‘Bahrein heeft zich gespecialiseerd in het witwassen van mensenrechtenschendingen’

In 2014 kreeg mensenrechtenactiviste Zaynab Al-Khawaja, samen met haar één jaar oude zoontje, drie jaar celstraf nadat ze een foto van de Bahreinse koning had verscheurd. Haar vader, afgebeeld op de foto aan de muur, kreeg een levenslange celstraf vanwege zijn deelname aan de prodemocratische protesten.

© Zaynab Al-Khawaja

Onlangs ging de Bahreinse koning Hamad op de thee bij de Britse koningin, die hem persoonlijk had uitgenodigd voor de Royal Windsor-paardenshow. Een schoolvoorbeeld van sportswashing, zeggen mensenrechtenorganisaties. Want Hamad neemt het niet zo nauw met mensenrechten. MO* praat erover met de Deens-Bahreinse activiste Zaynab Al-Khawaja.

Bijna 11 jaar geleden is het dat ik Zaynab Al-Khawaja in Bahrein ontmoette. De activiste en dochter van de bekende Deens-Bahreinse mensenrechtenactivist Abdulhadi Al-Khawaja was mijn gids in het najaar van 2011. Ze loodste me langs plaatsen en mensen die aantoonden hoe meedogenloos het regime reageerde op een volk dat gelijke burgerrechten eiste.

Bahrein werd een van mijn meest beklijvende ervaringen als journalist. Notitieboekjes pende ik vol met getuigenissen over het ongebreidelde geweld dat de Bahreinse ordediensten gebruikten tegen kritische burgers.

Tegelijk was er de volharding en de moed waarmee Bahreini’s op straat kwamen om hun standpunten kenbaar te maken. Ze deden het tegen beter weten in, want de kans was groot dat ze daarmee op een zwarte lijst of, zoals Zaynab Al-Khawaja, in de cel zouden belanden.

De contacten die Al-Khawaja had met buitenlandse organisaties en media en haar volhardende protest via haar Twitteraccount kwamen haar duur te staan. De activiste werd meerdere keren gearresteerd.

In 2014 kreeg ze drie jaar celstraf nadat ze een foto van de Bahreinse koning Hamad had verscheurd. Meermaals werd ze veroordeeld op basis van onder meer ‘de belediging van ordediensten’, ‘illegale samenkomsten’, ‘het vernietigen van publiek goed’.

In 2016 verleende het Bahreinse regime haar, onder buitenlandse druk, amnestie. Tegelijk kreeg ze het bevel om Bahrein te verlaten en terug te gaan naar Denemarken, haar tweede thuisland, waar ze vandaag woont.

2022 overtreft 2011

Omdat ik van Zaynab Al-Khawaja alleen verouderde contactgegevens heb, stuur ik naar haar een openbaar bericht op Twitter. Een dag later ontvang ik van Twitter een boodschap dat mijn toegang is “gelimiteerd” en raak ik een paar uur niet op de socialenetwerksite. Ik ben geblokkeerd.

‘Het illustreert perfect wat zich al 11 jaar afspeelt in Bahrein: iedereen die zich kritisch uitspreekt in Bahrein wordt vakkundig en snel de mond gesnoerd. Twitter vindt het blijkbaar niet oké dat je contact met me zoekt’, reageert Al-Khawaja aan de telefoon vanuit Denemarken als ik het haar vertel. Alleen is er is geen haan die ernaar kraait, zegt ze.

‘Beeld je in: meer dan een derde van je jonge leven achter tralies, omdat je op straat bent gekomen voor je rechten.’

‘Bahrein heeft zich gespecialiseerd in het witwassen van mensenrechtenschendingen. Dat maakt de mensenrechtensituatie vandaag nog erger dan in 2011. Net omdat de internationale aandacht ervoor is verdwenen.’

In 2011 gaf de Arabische Lente de Arabische burgers een boost: ook in Bahrein stonden burgers op in zeldzame moed. En ze gingen door. ‘Ze wisten dat ze met hun publieke acties een zware prijs zouden betalen, maar dat was bijzaak. De hoofdzaak was op te staan tegen onrecht.’

11 jaar later betalen Bahreini’s die zich kritisch toonden tegenover de Bahreinse regering hun “schuld” nog zwaar af. Volgens BIRD, het in Londen gevestigde Bahreinse Instituut voor Rechten en Democratie, tellen de Bahreinse gevangenissen maar liefst 1400 politieke gevangenen op een totale gevangenisbevolking van 3200 tot 3800.

‘Ik heb vrienden die 17 waren toen ze in de gevangenis werden gegooid. 11 jaar later zitten ze er nog altijd. Beeld je in: meer dan een derde van je jonge leven achter tralies omdat je op straat bent gekomen voor je rechten. Omdat je machthebbers hebt tegengesproken.’

Medisch geweld

Op 9 april 2011 arresteerden de Bahreinse autoriteiten Zaynabs vader, Abdulhadi Al-Khawaja, wegens zijn actieve deelname aan de prodemocratische protesten. Twee maanden later werd hij, samen met acht andere activisten, veroordeeld tot levenslang.

