‘De strijd tegen racisme is er één voor een betere samenleving, voor meer democratie’

Omar Ba: ‘De strijd voor democratie heeft geen eindpunt.’ Sarah El Massaoudi: ‘Wij worden van cancelcultuur beschuldigd terwijl we net de luis in de pels zijn die gecanceld wordt.’

© Iratxe Álvarez

In de strijd tegen racisme zijn grote stappen vooruit gezet, maar het is en blijft een “work in progress”, stelt diversiteitsexpert Omar Ba. Een nieuwe generatie activisten, waaronder Kif Kif-voorzitster Sarah El Massaoudi, verlegde de focus van die strijd naar mensenrechten en burgerschap. ‘We willen niet alleen gehoord worden maar we willen de samenleving mee vormgeven.’

20 jaar geleden werd de interculturele beweging Kif Kif opgericht, als vertaling van een ongenoegen over het integratiediscours dat toen werd gevoerd. De beweging moest ruimte creëren waarin mensen met een migratieachtergrond een eigen narratief konden ontwikkelden.

Ondertussen veranderde het jargon en is de samenleving superdivers geworden. Jonge mensen met een migratieachtergrond zijn op heel wat niveaus van de maatschappij actief. Maar kunnen we dan stellen dat de strijd gestreden is? Kunnen we over verworvenheden spreken? Of is er ook sprake van achteruitgang, als we bijvoorbeeld kijken naar de terugtrekking van de Vlaamse overheid uit gelijkekansencentrum Unia en het ontslag van zijn medewerkers?

MO* sprak met Kif Kif-voorzitster Sarah El Massaoudi (29) en diversiteitsconsulent Omar Ba (47). Ba maakte de evolutie binnen het antiracismeveld van dichtbij mee. Hij zag hoe jongeren met een migratieachtergrond het heft in eigen handen namen en het discours naar zich toe trachtten te trekken. ‘De strijd tegen racisme is een strijd voor meer democratie, een work in progress en een oneindige strijd.’

Duizendpoot Sarah El Massaoudi is behalve Kif Kif-voorzitster ook sociaal werkster en lid van Baas Over Eigen Hoofd (BOEH!). Ze behoort tot een nieuwe generatie activisten, voor wie burgerschap geen vraag of eis maar een vanzelfsprekendheid is. De antiracismestrijd is volgens haar meervoudig, met mensenrechten als vertrekpunt.

Sarah El Massaoudi: ‘Aparte kanalen zijn nog altijd nodig omdat ze een veilige ruimte bieden waarin iemand een eigen mening kan vormen en met gelijkgezinden in debat kan gaan.’

© Iratxe Álvarez

Is er de laatste dertig jaar iets veranderd op het gebied van antiracisme of is men ter plaatse blijven trappelen?

Omar Ba: Er is zeker en vast evolutie. De aard van het debat is veranderd. Vroeger was de antiracistische strijd een strijd tegen extreemrechts en meer specifiek tegen het Vlaams Blok.

Dat was in zekere zin een oppervlakkige strijd, wat ook te maken had met wat het antiracismeveld toen was. Dat werd vooral getrokken door gevestigde Belgische en Vlaamse organisaties, die wel ervaring hadden met solidariteitsacties maar geen persoonlijke ervaring met racisme en discriminatie.

‘Nu wordt het debat in grote mate gevoerd door minderheden zélf en bepalen ze mee de termen in het debat.’

Nu wordt het debat in grote mate gevoerd door minderheden zélf en bepalen ze mee de termen in het debat. Daardoor is het niet alleen een complex debat geworden, maar is er ook meer diepgang. Het gaat niet meer alleen over extreemrechts, maar ook over de impact van racisme, de aard en oorsprong, en hoe diep we als samenleving moeten gaan om het te ontmantelen.

Het feit dat de rector van de KULeuven zich in het debat mengt, zelfs al maakt hij er een karikatuur van, is een positieve zaak_(Rector Luc Sels waarschuwde voor de cancelcultuur en de wokebeweging, red.)._ Dat betekent dat alle strekkingen binnen de samenleving hiermee bezig zijn.

Karikatuur in plaats van debat

Mevrouw El Massaoudi, herkent u zich in het voorgaande?

Sarah El Massaoudi: Ik ben blij dat Omar dit zegt. Je hoort vaker dat het antiracismedebat een oppervlakkig debat geworden is en vooral over symbooldossiers gaat. Ik ervaar het als een divers debat.

Een vraag zoals de afschaffing van zwarte piet lijkt een symbolische kwestie, maar is dat niet. Tegelijk beweert niemand dat daarmee alleen racisme wordt afgeschaft. Het gaat over het dekoloniseren van onze cultuur en representatie en we willen ook dat systemen en structuren veranderen. Het is een en-enverhaal.

‘Mainstream media nodigen mensen uit die zo ver van elkaar staan dat een echte discussie onmogelijk wordt en dat meningsverschillen onoverbrugbaar lijken.’

