'Het is onze taak om de gruwel in Oekraïne vast te leggen'
Van het tennisveld naar het oorlogsgedruis: de blitzcarrière van journaliste Asami Terajima
Ze boekte als tennisspeelster ooit de ene overwinning na de andere. Vandaag voert journaliste Asami Terajima een heel andere strijd: tegen desinformatie en nepnieuws. Met haar nieuwsmedium The Kyiv Independent stelt ze alles in het werk om correct te berichten over de Russische invasie van Oekraïne.
Asami Terajima: ‘We waren hier voor de oorlog, tijdens de oorlog en zullen hier ook zijn na de oorlog.’
© Asami Terajima
Ze boekte als tennisspeelster ooit de ene overwinning na de andere, tot een schouderblessure roet in het eten gooide. Vandaag voert de jonge journaliste Asami Terajima een heel andere strijd: tegen desinformatie en nepnieuws. Met haar nieuwsmedium The Kyiv Independent stelt ze alles in het werk om correct te berichten over de Russische invasie van Oekraïne. ‘Emotionele betrokkenheid hoeft kwalitatieve journalistiek niet in de weg te staan.’
Update, 17 november 2022
Op 11 november 2021 werd The Kyiv Independent opgericht door voormalige medewerkers van de Kyiv Post die niet langer op de steun van de eigenaar van het medium konden rekenen. Vandaag is The Kyiv Independent het grootste Engelstalige mediakanaal in Oekraïne. In sneltempo wist het team niet enkel de invasie van Rusland in Oekraïne te belichten, maar ook een duurzaam medium uit de grond te stampen.
Op een grijze lentedag in april treffen we journaliste Asami Terajima in een hippe koffiebar in het centrum van Kiev. De plek zit afgeladen vol: met hun laptops en smartphones in de aanslag, genieten zwierige twintigers van versgemalen koffie.
Terajima is zichtbaar opgetogen dat de bar eindelijk weer open is. ‘Dit is een van mijn lievelingsplekken in de stad.’
De jonge journaliste – een dag na ons interview zou ze haar tweeëntwintigste verjaardag vieren – is geboren in Japan, maar verhuisde op tienjarige leeftijd met haar ouders naar de Oekraïense hoofdstad.
Vandaag werkt ze de klok rond om de oorlogsmisdaden te documenteren die Rusland in Oekraïne pleegt. ‘Het is onze taak om deze gruwel te vast te leggen.’
Eigenlijk is ze heel spontaan in de journalistiek gerold, vertelt ze zachtjes, bijna fluisterend en een tikkeltje verlegen. Niet dat interviews haar vreemd zijn: sinds het begin van de Russische invasie van Oekraïne, ruim twee maanden geleden, stopt haar telefoon niet meer met rinkelen.
Zelf staat ze niet graag in de schijnwerpers. ‘Eerst waren het bijna alleen maar vrienden en familie die bezorgd waren om mijn veiligheid en gezondheid. Intussen contacteren journalisten uit alle hoeken van de wereld me. Mijn krant, The Kyiv Independent, heeft overal in het land verslaggevers. Dat is handig voor internationale spelers, want wij kennen het terrein uiteraard goed.’
Beloftevolle tennisspeelster
Voor iemand die nog niet zo lang meedraait in het journalistieke wereldje, klinkt Terajima verrassend geroutineerd. Een schouderblessure maakte in 2019 een einde aan een lange topsportcarrière als tennisspeelster, onder meer in de Verenigde Staten. Tennis had tot dan toe alles voor haar betekend, legt ze uit. ‘De sport was mijn leven’.
Nadat ze met tennissen was gestopt, verdiepte ze zich in de communicatiesector. ‘Als kind las mijn gezin de prestigieuze Engelstalige krant de Kyiv Post. Tot ver buiten de landsgrenzen, sprak iedereen vol lof over die krant. Ze was de enige in haar soort: eentje met internationale allures, onafhankelijk én kwalitatief. Mijn vader was een grote fan, ik ben ermee opgegroeid.’
De Kyiv Post werd 26 jaar geleden opgericht en is de oudste Engelstalige krant van Oekraïne. In juli 2020 stuurde Terajima een mail naar de hoofdredacteur met de vraag of er nog een stageplek beschikbaar was.