‘Ik zag het gebeuren toen ze mijn vader in april 2011 arresteerden’, vertelt Al-Khawaja. ‘Hij lag op de grond, ze sloegen hem, terwijl iemand zijn armen rond mijn vaders nek hield. Ik herinner me hoe hij steunde en zei dat hij niet kon ademen. Sinds dat moment heeft hij nooit meer vrij kunnen ademen.’

Boven op de ongehoorde strafmaat komt de onmenselijke behandeling in de gevangenis, zegt Al-Khawaja. Ze vertelt hoe haar vader bijna stierf door de manier waarop hij werd gevangengenomen en gefolterd. ‘Vandaag is het folteren gestopt, maar hij wordt op een andere manier aangepakt. Ze ontzeggen hem simpelweg zijn rechten, negeren zijn dringende medische behoeften volledig.’

‘Het slachtoffer, de mensenrechtenactivist, wordt de onwillige, diegene die de samenleving moet vrezen.’

‘Mijn vader is een overlevende van folteringen, met een rugzak vol medische problemen: een oude wonde in zijn linkerschouder, ernstige rugpijn en problemen met zijn rechterkaak. Die kreeg 21 metalen plaatjes en schroeven, nadat ze hem hadden gebroken.’

‘Hij kan niet slapen op zijn rechterkant door zijn kaak, niet op zijn linkerkant door zijn schouder, en op zijn rug ook niet. Na een kwartier zitten krijgt hij last en stappen is moeilijk door de gewrichtspijn.’

Al-Khawaja’s vader verliest ook almaar meer zicht in één oog. ‘Een gevolg van een glaucoom, wat onomkeerbaar is en tot blindheid leidt als het niet behandeld wordt, kreeg hij te horen van de oogarts die hem in de gevangenis bezocht. Maar dan blijft het stil en weigert men hem nog een afspraak met een oogarts. De laatste was intussen vier maanden geleden.’

Officieel doet Bahrein uitschijnen dat haar vader te onbetrouwbaar is om een arts te kunnen raadplegen, of dat hij weigert om naar de dokter te gaan. ‘Ze keren het om: het slachtoffer, de mensenrechtenactivist, wordt de onwillige, diegene die de samenleving moet vrezen.’

Cosmetische ingrepen

De stilte over haar vader en andere politieke gevangenen in Bahrein is oorverdovend, zegt Al-Khawaja. Ook de Deense regering doet volgens haar veel te weinig voor haar vader die, net zoals zij, de Deense nationaliteit heeft.

‘Denemarken schuift zichzelf trots naar voren als een verdediger van de vrije meningsuiting. Maar tegenover mijn vader blijft die verdediging dan toch heel mager. Wat het land voor hem doet, gaat niet voorbij de diplomatieke grenzen: Denemarken wil het Bahreinse regime niet tegen de borst stuiten.’

Als er al actie ondernomen wordt, is dat een cosmetische ingreep, zegt ze. Een kleine toegift die het comfort tijdens zijn jaren in de cel moet verlichten. ‘Hij zit ten onrechte in die cel. Hij heeft geen behoefte aan een boek of een dagelijkse krant in de cel. Het is ook niet voldoende om die ene afspraak met een oogarts te regelen. Hij moet uit die cel.’

Mocht er twijfel over bestaan: haar vader wil wel degelijk de medische behandelingen die hij nodig heeft, benadrukt Al-Khawaja. ‘Alleen, zijn standpunt is dat medische behandeling geen kwestie is van gunsten, maar van plichten. Het is een plicht van de gevangenisbewaarders om hem op te lappen, omdat zij het waren die hem hebben gefolterd en in die lamentabele fysieke toestand hebben gebracht.’

Intussen blijft het bezoekrecht van haar vader ingetrokken en wordt ook zijn recht op telefoongesprekken meermaals afgenomen, vertelt Al-Khawaja. ‘”Hij is geen meewerkende gevangene”, is dan de uitleg. Die titel krijg je als je de reële situatie in de gevangenis aanklaagt.’

Geopolitieke belangen

Opvallend is de beperkte verontwaardiging van de internationale gemeenschap over de mensenrechtensituatie in Bahrein. De belangrijkste reden, zegt Al-Khawaja, is dat Bahrein belangrijke bondgenoten heeft: Saoedi-Arabië, de Verenigde Staten en zijn voormalige kolonisator, het Verenigd Koninkrijk. ‘Dat maakt het al een stuk makkelijker om een half miljoen mensen te onderdrukken.’

‘Niemand had ooit verwacht dat iemand zich in het koninkrijk zou roeren.’

Amerikaanse en Britse belangen spelen een rol in het witwassen van Bahreins wanpraktijken, zeggen ook andere mensenrechtenactivisten en -organisaties.

Het Bahreinse Instituut voor Rechten en Democratie (BIRD) en Amnesty International veroordeelden scherp de uitnodiging van de Bahreinse koning door de Britse koningin voor haar vierdaagse paardenshow.

Human Rights Watch wacht nog altijd op een antwoord op een brief die ze richtte aan de Britse minister van Buitenlandse Zaken over haar stilzwijgen van de onterechte detentie van kinderen in Bahrein.