Als het over iets zoals woke gaat, heeft iedereen er plots een mening over. Maar ik vind niet dat het dan om echte gesprekken gaat. Er is dan nog steeds een kader waarbinnen gediscussieerd moet worden. Daarbij worden stemmen die als radicaal worden beschouwd uitgesloten.

En worden ze wel uitgenodigd, dan is dat in een opstelling van radicaal tegen radicaal. Mainstream media nodigen mensen uit die zo ver van elkaar staan dat een echte discussie onmogelijk wordt en dat meningsverschillen onoverbrugbaar lijken. Men ziet liever oneliners, want dat genereert animo en clicks. Maar wat we dan krijgen voorgeschoteld, is een karikatuur en geen echt debat.

Sarah El Massaoudi: ‘Mainstream media nodigen mensen uit die zo ver van elkaar staan dat een echte discussie onmogelijk wordt en meningsverschillen onoverbrugbaar lijken.’

© Iratxe Álvarez

Omar Ba: Audiovisuele media dragen bij tot polarisering en vroeger was dat niet anders. Er is geen diepgang en geen tijd voor nuance. Als je niet met scherpe of radicale stellingen afkomt, word je niet gehoord.

Dat heb je bij formats (vooraf vastgelegde opzet van een tv-programma, red.). Je moet in tien minuten alles kunnen uitleggen. Dat geldt voor alle onderwerpen, niet alleen voor racisme en discriminatie.

Daartegenover heb je wel plek voor nieuwe stemmen in de geschreven pers. Meestal schrijven ze dan iets in reactie op iets. Maar er zijn ook vaste columnisten die niet alleen over racisme en discriminatie schrijven. Het is een goede evolutie dat iemand zoals Mohamed Ouaamari (columnist voor De Morgen, red.) over Kerstmis schrijft.

Maar er is naast die evolutie ook een opbod. Migratie is een zeer gevoelig thema dat politiek iets kan opbrengen. Je hebt vandaag wel alternatieve en sociale media, waar je ook je boodschap kan brengen, maar er is meer creativiteit nodig en nieuwe strategieën. Misschien is het tijd om na te denken over een eigen breed en professioneel platform om zaken tot in de diepte te analyseren.

Ik dacht dat een platform als Kif Kif na verloop van tijd overbodig zou worden, omdat het zijn rol vervuld zou hebben. Maar Kif Kif is nu al meer dan 20 jaar bezig.

Sarah El Massaoudi: Die aparte kanalen zijn nog altijd nodig, omdat ze een veilige ruimte bieden waarin iemand een eigen mening kan vormen en met gelijkgezinden in debat kan gaan. Maar daarnaast heb je ook kaders en vorming nodig, om meer te doen dan alleen te reageren op het nieuws van de dag.

Ik bedoel hiermee: we kunnen telkens reageren op de Twitterrellen van de dag, maar het is belangrijk om onze energie en tijd ook aan te wenden om te verdiepen en kaders aan te reiken, zodat mensen een verklaring kunnen vinden voor de ongelijkheden in onze samenleving.

Kif Kif doet dat, net als andere organisaties. We hebben leesclubs, laten experts aan het woord in salongesprekken, geven vormingen, maken podcasts…

Uiteraard bereiken we slechts een deel van de bevolking. Daarvoor heb je die mainstream media nodig. Zij zijn het die het narratief bepalen. Ik vind dat er nog enorm veel werk verzet moet worden opdat de meest gemarginaliseerde mensen in onze samenleving de ruimte krijgen om dat narratief mee te bepalen.

Omar Ba: En net daarom werd een platform als Kif Kif opgericht. Op een moment dat vanuit minderheidsgroepen ook andere bewegingen ontstonden, zoals de Arabisch-Europese Liga (AEL) van Dyab Abou Jahjah of de Berberliga van Mohamed Talhaoui.

De context was toen al erg gepolariseerd. Er was ook veel onenigheid tussen de verschillende stemmen en bewegingen binnen de minderheden zelf. Er waren mensen die als radicaal werden beschouwd en mensen die zogenaamd meer op het establishment gericht waren.

Inhoudelijk is men afgestapt van het gemeenschapsdenken. Er wordt nu meer vanuit een intersectioneel perspectief gesproken. Jonge activisten vertrekken vanuit burgerschap en spreken over mensenrechten. Maar ook nu zie je binnen het antiracismeveld verschillende visies en perspectieven.

Zo zijn er mensen die zich laten inspireren door de antiracismestrijd in de Verenigde Staten en die de terminologie uit die strijd soms letterlijk overnemen. Anderen zijn van mening dat wij onze strijd vanuit de lokale realiteit moeten voeren en een eigen woordenschat moeten ontwikkelen. Die complexiteit en verscheidenheid worden helaas niet getoond.

Omar Ba: ‘De strijd tegen racisme is een strijd voor een betere samenleving, voor meer democratie. Die strijd is een work in progress en eindeloos.’

