4120 kilometer: de afstand tussen naakt en sluier. Een gesprek met choreografe Nancy Naous.

In het kader van het stadsfestival Moussem Cities: Beirut bracht het Kaaitheater de première van The Third Circle: Variations van de Libanese Nancy Naous. Als choreografe en danseres met islamitische wortels ging ze te rade bij religieuze experts en intellectuelen om na te gaan hoe halal dans er zou uitzien.

The Third Circle: Variations is een performance en installatie gebaseerd op gesprekken die choreografe Nancy Naous had met islamitische intellectuelen, religieuze leiders en specialisten in islamitisch recht.

Het is een vervolg op The Third Circle (2014, in samenwerking met componist Wael Koudaih), dat aan de orde stelde in welke richting kunst in het algemeen, en dans en muziek in het bijzonder zouden kunnen evolueren vanuit het perspectief van de islamitische wet, de sjaria.

De installatie, met enerzijds klankfragmenten van anonieme rechtsspecialisten die hun fatwa, of rechtspreking, over muziek en dans en in het bijzonder de danseres formuleren en anderzijds de choreografie die deze oelama’s te zien kregen, bereidt het publiek voor op de dans van de derde cirkel

“De derde cirkel” staat in het islamitische recht voor de mensen die geen deel uitmaken van je ouderlijke gezin (ouders, broers en zussen), noch van je eigen huwelijk (echtgenoten en kinderen). De meeste rechtsspecialisten maken ook een onderscheid tussen dansen voor de derde cirkel van hetzelfde geslacht en dansen voor een gemengd publiek.

De voorstelling wordt ingeleid door een reeks gesprekken waarin de choreografe en twee dansers – ook de man – een vrouwenpruik dragen en gesprekken en fatwa’s voorlezen over de islamitische vrouw in de publieke sfeer en in het bijzonder de vrouw op de planken.

Nadien volgt een zorgvuldige deconstructie van verschillende dansvormen. De choreografe voert genummerde, geïsoleerde dansbewegingen uit, waarna de danser de zogenaamde mannelijke variant van schouderschok, heupwiegen of danspas toont. Het resultaat is opzwepend en hilarisch tegelijk. Het publiek, de derde cirkel, vergeet de opzet van de voorstelling en de fatwa’s van de rechtsspecialisten, wat overblijft zijn drie dansende, schokkende lichamen die op mathematische wijze de danspassen aaneenrijgen, elkaar kruisen en net niet raken.

Een gesprek met Nancy Naous over bezweringen prevelende oelama’s, nostalgische vrouwen en naakte mannen.

© GF​

Uw dansgezelschap heet 4120.CORPS. Vanwaar dat “lichaam”?

Nancy Naous: ‘Mijn dansgezelschap heet 4120.CORPS omdat 4120 kilometer de afstand is tussen de twee steden die mij gevormd hebben: Parijs en Beiroet. Mijn lichaam wordt heen en weer geslingerd tussen deze twee plekken die ik thuis noem, en het ondergaat de veranderingen van beide steden.’

‘Toen ik op mijn 26ste Beiroet verliet om in Parijs hedendaagse dans te gaan studeren, was ik vastberaden na vier jaar terug te keren naar mijn geboortestad. Dat heb ik toen ook gedaan, maar als snel hunkerde ik terug naar Parijs. Ik heb beide steden nodig om te kunnen functioneren. In Parijs ben ik anoniem, ik ga er op in de massa zonder er deel van uit te maken.’

‘Beiroet is de stad die me voedt, ik voel telkens de behoefte om er naar terug te keren. Maar het is ook de stad waar ik het gewicht van mijn geschiedenis en opvoeding voel.

‘Ik voel me er fysiek ook vrijer, precies doordat ik er incognito ben. Al is Parijs de stad waar ik woon met mijn gezin en waar ik werk, blijft het alsof mijn aanwezigheid in Parijs slechts een fase is, niet permanent. Ergens in mijn hoofd leeft de gedachte dat ik nog steeds studente ben die komt studeren en ooit zal terugkeren.’

‘Beiroet is de stad die me voedt, ik voel telkens de behoefte om er naar terug te keren. Het is een stad waar de dagen lang duren, waar ik iedereen ken en waar ik geen tijdsdruk voel. Maar het is ook de stad waar ik het gewicht van mijn geschiedenis en opvoeding voel en me, al dan niet terecht, in het openbaar bewust word van andermans blik op mijn lichaam.’