Bahrein werd pas in 1971 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk en huisvest in de Perzische Golf de vijfde vloot van de Amerikaanse marine (een van de zeven actieve Amerikaanse vloten, red.). Bovendien normaliseerde Bahrein zijn betrekkingen met Israël. Dit jaar tekenden de beide landen bovendien een akkoord over veiligheidssamenwerking ten aanzien van hun gedeelde vijand Iran.

Een bijkomende reden voor de internationale stilte, zegt Al-Khawaja, is dat de volgehouden opstand in Bahrein onverwacht was. Dat leidde tot enorme nervositeit in de regio en bij bevriende staten van het Westen. ‘We waren de enige Golfstaat met een echte Arabische Lente, Jemen buiten beschouwing gelaten. Niemand had ooit verwacht dat iemand zich in het koninkrijk zou roeren.’

De Bahreinse opstand was uniek, omdat hij breed gedeeld werd in een klein landje, en omdat iedereen wist welke positie het machtige koningshuis en zijn elite zouden innemen. Saoedi-Arabië wou vermijden dat de opstand zou overwaaien naar Saoedische bodem. Het stond dus in de sterren geschreven dat Riyad zich zou moeien. En de Amerikanen en de Britten? Die stuurden militaire adviseurs naar Bahrein om hun samenwerkingen te bestendigen.’

Oekraïne

Toen buitenlandse media en organisaties nog het land binnen mochten, trok Al-Khawaja vaak met journalisten of delegaties op. Maar ze had als activiste, met een vader die op een gruwelijke manier de cel in werd gestampt, vaak het gevoel dat zij het was die het vuur had aangestoken.

‘Het is alsof je wordt vermoord met een prachtige zijden sjaal.’

‘Ik was diegene die zich moest verdedigen. Waren wij, de demonstranten, echt wel zo vredevol geweest? Hadden we echt geen stenen gegooid? Het waren vragen die keer op keer terugkwamen.’

Vreedzame demonstranten werden in maart 2011 letterlijk omvergereden door Saoedische tanks. Het Bahreinse regime gebruikte – en gebruikt nog altijd – extreem geweld om mensen de mond te snoeren.

‘Toen wij ons verdedigden, werden onze acties onder de microscoop gelegd, met de vraag of we wel echt zo vreedzaam waren. Maar vandaag, sinds Oekraïne, begrijpt de hele wereld plots wat het betekent om jezelf, je familie, je dorp te verdedigen.’

Hoop doet strijden

‘“Het is alsof je wordt vermoord met een prachtige zijden sjaal”, zei mijn vader eens aan de telefoon. Het gebeurt op een manier waarop er nauwelijks geluid is en waarbij elke mogelijke tegenbeweging zacht maar fel wordt weggeveegd.’

Soms verliest ze de moed, zegt de activiste. Ze vertelt over hoe ze al jaren nieuwe strategieën blijft bedenken om politieke aandacht te krijgen. Maar telkens botst ze op een muur van machten die aan dezelfde kant staan wegens geopolitieke belangen.

‘Dan verlies je weleens hoop, ja. Maar dan herinner ik mezelf eraan dat ik zelf in de cel heb gezeten, met mijn kind. En aan het feit dat ik uit die cel ben geraakt. Wanneer de autoriteiten de druk beu zijn, kunnen ze mensen vrijlaten. Meer dan een handtekening vereist het niet. Dat moeten we voor ogen houden, en daarom moeten we doorgaan.’

‘De strijd voor mensenrechten is geen oorlog die je wint of verliest. Je bent gewoon een winnaar door de strijd aan te gaan.’

Abdulhadi Al-Khawaja blijft er bij zijn dochters op hameren dat zijn zaak representatief is voor de honderden politieke gevangenen in Bahrein.

‘Hij wil het niet anders. “Gebruik mijn zaak, vecht ervoor”, zegt hij tegen ons, “maar maak van mijn zaak of mijn naam niet het punt. Het punt is de totale rechteloosheid van zoveel mensen.”’

Ze denkt vaak na over waar hij de kracht blijft halen. ‘Hij is altijd zo sterk en zo positief. Dat is zo onwaarschijnlijk, gezien zijn situatie. Dan denk ik: is het voor ons dat je je altijd moedig opstelt? Ben jij wel echt zo?’

Vast heeft het iets te maken met wat haar vader zei toen ze nog een tiener was, zegt ze. ‘Hij zei altijd dat de strijd voor mensenrechten geen zaak van winnen is, het is geen oorlog die je wint of verliest. Je bent gewoon een winnaar door de strijd aan te gaan.’

Dat is wat hem sterk maakt, besluit ze. ‘Mijn vader heeft nooit gedacht dat Bahrein op een dag een democratie zou zijn. Hij is er wel van overtuigd dat het een eer is om op te komen voor rechtvaardigheid en grote idealen, voor de vrijheid en gelijkheid van mensen.’

‘Zijn overwinning vandaag is niet om vrij te komen door toe te geven en te knikken, maar om in de gevangenis trouw te blijven aan zijn idealen en ideeën.’