© Iratxe Álvarez

Sarah El Massaoudi: Dat gemeenschapsdenken is nog altijd aanwezig, dat mag ook. Wat belangrijk is, is verbindingen leggen tussen gemeenschappen én tussen verschillende strijdpunten. We kunnen allianties maken met mensen die strijd voeren voor gendergelijkheid of die focussen op het klimaat. Wie de kar trekt bij betogingen voor klimaat, gender en racisme, dat zijn vaak dezelfde mensen, en dat is niet voor niets. Daarom is vertrekken vanuit het mensenrechtenperspectief zo belangrijk.

Het is niet alleen een kwestie van gehoord worden, maar van intrinsiek deel uitmaken van de samenleving. We willen ook vormen geven aan de samenleving. Een discussie over zwarte piet gaat ook over wie mag meebeslissen en hoe we zaken vieren in onze samenleving.

‘De strijd voor democratie heeft geen eindpunt. Elke dag wordt de democratie gemaakt, ook in de politiek.’

Omar Ba: De strijd tegen racisme is een strijd voor een betere samenleving, voor meer democratie. Die strijd is een work in progress en eindeloos.

Net zoals de vrouwenbeweging. Is de vrouwenstrijd al voltooid? Kijk naar de MeToo-beweging; die was dertig jaar geleden nog ondenkbaar. Binnen vijftig jaar is er misschien een nieuwe generatie vrouwen die andere eisen zullen stellen.

De strijd voor democratie heeft geen eindpunt. Elke dag wordt de democratie gemaakt, ook in de politiek.

Wie cancelt wie?

Op het niveau van het debat is er dus evolutie merkbaar. Kan je dat ook stellen voor het beleid?

Omar Ba: Ja, kijk maar naar de oprichting van de parlementaire Congocommissie rond dekolonisering en racisme. Dat is het resultaat van de druk vanuit het middenveld.

We mogen ook niet vergeten dat België de meest progressieve wetgeving heeft voor antiracisme. Al is de wet moeilijk toe te passen en is het draagvlak ervoor niet groot.

Sarah El Massaoudi: Je ziet wel dat het op een bepaald niveau stokt. We ijveren nog steeds voor praktijktesten, en liefst testen die verder gaan dan sensibilisering, waar ook sancties aan verbonden zijn. Daar zijn we nog niet.

Dan is er ook de kwestie van politiegeweld. Er worden allerlei initiatieven opgestart om jongeren en politie dichter bij elkaar te brengen. Dan worden vormingen gegeven alsof het alleen gaat over interpersoonlijke discriminatie, waarbij het slechts “om een paar rotte appels binnen het korps gaat”, niet over het instituut dat een monopolie heeft op macht en geweld.Een gespr ek over hoe politie hervormd kan worden en welke rol die in de samenleving moet hebben, wordt dan niet gevoerd.

We botsen daar nog altijd op dat eerste niveau van het probleem: dat geweld niet wordt erkend.

Wat vinden jullie van de laatste ingrepen van de Vlaamse overheid, met de terugtrekking uit Gelijkekansencentrum Unia en de dreiging om subsidies van sommige organisaties droog te leggen?

Omar Ba: Het is spijtig dat een institutioneel instrument wordt uitgehold en geregionaliseerd. Unia kon perfect bestaan naast een regionaal orgaan. Dat reacties van verschillende partijen uitblijven, toont ook aan dat er weinig belang aan wordt gehecht. Maar racisme moet eerst serieus worden genomen eer het bestreden kan worden.

‘Wij worden van cancelcultuur beschuldigd, terwijl we net de luis in de pels zijn die zelf gecanceld wordt.’

Anderzijds is de dreiging om subsidies te ontzeggen niet nieuw. Zodra organisaties bepaalde problemen aankaarten, komen ze in het vizier van het establishment. Het is natuurlijk een zwaktebod om dat te gebruiken als chantage.

Sarah El Massaoudi: Dat is net de ironie. Wij worden van cancelcultuur beschuldigd terwijl we net de luis in de pels zijn die zelf gecanceld wordt.

Wat de Vlaamse regering met Unia deed, is nefast voor slachtoffers van discriminatie. Vanuit Kif Kif zijn we geen voorstanders van de regionalisering van het Interfederale Gelijkekansencentrum.

Instituten viseren is een strategie om hen het zwijgen op te leggen. Die strategie zal er altijd zijn. Daarom moeten we nog meer op zoek naar alternatieven: door meer te verbinden, door die allianties aan te gaan en het sociaal kapitaal dat er is, te gebruiken. Er zijn grassrootsorganisaties die dat doen zonder één cent subsidie.

Waar je ook nog mee moet rekening houden, is cyberhaat. Activisten worden geviseerd en bedreigd. Dat is niet nieuw, maar wel schadelijk. Het toont ook dat we bezig zijn met verandering. We moeten elkaar daarin beschermen en ondersteunen.