Arrestatie Paul Rusesabagina: werd de held uit Hotel Rwanda een terrorist?

Paul Rusesabagina

Erik Mårtensson / TT (BY-SA)

Hotelmanager Paul Rusesabagina, de man die honderden Rwandese levens redde door mensen op te vangen in een hotel tijdens de genocide in de jaren 1990, is gearresteerd door de Rwandese autoriteiten op beschuldiging van terrorisme. Politicoloog Timothy Longman legt uit wie Rusesabagina is en welk traject er aan zijn arrestatie vooraf ging.

Wie is Paul Rusesabagina en welke rol speelde hij tijdens de genocide op de Tutsi’s in Rwanda?

Timothy Longman: In de vroege jaren 1990 was Rusesabagina manager van een hotel in de Rwandese hoofdstad, het Hôtel des Diplomats. Binnen enkele uren na de vliegtuigcrash waarbij de Rwandese president Juvenal Habyarimana omkwam, op 6 april 1994, verspreidden aanhangers van de president zich door Kigali en vermoordden ze politici van de oppositie, burgeractivisten en leden van de etnische Tutsi-minderheid.

Veel mensen zochten hun toevlucht in het meest prestigieuze hotel van het land, het Hôtel des Mille Collines. Omdat de hotelmanager er op dat moment niet was, besloot Rusesabagina de situatie in goede banen te leiden bij Mille Collines. Rusesbagina, die behoorde tot de Hutu-meerderheid, wist de doodseskaders buiten het hotel te houden. Uiteindelijk konden daardoor meer dan 1000 mensen veilig geëvacueerd worden.

Na de genocide op de Tutsi’s werd Rusesabagina alom geprezen voor het redden van Tutsi-levens. Zijn verhaal diende als inspiratie voor de film Hotel Rwanda, waarin Don Cheadle de rol van hotelmanager speelt. In 2006 publiceerde hij een autobiografie met de titel An Ordinary Man.

Rusesabagina werd een van de bekendste Rwandezen ter wereld. Hij reisde de wereld rond, hield toespraken en kreeg prijzen toegekend voor zijn humanitaire werk.

Uiteindelijk gingen dingen zich tegen hem keren. Sommige overlevenden beweerden dat hij zijn heldhaftigheid overdreef. Ook werden er vraagtekens gezet bij zijn motieven tijdens de genocide, en werd hem verweten dat hij profiteerde van het lijden van de slachtoffers door zelfpromotie.

Waarom is Rusesabagina gearresteerd?

Longman: Na de genocide pakte hij zijn werk als hotelmanager bij Hôtel des Diplomats weer op. In 1995 sprak ik daar met hem en hoorde ik van anderen, inclusief overlevenden uit Mille Collines, wat zich had afgespeeld in het hotel.

Rusesabagina was politiek gematigd, een Hutu getrouwd met een Tutsi. Maar in persoonlijke gesprekken vertelde hij me dat hij zich steeds meer zorgen maakte over het groeiende autoritarisme en het anti-Hutu-chauvinisme van het regime na de genocide. In 1995 sloot de Rwandese regering met geweld de opvangkampen voor ontheemden. En in 1996 bombardeerden Rwandese troepen vluchtelingenkampen over de grens in de Democratische Republiek Congo, toen nog Zaïre, waarbij vluchtelingen werden teruggedreven naar Rwanda.

Rusesabagina vertrok in 1996 uit Rwanda en kreeg asiel in België. Maar omdat hij zich daar niet veilig voelde, vertrok hij met zijn gezin naar Texas.

Er is grote frictie ontstaan tussen Rusesabagina en de regering van Paul Kagame. In Rusesabagina’s autobiografie staat stevige kritiek op de regering die na de genocide aan de macht kwam. Als gevolg daarvan begon het regime, aangevoerd door het Rwandese Patriottische Front (RPF) een smeercampagne om zijn reputatie onderuit te halen.

Overlevenden van Mille Collines werden steeds kritischer over zijn handelen tijdens de genocide. Zo vroegen ze zich bijvoorbeeld publiekelijk af waarom Rusesabagina de kamerprijs in rekening bracht bij mensen die tijdens de genocide in het hotel verbleven.