Ze mocht meteen op gesprek en even later ging ze aan de slag als stagiaire. ‘Mijn goede kennis van het Engels en het Russisch speelde daarbij ongetwijfeld een grote rol, want journalistieke ervaring had ik amper’, vertelt ze.
Terajima werkte hard en deed haar uiterste best om het journalistieke vak onder de knie te krijgen. Met succes: in april 2021 kreeg ze een vast contract bij de krant. ‘Ik was pas 21 jaar en schreef vooral over economie, ik was een businessreporter. Alles liep goed. De collega’s waren erg zorgzaam en hulpvaardig’, vertelt ze glunderend.
Gedecimeerde redactie
Ruim een halfjaar later, in november 2021, zorgde de eigenaar van de Kyiv Post, de machtige Syrisch-Oekraïense vastgoedmagnaat en oligarch Adnan Kivan (60), voor heel wat opschudding in de mediawereld.
‘Op dat moment was ik op familiebezoek in Japan, waar mijn grootouders wonen’, herinnert Terajima zich. ‘Een collega stuurde me een bericht waarin stond dat de krant voor onbepaalde duur ging sluiten. De redactie stopte met werken, iedereen was ontslagen.’
‘We probeerden de naam van de Kyiv Post over te kopen, maar eigenaar Adnan Kivan weigerde dat.’
Ze vertelt het op een bevlogen manier, alsof het gisteren gebeurde. ‘Het was onwezenlijk. Niemand wist wat er gaande was, het nieuws kwam als een donderslag bij heldere hemel. In de weken daarvoor waren er wel wat spanningen tussen de redactie en het bestuur, maar niets uitzonderlijks. We maakten ons geen grote zorgen.’
De spanningen gingen veelal over de beslissing van Adnan Kivan om de Kyiv Post uit te breiden met een Oekraïens luik. ‘Niemand van de redactie was daarvan op de hoogte, het initiatief kwam van de eigenaar zelf. Hij zou op eigen houtje een Oekraïense versie lanceren en daarvoor ook de journalisten zélf kiezen, zonder inspraak van de toenmalige redactieploeg.’
Dat was onaanvaardbaar voor het team, zegt Terajima. ‘Kivan had zelfs al een hoofdredactrice aangeduid, die uiteraard zijn eigen financiële belangen zou dienen. We eisten dat de hoofdredactrice het vaste stramien zou doorlopen, mét een transparante selectieprocedure, maar Kivan verzette zich daartegen.’
De redactieruimte van The Kyiv Independent.
Journalisten de mond gesnoerd
‘Oekraïense Engelstalige krant Kyiv Post schort publicatie op’, kopte onder meer The Guardian op de dag van de aankondiging, ruim drie maanden voor de Russische invasie van Oekraïne. Het nieuws verspreidde zich als een lopend vuurtje en had een ingrijpende invloed op het Oekraïense medialandschap.
Een vijftigtal medewerkers werd op staande voet ontslagen. Van reporter tot marketeer: iedereen werd getroffen, en dat was ongezien. De journalisten brachten de dag erna een gezamenlijke verklaring uit op sociale media waarin ze Kivan ervan verdachten er een geheime agenda op na te houden.
‘26 jaar lang was de Kyiv Post dé krant van Oekraïne, net omdat ze altijd onafhankelijk was en tegen schenen durfde schoppen.’
‘Het is een poging om onze redactionele onafhankelijkheid te ondergraven en om lastige, eerlijke en integere journalisten de mond te snoeren’, klonk het in de verklaring.
‘De hele wereld reageerde verbaasd’, vertelt Terajima. ‘We kregen veel steun van andere redacties, organisaties en instellingen van over de hele wereld. Dezelfde week nog hebben we geprobeerd om de naam van de krant over te kopen. Kivan weigerde dat. Hij wilde uitbreiden, onder meer met een gloednieuw tv-kanaal.’
‘Kivan had een heel eigen visie op wat de krant uiteindelijk moest en zou worden. Met of zonder ons. We hebben alles geprobeerd om hem te overtuigen om dat niet te doen, om te blijven investeren in kwaliteits- en onderzoeksjournalistiek. Maar bij elke poging stuitten we op hardnekkig verzet.’
