‘Alle vluchtelingen verdienen een veilige doortocht, maar de EU speelt met mensenlevens’

De routes die Derya destijds naar Europa nam, zou ze vandaag nooit opnieuw nemen. ‘Doordat de EU het zo moeilijk maakt, hebben vluchtelingen geen andere keuze dan naar smokkelaars te stappen en risico’s te nemen.’

Maarten Luyten

Zestien jaar duurde het voordat Derya en haar gezin bescherming kregen. Acht jaar daarvan leefden ze illegaal in België. Intussen is ze zowel Koerdisch als Belg, zowel vluchteling als hulpverlener. De steun die Oekraïners krijgen zou volgens haar niet in contrast mogen staan met hoe zij zelf werd ontvangen, maar moet net de maatstaf vormen. ‘Alle vluchtelingen verdienen een veilige doortocht.’

‘Als het kan, blijf ik graag anoniem’, is het eerste dat Derya (een schuilnaam) zegt wanneer ze me in het opvangcentrum voor Oekraïense vluchtelingen ontvangt. ‘Niet dat ik een concrete bedreiging verwacht, maar ik ken verhalen over Koerden die in de problemen kwamen nadat ze hun mening hadden geuit. Ik word liever niet in de luchthaven tegengehouden wanneer ik familie in Turkije bezoek.’

‘Ik word liever niet in de luchthaven tegengehouden wanneer ik familie in Turkije bezoek.’

Terwijl we langs een zonovergoten binnentuin lopen, legt Derya uit dat er vandaag maar 60 Oekraïners in huis zijn. Het is bijzonder rustig in het opvangcentrum. Veel bewoners bezoeken tijdens de zomer hun familie in Oekraïne. Van velen is het niet zeker of ze naar België zullen terugkeren.

Derya is een ingetogen vrouw van eind de twintig. Op het eerste gezicht heeft ze iets gereserveerds, alsof ze niet zomaar prijsgeeft wat zich vanbinnen afspeelt.

Maar dan zegt ze zonder verpinken: ‘Voor mij was het veel moeilijker dan voor de mensen die hier zitten. Ik heb zestien jaar moeten wachten tot ik bescherming kreeg.’ Meteen is duidelijk hoeveel onder de oppervlakte schuilt.

‘Dit land liet ons in de steek’

Derya was twee jaar oud toen haar familie naar België vluchtte. Over wat er in Turkije gebeurd is, spreekt haar vader niet. Wel weet ze dat hij een broer heeft verloren.

‘Mijn oom was politiek actief in het dorp. Hij pleitte voor meer Koerdische autonomie’, vertelt ze. ‘Daarom werd hij bedreigd. Ook mijn vader werd onder druk gezet. Op een dag is mijn oom verdwenen. Vermoord, neem ik aan, maar niemand weet wat er precies gebeurd is.’

Het gezin van Derya kreeg acht jaar lang niets te horen over hun aanvraag tot bescherming. Totale radiostilte, tot ze in 2005 plots het bericht kregen dat hun aanvraag was afgekeurd. Nadat hun kinderen hier al acht jaar waren opgegroeid, moesten ze het land verlaten.

‘Ik heb vaak het gevoel gehad dat dit land ons in de steek liet.’

Omdat Turkije niet veilig voor hen was, ging het gezin in beroep. Opnieuw duurde het acht jaar voor er enig bericht kwam. ‘Ik heb me in mijn jeugd vaak afgevraagd: “Heeft het wel zin om vrienden te maken of deze hobby aan te vangen?”’

Gedurende de hele periode dat hun aanvraag in behandeling was, had Derya’s gezin geen recht op een inburgeringscursus of werk. ‘De kinderen mochten naar school, maar dat was het. Mijn ouders hebben zestien jaar lang niet mogen werken. Nederlands hebben ze van hun kinderen geleerd.’

Bovenal had het gezin de laatste acht jaar geen inkomen. Toen ze in 2005 een negatief oordeel ontvingen, kwam er een einde aan alle overheidssteun. Vluchtelingen die geen bescherming krijgen, hebben geen recht op een leefloon, ook al gaan ze in beroep.

‘We overleefden omdat we nog andere familie in België hadden. Ze hebben jarenlang alles voor ons betaald’, vertelt Derya. ‘Ik heb vaak het gevoel gehad dat dit land ons in de steek liet.’

Een verklaring waarom het zo lang heeft geduurd, is er nooit gekomen. Hun dossier was in orde maar toch bleef het in de wachtrij liggen.