De overlevendengroep Ibuka beweerde dat Rusesabagina loog over zijn rol bij het redden van mensen, en dat hij gearresteerd moest worden. Ook Kagame beweerde publiekelijk dat de rol van Rusesabagina minder heldhaftig was dan hij deed voorkomen. Deze harde kritiek leidde ertoe dat Rusesabagina ook steeds harder werd in zijn veroordeling van Kamaga en de regering van na de genocide.

Hij sprak geregeld over Hutu-moorden door de RPF, en zijn standpunten leken steeds extremer te worden. Hij stelde zelfs dat er sprake was geweest van ‘een genocide op Hutu-intellectuelen’, een standpunt dat overeenkomt met de dubbele genocide-theorie die door wetenschappers verworpen wordt.

Het RPF-regime heeft een reputatie als het gaat om vervolging en intimidatie van tegenstanders.

In de afgelopen jaren steunde hij vanuit Texas oppositiegroepen zoals de Rwandese Beweging voor Democratische Verandering (MRCD), waar hij medeoprichter van was. Zijn arrestatie komt voort uit beschuldigingen dat hij het Front voor Nationale Bevrijding (FLN) steunt, dat ook wel beschouwd wordt als de gewapende tak van de MRCD, en RUD-Uranana, een gewapende groep die verantwoordelijk zou zijn voor aanslagen.

Wat betekent de arrestatie van Rusesabagina voor de oppositie? En hoe ziet de politieke oppositie in Rwanda er momenteel uit?

Longman: De details van de detentie van Rusesabagina zijn nog onduidelijk. Zijn arrestatie werd bekendgemaakt in Kigali, maar het lijkt erop dat hij buiten Rwanda aangehouden is. Zijn familie beweert dat hij in Dubai ontvoerd is. Maar we weten niet of de autoriteiten van de Verenigde Arabische Emiraten hem hebben uitgeleverd op basis van een internationaal opsporingsbevel, of dat Rwandese agenten hem gevangen hebben genomen.

Veel kenners van de Rwandese politiek zetten vraagtekens bij de beschuldigingen, omdat het RPF-regime een reputatie heeft als het gaat om vervolging en intimidatie van tegenstanders.

Hotel Mille Collines

Adam Jones, Ph.D / Wikimedia (CC BY-SA 3.0)

Zoals ik heb geschreven in mijn boek Memory and Justice in Post-Genocide Rwanda, zijn de belangrijkste uitdagers van president Kagame bij alle presidentsverkiezingen gearresteerd en berecht op basis van verzonnen beschuldigingen. In 2002 werd voormalig president Pasteur Bizimungu veroordeeld op basis van ‘het zaaien van verdeeldheid’ en in 2010 oppositieleider Victoire Ingabire. Later werden die straffen omgezet door president Kagame.

Het regime probeert ook critici in het buitenland uitgeleverd te krijgen en heeft in sommige gevallen opponenten ontvoerd en gerepatrieerd.

In 2017 werd zakenvrouw Diane Rwigara – een overlevende van de genocide en vrouwenrechtenactivist die zich opwierp als onafhankelijke kandidaat voor de presidentsverkiezingen – beschuldigd van corruptie. Uiteindelijk werd ze in hoger beroep vrijgesproken, maar niet nadat ze een jaar had vastgezeten, en al haar bezittingen waren geconfisqueerd en verkocht door de staat.

Het regime probeert ook critici in het buitenland uitgeleverd te krijgen en heeft in sommige gevallen opponenten ontvoerd en gerepatrieerd. Voormalig Kagame-criticus Patrick Karageye bijvoorbeeld, werd vermoord in Zuid-Afrika in 2014. Zijn partner Kayumba Nyamwasa ontsnapte aan minstens twee moordaanslagen.

We weten niet zeker of Rusesabagina materiële steun verleend heeft aan gewapende groepen en terrorisme ondersteund heeft, waar hij van beschuldigd wordt.

Vanuit mijn perspectief is de tragedie van dit verhaal dat iemand die heldhaftig heeft gehandeld door levens van anderen te beschermen, radicaler is geworden als gevolg van meedogenloze aanvallen op zijn persoon.

Helaas is er in een politieke omgeving die zo gepolariseerd is als in Rwanda, geen ruimte voor gematigdheid en geen ruimte voor kritische stemmen.

Timothy Longman is een autoriteit op het gebied van de Rwandese genocide en de nasleep daarvan.

Bron: The Conversation