De redactieploeg was vastberaden om terug te vechten. Ze spande, weliswaar tevergeefs, verschillende procedures aan tegen Kivan. ‘26 jaar lang was de Kyiv Post dé krant van Oekraïne. Wie weet hoe Oekraïne er vandaag zou uitzien als dat blad nooit had bestaan? Iedere journalist hield ervan, het was een vaste waarde in de recente geschiedenis van ons land. Net omdat het altijd onafhankelijk was en tegen schenen durfde schoppen.’
The Kyiv Independent
Toen duidelijk werd dat eigenaar Adnan Kivan niet bereid was om een compromis te sluiten, borrelde bij Terajima het idee op om zelf een medium op te richten. Dat zou de oorspronkelijke waarden en normen van de Kyiv Post vooropstellen.
‘Een week na ons ontslag hielden we al onze eerste redactievergadering. Weliswaar online en zonder een duidelijke structuur. We focusten aanvankelijk op onze nieuwsbrief: dat was makkelijk en eiste weinig investeringen.’
Een gepaste naam vinden bleek allesbehalve eenvoudig. ‘In het begin vonden we The Kyiv Independent, de huidige naam, te lang. Toch zouden we die vandaag voor geen geld willen veranderen. Hij vertegenwoordigt onze waarden en de strijd die we tot het bittere einde zullen voeren: voor degelijke en onafhankelijke journalistiek.’
Een beginnende onderneming heeft bovendien een aantal voordelen. ‘Je hebt iets meer inhoudelijke vrijheid en je kan afhankelijk van de resultaten en de leescijfers alsnog bijsturen. Die vrijheid heeft een gevestigde waarde als de Kyiv Post niet.’
Praktische uitdagingen
Hoewel de redactieploeg al na een week een uitgebreide nieuwsbrief in elkaar had geknutseld, liet een volwaardige website nog een tijdje op zich wachten. ‘Met de hulp van vrijwilligers en sympathisanten konden we aan het einde van de maand een eerste, rudimentaire versie lanceren.’
Die was bedoeld als tijdelijke noodoplossing (de huidige versie is dat trouwens nog altijd). ‘Webdesigners staken voor geen geld de koppen bij elkaar, dat was fantastisch om te zien’, zegt de journaliste.
‘We hadden amper inkomsten en wisten niet of we ooit betaald zouden worden voor het geleverde werk.’
Om goed en efficiënt te kunnen functioneren had de redactie ook een fysieke ontmoetingsplek nodig. ‘Aanvankelijk vergaderden we in een café naast de kantoren van de Kyiv Post, maar dat was snel onhoudbaar. We stoorden andere gasten en erg praktisch was het niet.’
Heel wat mensen boden daarop spontaan locaties aan, voornamelijk in coworkingruimtes. ‘Twee maanden lang, tot midden januari, werkten we op die manier. In februari kregen we uiteindelijk onze definitieve kantoren, in het centrum van de stad.’
Ook wat de lonen betreft was het voor de redactieploeg een hele uitdaging: er was simpelweg geen geld. ‘We hadden amper inkomsten en wisten daarom ook niet of we ooit betaald zouden worden voor het geleverde werk in die weken.’
In de eerste weken na de lancering van The Kyiv Independent maakten ze gebruik van het platform Patreon om geld in te zamelen en zetten ze ook een crowdfunding op touw. ‘Zo konden we de eerste kosten dekken. Dat was voor ons voldoende om alvast de eerste maanden rond te komen.’
Russische invasie
Geld was op dat moment niet de grootste zorg van het kersverse team, maakt Terajima duidelijk. In de aanloop naar de Russische invasie namen de spanningen in Oekraïne zienderogen toe. De redactieploeg had haar handen meer dan vol met alle nieuwe ontwikkelingen.
‘Tot 23 februari leefden we een min of meer normaal leven: alles ging z’n gangetje. We gingen naar kantoor, spendeerden tijd met vrienden en familie en gingen zelfs uit eten. Maar dan kwam 24 februari, de dag die ons leven veranderde.’