‘Wanneer ik in de stad ben die ik vijftien jaar verleden verliet, keer ik mentaal ook terug naar 2002, toen ik 26 was, terwijl Beiroet en zijn bewoners wel geëvolueerd zijn. Ik besef dat mijn remmingen deels aan mezelf te wijten zijn, de jongere generatie trekt zich veel minder aan van de sociale ge- en verboden in verband met mannen en vrouwen. In het straatbeeld is het niet ongebruikelijk om bijvoorbeeld jonge vrouwen in hotpants te zien, zij aan zij met volledig gesluierde vrouwen, iets wat in mijn tijd uit den boze was.’

In het kader van de voorstelling The Third Circle (in samenwerking met Wael Koudaih) ging u te rade bij kenners van het islamitische recht om na te gaan hoe dans en muziek volgens de sjaria er zouden kunnen uitzien. Hoe is dat gegaan?

Nancy Naous: ‘Het heeft veel voeten in de aarde gehad om de deskundigen bij het project te betrekken. Niet zozeer omdat ze ontoegankelijk zijn, als wel omdat er geen eenduidige stellingen zijn over hedendaagse of andere dans in de islamitische rechtspraak.’

‘De meesten waren zeer voorzichtig in hun uitspraken en benadrukten dat hun fatwa of aanbeveling een persoonlijk standpunt was. Door het gebrek aan duidelijke stellingen in de islamitische rechtspraak en het uitblijven van grootschalig overleg daarover tussen oelama’s en kunstenaars is deze kwestie in de islam gek genoeg onbekend terrein.’

Wat hebben de ondervraagde experts dan te melden over een dansende vrouw?

Nancy Naous: ‘Iedere rechtsspecialist lieten we een videofragment van een hedendaagse choreografie uitgevoerd door een vrouw zien. Sommigen zagen de sociale en artistieke meerwaarde van hedendaagse dans, maar de meesten bekeken het fragment niet zonder bezweringen te prevelen (lacht).’

‘Grosso modo gold dat een vrouw niet voor een gemengd publiek kan dansen. Bij voorkeur danst ze enkel voor haar echtgenoot.’

‘Een enkeling weigerde zelfs het fragment te bekijken, hij had zijn aanbeveling al klaar. Over het algemeen gold de regel dat een vrouw niet voor een gemengd publiek kan dansen, het liefst van al danst de vrouw enkel voor haar echtgenoot.’

‘Dans en al wat met beweging te maken heeft, is in vele hoofden seksueel geladen en wordt gezien als een manier om de vleselijke lusten op te wekken. Voor mij persoonlijk is dat niet het geval, ik associeer de hedendaagse dans geenszins met sensuele bewegingen, laat staan met seks. Toch kan ik die manier van denken wel plaatsen, omdat ik zelf opgegroeid ben in een moslimgezin in Beiroet.’

© GF​

‘Mijn ouders mogen dan ruimdenkend zijn, toch ben ik opgegroeid met het idee dat het lichaam taboe is. Het was me al zeer vroeg duidelijk dat keurige meisjes zich met een zekere ingetogenheid voortbewegen, niet met gespreide benen gaan zitten, enzovoort. Tijdens mijn puberteit baarde deze kwestie van dans, theater en islam me wel zorgen. Het heeft me wat tijd gekost om me ervan los te maken.’

Houdt u rekening met deze religieuze of sociale verwachtingen bij het maken van uw choreografieën?

Nancy Naous: ‘Als choreografe en danseres zijn er, zelfs al werk ik niet met het publiek in gedachten, bepaalde grenzen die ik niet kan overschrijden. Voor de volgende voorstelling waarin ik met het mannelijke lichaam centraal stel, overweeg ik naaktscènes te choreograferen. Maar aangezien ik iedere voorstelling zowel in Parijs als in Beiroet breng, kan ik niet anders dan er rekening mee houden. Naakt dansen is immers verboden in Libanon.’

‘Ik associeer hedendaagse dans geenszins met sensualiteit, laat staan met seks. De meeste oelama’s duidelijk wél.’

‘Tegelijk vraag ik me af of het echt nodig is dat er naakt gedanst wordt. Soms krijg ik de indruk dat het obligaat is om blote billen en borsten te tonen tijdens een dansvoorstelling, ook al voegen die weinig toe aan de inhoud ervan. En ik ben er zelf nog niet uit of ik me deze vraag stel vanwege mijn opvoeding, of omdat de aanwezigheid van een naakt lichaam de choreografe misschien zou overweldigen.’

Vanwaar uw keuze om het mannelijke lichaam centraal te stellen en eventueel zelfs bloot te geven?

