomen, elk huis in puin.
Drie soldaten zwalpen doelloos over de weg, met flesjes bier in de hand. ‘Als je niet onmiddellijk die alcohol weggooit, gaan jullie mee naar het bureau’, roept Malish, één van hun oversten. Hij kwam naar het front in een gecamoufleerde Oost-Duitse Wartburg die even later in panne viel.
Proef Odessa!
Proef Odessa!
© Jürgen Augusteyns
Er zit 900 kilometer tussen de cynische vreugde onder de bommen in Spartak, en deze blije gezichten in Odessa. 900 kilometer tussen Olga en Victoria die overleven op worsten betaald met een Russisch pensioentje, en de overvloed aan heerlijke gerechten op Tzimes Market.
Veel schoon volk op dit maandelijks culinair festival in Odessa, op het gezellig ingerichte binnenplein van een leegstaand oud gebouw. Jonge koks, kleine restaurants en cafés, boeren, bierbrouwers en wijnmakers spreiden telkens op andere plaatsen in de stad hun gastronomische kunsten tentoon. Een man etaleerde zelfs zijn zelf gebrouwen bier waarvoor hij Belgische mout gebruikte. Op weinig andere plaatsen in de wereld eet een mens beter dan in Odessa.
Tzimes Market is maar één van de vele voorbeelden van het potentieel van deze bruisende stad. De trots en levenskracht van de inwoners, en de rijke geschiedenis en architecturale pracht staan in schril contrast met de desastreuze economische situatie. Het gemiddelde loon bedraagt 100 euro, de huur van een appartement 120 euro.
“Proef Odessa”, is het motto. Maar dat is evengoed: ontmoet Odessa, en zijn jongeren die dansen op de band die het binnenplein laat ontploffen met alle wereldberoemde traditionele Balkanhits en de joodse klezmer muziek van de ooit grote joodse gemeenschap van Odessa.
Lees de reportage over de 1,4 miljoen interne vluchtelingen in Oekraïne.
Tzimes Market is een explosie van geuren, kleuren en smaken, en extravagante mensen. En toch is ook hier de oorlog aanwezig. Eén van de standhouders rijdt elke maand de 900 kilometer om voedselhulp te brengen aan de getroffen dorpen in de buurt van het front.
Olga en Victoria, in het gebied onder controle van de pro-Russische separatisten, kan hij niet bereiken. Dichterbij huis zitten interne vluchtelingen uit de oorlogsgebieden. Zouden zij kunnen rekenen op de solidariteit van de inwoners van Odessa?
Tranen uit een gewond oog
Tranen uit een gewond oog
© Jürgen Augusteyns
Lees hier een analyse over de escalatie in Oekraïne sinds begin augustus.
Fotograaf Jürgen Augusteyns: ‘Ze zat op een bank op de binnenkoer van het militair hospitaal in Donetsk, in de zelfverklaarde Volksrepubliek. Een foto mocht, maar ze wou niet praten. Toen ik haar fotografeerde, begon ze te wenen. Dat was de enige dialoog die mogelijk was.’
De oorlog in het oosten maakte nu al bijna 10.000 doden en een veelvoud aan gewonden. Begin augustus laaide het smeulende conflict weer op nadat Rusland Oekraïne beschuldigde van “terrorisme” in de Krim.
Sindsdien wordt er weer harder gevochten aan het front in Oost-Oekraïne. Juli 2016 was al de dodelijkste maand van het jaar. Burgers in de afgescheiden volksrepublieken vrezen nu een open oorlog.
Vele mensen zijn al naar de stad Donetsk gevlucht, maar de oorlog komt nu opnieuw dichter bij de stad. Op 26 en 28 augustus 2016 werden een school en een residentieel gebouw in Donetsk gebombardeerd. Er viel een dode.
Bidden voor vrede
Bidden voor vrede
© Jürgen Augusteyns
Lees de reportage over de gevolgen van de afscheiding van Donetsk.
‘Als niet de politiek, maar de liefde de wereld zou besturen…’
Een gebed van een vrouw tijdens de zondagmis in de Oekraïens-orthodoxe Transfiguratiekathedraal in Donetsk. Elke zondag zit de mis afgeladen vol. Zeker sinds 2014, toen de oorlog begon.
‘Ik ben bang voor foto’s, want mijn moeder is aan de andere kant’, zei de vrouw. In mei 2014 sloot de nieuwe grens tussen Oekraïne en de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk mensen af van hun stad, moeders van hun dochters.
‘Wat willen ze? Dat we bij Oekraïne horen, of bij Rusland? Of onafhankelijk? Wat zal het zijn? Dat ze de knoop doorhakken. Zolang burgers blijven hangen in de schemerzone van dit geopolitieke spel, ligt ons dagelijks leven overhoop.’
11 mei
11 mei
© Jürgen Augusteyns
Aleksander Zakharchenko, president van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk.