Terajima zat de avond ervoor nog tot laat op kantoor met een aantal collega’s. Ze wisten dat de situatie snel zou escaleren. De regering had net aangekondigd dat de luchthavens zouden sluiten en enkele dagen eerder had Rusland de onafhankelijkheid van Loehansk en Donetsk verklaard.
Dat was een voorteken, zegt ze. ‘Rusland bezette toen al openlijk die gebieden. Het stuurde er ook militaire versterking naartoe, zoals het dat ook deed naar Belarus. ‘We wisten dat de situatie zou escaleren, maar een invasie van deze omvang zag niemand aankomen.’
Op 24 februari werd de redactieploeg volledig in stelling gebracht. ‘We werkten de klok rond om updates op onze website te plaatsen, dat was het belangrijkste. We maakten ook onmiddellijk een Telegram-kanaal aan om onze lezers rechtstreeks te informeren.’
‘Oekraïners hebben al zoveel beproevingen doorstaan, en toch slagen ze er telkens opnieuw in om zich aan de nieuwe realiteiten aan te passen.’
Verschillende journalisten vertrokken uiteindelijk halsoverkop uit Kiev naar andere steden, in westelijke richting en zelfs naar het buitenland. Het was chaos.
Terajima bleef in de hoofdstad om te werken. Ze was doodsbang en vooral eenzaam – haar familie was enkele weken eerder al naar Polen vertrokken.
‘Het was moeilijk om voor mezelf uit te maken wat ik wou doen en welke risico’s ik bereid was om te nemen. Kiev is mijn stad, ik woon er al jaren. Zo snel een beslissing moeten nemen is niet eenvoudig.’
Uiteindelijk zou ook zij haar koffers pakken. Met een collega hield ze zich twee dagen schuil in een metrostation. Omdat het voor iedereen onduidelijk was hoe de komende dagen en weken er zouden uitzien, was het lastig om te beslissen wat ze wel en niet zou meepakken.
‘Zou ik ooit nog terugkeren naar mijn appartement? Was dat de laatste kans om nog enkele spullen mee te nemen? Ik heb zes vissen thuis, wat moest ik daarmee? En mijn huisplanten? In het metrostation hebben we twee dagen gewerkt voor de website.’
De jonge journaliste had absoluut geen ervaring met leven in een conflictgebied, leven in een stad waar elk moment een kruisraket kan neerknallen. Maar dat is vandaag de realiteit en Terajima beseft dat ze ermee moet leren leven.
‘Oekraïners zijn daar heel goed in: ze hebben al zoveel beproevingen doorstaan, en toch slagen ze er telkens opnieuw in om zich aan de nieuwe realiteiten aan te passen. Dat is de kracht van mijn volk.’
Emotionele impact
Voor de ploeg van The Kyiv Independent maakt het vooralsnog niet uit of ze twintigduizend volgers hebben op Twitter of twee miljoen. Als journalisten, zegt Terajima, zijn ze per definitie verantwoordelijk voor wat ze neerpennen en de wereld insturen.
In dat opzicht is de attitude van de ploeg onveranderd gebleven. ‘Oekraïne is ons thuisland en net daarom is het onze taak om zo goed en zo accuraat mogelijk te werk te gaan. Niet alleen om de oorlogsmisdaden van Rusland te documenteren, maar ook om de verhalen van mensen te vertellen. We waren hier voor de oorlog, tijdens de oorlog en zullen hier ook zijn na de oorlog.’
‘Uiteraard zijn wij pro-Oekraïne, dat is logisch, we verstoppen dat niet.’
Het geweld treft ook sommige journalisten van het jonge nieuwsmedium rechtstreeks: ze hebben familie aan de frontlinies, in bezette steden. ‘Het is moeilijk om de Russen je thuis, je stad te zien vernielen. Maar we vinden een manier om die emoties te onderdrukken.’
Dat is allesbehalve vanzelfsprekend, geeft Terajima toe. ‘Uiteraard zijn wij pro-Oekraïne, dat is logisch, we verstoppen dat niet. Maar dat hoeft kwalitatieve journalistiek niet in de weg te staan. Als we informatie niet onafhankelijk kunnen bevestigen, zeggen we dat ook zo. We blijven accuraat in onze berichtgeving.’