‘We zijn een samenleving van altruïsten die bestuurd worden door psychopaten’

© Brecht Goris

Op 26 oktober gaf George Monbiot een MO*lezing in deSingel in Antwerpen. Na die lezing stelde MO*journaliste Tine Hens nog een aantal vragen over het nieuwe verhaal dat Monbiot bepleit. Hoe democratisch is het, en welke economie doet het draaien?

Er zijn ruwweg twee manieren om over klimaatverandering te spreken: je beklemtoont het aanzwellende drama en de imminente bedreiging voor de hele mensheid. Anderen zeggen dat te veel dreiging de mensen apathisch maakt. Wat is de beste manier om over klimaatverandering of klimaatcrisis te spreken?

George Monbiot: Ik heb nu al 193 artikels geschreven voor The Guardian en telkens probeer ik nieuwe inzichten, nieuwe perspectieven, een nieuwe aanpak. Mijn conclusie: dé goede manier bestaat niet. De ene keer ben je te dramatisch, de andere te optimistisch, te kleinschalig, te grootschalig, te economisch, te botanisch, te vriendelijk voor bedrijven, te agressief… Het belangrijkste is om over de crisis te blijven praten, en dat doen we onvoldoende.

© Brecht Goris

Hoe kan een verhaal van toebehoren en gemeenschappelijkheid al die brutale krachten van verdeeldheid en gewelddadigheid – in discours, maar ook in praktijk – overstijgen en overwinnen vandaag?

George Monbiot: Je kan vandaag van niets meer zeker zijn, dat hebben de verkiezingen in Brazilië zeker aangetoond. Maar aan de andere kant zijn er ook de jonge, diverse en vrouwelijke parlementsleden in de VS. Cruciaal voor hen is aan te tonen dat ze in het parlement zitten om de sociale resultaten in de samenleving te veranderen, niet slechts om te praten over wat er zou moeten gebeuren tegen armoede, ongelijkheid, slechte huisvesting en snertbanen. Alleen tastbare resultaten zullen het geloof van mensen in de politiek en het vertrouwen in politieke actie. Dat is de enige effectieve verdediging tegen de demagogie die we hebben.

© Brecht Goris

Moeten we rekenen op de traditionele partijen om die ommekeer te realiseren? Moeten we daarvoor niet op zoek naar nieuwe en echt participatieve vormen van democratie?

Na jaren waarin er geen enkele mogelijkheid meer was om een echte politieke keuze te maken, grepen mensen het referendum aan om eindelijk nog eens, luid en duidelijk, verandering te eisen.

George Monbiot: Vertel mij wat over dysfunctionele democratieën! Wij hebben een House of Lords waarin bisschoppen zetelen vanuit een vooraf gegeven recht. En dan hebben we het first-past-the-post verkiezingssysteem, waardoor het politieke landschap voor eeuwig door twee partijen gedomineerd wordt. Dat maakt ons dus nog meer afhankelijk van die partijen dan in continentaal Europa, en daarom was de periode Blair zo desastreus. Labour schakelde zich toen volkomen in in de neoliberale agenda, waardoor het verschil met de Conservatieven verdween en de ruimte ontstond voor Brexiteers om het ongenoegen over de politiek naar zich toe te trekken.

Na jaren waarin er geen enkele mogelijkheid meer was om een echte politieke keuze te maken, grepen mensen het referendum aan om eindelijk nog eens, luid en duidelijk, verandering te eisen. Dus, ja: er moeten meer en betere manieren komen om politiek te bedrijven, om ideeën te vertegenwoordigen en uit te voeren.

© Brecht Goris

Moeten we niet meer inzetten op een democratie rond inhoud dan rond partijen?

George Monbiot: Dat is de rol die echte participatieve democratie te spelen heeft, maar daarnaast blijft een redelijk stabiele regering op basis van een representatieve democratie ook van belang. Je hebt beide nodig en ze kunnen zeker naast elkaar bestaan en functioneren. De Ierse referenda rond abortus en homohuwelijk kwamen er op basis van de vraag vanuit burgers en mensen stemden ook naargelang hun overtuiging, niet naargelang de partijstandpunten. Participatieve democratie gaat over inhoud, niet over macht. Dat is het verschil.

© Brecht Goris

Veel dynamiek vindt vandaag plaats in steden. Moeten we verandering vooral vanuit die realiteit bekijken en minder vanuit naties?

Voor een effectieve aanpak van de klimaarcrisis hebben we mondiaal bestuur nodig, maar niet de huidige vorm want die mankeert een mondiale democratie.

George Monbiot: Naties zijn in elk geval een redelijk recente constructie, en alle symboliek, muziek, geschiedenis die hun bestaan een air van eeuwigheid moeten geven, zijn dat ook. Voor heel veel van de fundamentele problemen waarmee we vandaag worstelen, zijn natiestaten ook het foute antwoord. De concurrentie tussen natiestaten maakt een effectieve aanpak van de klimaatcrisis bijvoorbeeld bijna onmogelijk. Iedereen schuift de inspanning door naar een ander. Daarvoor hebben we mondiaal bestuur nodig, maar niet de huidige vorm want die mankeert een mondiale democratie. En dat geldt ook IMF, Wereldbank, Veiligheidsraad, en zelfs voor de Europese Unie. Ik denk dus dat er tegemijk een soort wereldparlement moet komen én decentralisatie. Democratie werkt het best op kleine schaal.

© Brecht Goris

Welk economisch model zit er in het hart van het nieuwe, grote verhaal?

George Monbiot: Er is geen -isme voor, maar het is zeker gebouwd rond de meenten, de commons. Zij vormen niet het nieuwe verhaal, ze zijn daarin een element, naast de markt, de staat en het gezin. Het grote verhaal is de herstelbeweging, die van onderuit opgebouwd wordt en die vertrouwen, gemeenschappelijkheid en solidariteit herstelt als basis voor een samenleving die de klimaatcrisis écht kan aanpakken. De commons zijn tegelijk een economisch programma of model en een politieke filosofie, gebaseerd op een uitgebreid corpus aan wetenschappelijk onderzoek dat bevestigt dat mensen fundamenteel op samenwerking gericht zijn.

We moeten dus niet de menselijke natuur veranderen, maar onthullen. We zien die goede zaken vaak niet, omdat we ook altijd alert zijn voor mogelijke gevaren en dus de slechte zaken, zoals egoïsme, veel groter zien dan ze zijn. Daar bovenop gaan de media vooral focussen op wat fout gaat en om het volledig te maken, blijkt dat onze leiders meestal fundamenteel verschillen van de bevolking die ze leiden.

Om het op flessen te trekken: We zijn een samenleving van altruiïsten die bestuurd wordt door psychopaten. Of nog: een psychopaat die arm geboren wordt, gaat naar de gevangenis, terwijl een psychopaat die rijk geboren wordt naar de business school gaat.

© Brecht Goris