Lees over de Russische hulp aan Donetsk in de reportage “Buitenlandse dream teams in Oekraïne”. De reportage verschijnt op 7 september in MO*.
In april 2014 bezetten gewapende separatisten het provinciegebouw van Donetsk. Zij waren tegen de opstand van pro-EU burgers en extreemrechtse bewegingen. Ze verdreven de ambtenaren en hesen de vlag van de Volksrepubliek.
Op 11 mei 2014 hielden ze een referendum over de status van Donetsk, in een poging om de totstandkoming van de republiek te legitimeren. Geen enkel land heeft de uitkomst van het referendum officieel erkend, zelfs Rusland niet.
Overal hangen ook grote propagandaposters van 9 mei. Die datum verwijst naar 1945, niet naar 2014. Maar de propaganda luidt dat 1945 en 2014 één en dezelfde strijd is, dat het Westen extreemrechtse Oekraïense groepen als Rechtse Sector en Azov steunt en dat de Volksrepubliek Donetsk zich daartegen verdedigt, net zoals in de jaren ’40.
Deze historische missie mobiliseert de bevolking. Overal op straat prijken portretten van de “helden die sneuvelden in 2014” én posters van de overwinning op nazi-Duitsland.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven meer dan 26 miljoen burgers en soldaten van de Sovjetunie, een groter offer in de oorlog tegen het Westerse expansieve fascisme dan dat van alle andere Europese landen samen.
Het voedt tot vandaag een militaristisch en patriottisch ideaal, en het gevoel dat het Westen een agressor is.
Nieuw-Rusland
Nieuw-Rusland
© Jürgen Augusteyns
Een soldaat van de Volksrepubliek Donetsk komt uit de Transfiguratiekathedraal in Donetsk. Hij draagt het insigne van Nieuw-Rusland.
Aan het einde van de 18e eeuw was dat een kolonie van Rusland in het zuiden van Oekraïne, met zetel in de havenstad Odessa. De stichters van de Volksrepubliek Donetsk zien het herstel van Nieuw-Rusland als een verre droom.
Eduard Basurin, onderminister van Defensie van de Volksrepubliek, wil niet zo ver gaan. ‘Oekraïne moet net zoals België een federale staat worden’, zei hij.
Lees de exclusieve reportage over de inner circle van Saakasjvili, de man die eerst Georgië bij de Navo moest halen en nu Oekraïne op neoliberale leest moet schoeien.
Oekraïne ziet in federalisering een verdoken poging om Russische invloed binnen te loodsen. De strategische havenstad Odessa, ooit het centrum van Nieuw-Rusland, zou dan één van de deelstaten worden, maar het Westen koos de stad als het paradepaardje van een op de EU gericht Oekraïne.
Zie daar de impasse.
De voormalige Georgische president Mikheil Saakasjvili is vandaag gouverneur van de provincie Odessa. Achter de schermen bevestigen de meeste Oekraïense waarnemers dat de benoeming van Saakasvjili een drieste, strategische zet is van de Verenigde Staten en de NAVO.
De handschoen
De handschoen
© Jürgen Augusteyns
Lees de reportage over de 1,4 miljoen interne vluchtelingen in Oekraïne.
Davit neemt de handschoen op tegen Yevgeni. Davit is een jongen uit Loehansk, de stad waar pro-Russische separatisten een tweede Volksrepubliek uitriepen. Yevgeni reed met zijn oldtimer, een Volga Gaz 21 uit 1962, 900 kilometer van Loehansk tot Odessa.
Twee jaar geleden vluchtte Davit met zijn mama. Het leek wel alsof ze op vakantie gingen, want mama had een grote koffer bij. De vakantie duurt al twee jaar. Ze verbleven lang in een collectief opvangcentrum, maar mama wil voor Davit een echt nieuw huis vinden.
De huurprijzen zijn onbetaalbaar, dus vonden ze een kraakpand, een bouwwerf. Davit’s mama nam samen met de andere bewoners de handschoen op tegen de gemeente en een bouwbedrijf. Ze ontdekte corruptie en begon een juridische strijd voor de eigendomsrechten.
Haar zoektocht naar een nieuwe, veilige thuis voor Davit is nog niet voorbij.
De geur van thuis
De geur van thuis
© Jürgen Augusteyns
‘In juli 2014 verliet ik mijn huis, voor altijd.’
Twee jaar geleden moest deze Oekraïense journaliste met haar ouders vluchten toen haar huis werd gebombardeerd door het Oekraïense leger. Ze leefden in een dorp dat tot vandaag pal op de frontlijn ligt.
Vaak brengt ze buitenlandse journalisten naar het dorp, telkens weer een emotionele ervaring: ‘Ik ruik hier de geur van thuis’.
Haar huis is vernield door bommen en leeggeroofd door plunderaars.
Deze fotoreportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.