Nancy Naous: ‘Ik heb al meermaals gewerkt rondom het vrouwenlichaam en geweld, het vrouwenlichaam in het straatbeeld… In de huidige voorstelling stellen we scherp op het dansende vrouwenlichaam volgens de sjaria. Het blijft voor mij interessant de vrouw vanuit een maatschappelijk, psychologisch en politiek standpunt voor het voetlicht te brengen.’

‘Voor The Third Circle: Variations heb ik bewust voor elke dansbeweging een mannelijke variant gecreëerd, als een knipoog naar het feit dat de man meestal wordt beschouwd als de norm en er pas in de tweede plaats een vrouwelijke versie bestaat.’

‘Het lijkt mij persoonlijk onzinnig te denken dat er zoiets is als een mannelijke dansbeweging en een vrouwelijke. Ik had ook nooit gedacht dat deze opzet een komisch effect zou hebben en dat het publiek zo hard zou lachen bij het zien van deze mannelijke variaties. Maar ik stel vast dat er zelden wordt gekeken naar het mannelijke lichaam als object.’

‘Een patriarchaal systeem heeft ook op mannen een onderdrukkend effect.’

‘In zekere zin heeft een patriarchaal systeem ook op mannen een onderdrukkend effect. Vanaf zeer jonge leeftijd leren jongens dat ze mannen moeten zijn, met andere woorden hard en stoer. Dit heeft een onmiskenbaar negatief effect op hun lichaam. Daarom vind ik het belangrijk dat het mannelijke lichaam in al zijn kwetsbaarheid wordt getoond. Al dan niet naakt.’

In een van de luisterfragmenten stelt een rechtsspecialist dat een vrouw geen machine is om te zingen en te dansen. Wat vindt u van deze stelling?

Nancy Naous: ‘Ik vind dat echt nogal kras. Vooral omdat de vrouw nu juist aan zóveel verwachtingen hoort te voldoen volgens zulke mannen. Die vinden het vanzelfsprekend dat vrouwen kinderen op de wereld zetten, ze opvoeden, zorgen voor hun echtgenoot, het huishouden doen, de kinderen naar school brengen, werken… En zingen of dansen zou van de vrouw dan plots een machine maken?’

De choreografe voert genummerde, geïsoleerde dansbewegingen uit, waarna de danser de zogenaamde mannelijke variant van schouderschok, heupwiegen of danspas toont

© GF​

‘Er waren nog andere opmerkingen die me geraakt hebben, een van de religieuze intellectuelen zei een probleem te hebben met een mooie vrouwenstem. Ik kan me alleen maar afvragen of hij dan liever een lelijke vrouwenstem wil horen. Deze achterhaalde houding ten opzichte van vrouwen is echter vrij recent. Kijk maar naar het beeldfragment van de jaren zestig waarin een sjeik koranverzen komt reciteren. De journaliste vraagt hem of er bezwaren zijn tegen het zingen van de koran of zingen tout court. Zijn antwoord was duidelijk: wie wil zingen, moet zingen.’

‘Mannen bemoeien zich ook voortdurend met het privéleven van vrouwen. Zelfs de portier van het flatgebouw waar ik woon in Beiroet vroeg me regelmatig wanneer ik nu eindelijk een kindje zou hebben. In Parijs is het ondenkbaar dat iemand die niet tot je privésfeer behoort je zo’n vrijpostige vraag stelt!’

Zowel in het eerste deel van The third circle: Variations als aan het eind grijp je met veel affectie terug op het verleden. Klopt het dat je een beetje nostalgisch bent naar de jaren zestig?

Nancy Naous: ‘Zeker! Het beeldfragment met de oelama maakt overigens deel uit van een lang interview naar aanleiding van het voornemen van Mohamed Abdel Wahab, een beroemde componist en zanger, om de koran op muziek te zetten en te zingen. De rechtsspecialist had zijn bedenkingen bij de meerwaarde daarvan, maar verbood het niet.’

‘In die tijd vroegen zangers, acteurs en danseressen zich niet al te zeer af of hun kunst al dan niet geoorloofd was volgens de sjaria. Die problematiek bestond gewoon niet in het publieke debat.
Volgens mij zal dat spanningsveld tussen kunst en islam niet zomaar verdwijnen. We zijn vandaag nog steeds bezig met de naaktheid van de islamitische vrouw, of het nu is uit het perspectief van islamitische landen, waarin de vrouw zich niet te veel mag ontbloten, of uit het standpunt van westerse landen, waarin de vrouw zich niet te veel mag bedekken.’

__Dit artikel werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!