In 2013 kreeg het gezin eindelijk een antwoord. Hun beroep werd ingewilligd, ze mochten in België blijven. Op dat moment zat Derya in het zesde middelbaar. Ze was een tiener toen ze voor het eerst Turkije bezocht en de rest van haar familie ontmoette.

Koerden, een volk zonder staat

In Turkije leven momenteel 18 miljoen Koerden, zo’n 15% tot 20% van de totale bevolking. Ondanks dat grote aantal leven Koerden er al sinds de oprichting van Turkije als tweederangsburgers. Zo werd het Koerdische volk nooit als ‘volk’ erkend met een eigen taal en cultuur. Het verlangen naar meer autonomie werd doorheen de geschiedenis ook hardhandig de kop in gedrukt.

Vanaf de jaren ‘80 nam de Koerdische vrijheidsstrijd gewelddadige vormen aan. Doorheen de jaren zijn er meer dan 40.000 slachtoffers gevallen en zijn nog meer mensen op de vlucht geslagen.

Hoewel de spanningen rond het begin van de 21ste eeuw bedaarden en de rechten van Koerden verbeterden, laaiden de gevechten in 2015 weer op. Daarmee nam ook de onderdrukking van Koerden toe. Journalisten verdwenen achter tralies, Koerdische politici werden opzij gezet en Koerdische media werden gesloten.

Vandaag zitten nog veel Koerden gevangen, zoals Selahattin Demirtas en Figen Yüksekdağ, de voormalige voorzitters van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP), de derde grootste partij van het land. Naast hen zitten nog andere HDP-leden en tientallen Koerdische burgemeesters en parlementsleden gevangen.

EU speelt met mensenlevens

In 2021 is Derya getrouwd. Ze ontmoette haar man toen ze haar geboortestreek in Turkije bezocht. Na enkele jaren besloot het paar samen te leven. Hoewel hij liever in Turkije was gebleven, is het leven er voor Koerden erg moeilijk. België leek de betere optie.

‘De procedure voor gezinshereniging is heel vlot verlopen, vooral omdat ik de wetgeving intussen door en door ken’, vertelt Derya. ‘Vluchtelingen krijgen te weinig informatie en je moet de procedures echt goed begrijpen om meer kansen te hebben.’

Als dat niet was gelukt, moest haar man via illegale routes naar hier komen. Die routes zijn vandaag veel gevaarlijker dan toen Derya’s familie naar hier kwam. ‘Dat had ik nooit toegelaten. Zelf zou ik vandaag ook niet opnieuw langs die routes komen.’

Derya is blij voor alles wat Oekraïners krijgen, maar vindt wel dat het beleid voor andere vluchtelingen beter kan. ‘Je moet het gelijkwaardig aanpakken.’

Maarten Luyten

Intussen werkt Derya in een opvangcentrum voor Oekraïense vluchtelingen. Voor Derya zou de steun die Oekraïners krijgen niet in contrast mogen staan met hoe we andere vluchtelingen ontvangen, maar er net het voorbeeld voor moeten vormen.

‘Zodra de oorlog begon, kregen ze gratis treintickets en mochten ze alle grenzen oversteken. Alle vluchtelingen verdienen zo’n veilige doortocht’, zegt Derya. ‘We moeten zorgen dat mensen op de vlucht veilig naar hier kunnen komen om asiel aan te vragen en dan uit te maken of ze het recht hebben om hier te blijven.’

‘Alle andere vluchtelingen moeten bewijzen dat zij bescherming nodig hebben. Als je het gelijkwaardig aanpakt, dan mag dat voor Oekraïners die willen blijven niet anders zijn.’

Ondanks haar zachte stem spreekt ze bevlogen. ‘Doordat de EU het zo moeilijk maakt, hebben vluchtelingen geen andere keuze dan naar smokkelaars te stappen. De EU speelt met mensenlevens.’

Ook eens vluchtelingen hier zijn, kunnen we hen beter ondersteunen, vindt Derya. Het viel haar op hoeveel tolken Oekraïens en Russisch er werden ingeschakeld. ‘De nodige informatie beschikbaar maken, is niet voldoende. Het maakt veel uit wanneer iemand de dingen uitlegt in een taal die je begrijpt. Ik ben blij dat Oekraïners dat extraatje kregen. Die hulp was er voor ons minder.’

Derya zou het dan ook een meerwaarde vinden als vluchtelingen taalcursussen konden volgen terwijl hun aanvraag in behandeling is. Al was dat ook niet nodig als vluchtelingen geen jaren moesten wachten op een beslissing over hun aanvraag.

Streng maar rechtvaardig

De bescherming die Oekraïners genieten is slechts tijdelijk. De voordelen die ze krijgen tegenover andere vluchtelingen worden ook beargumenteerd vanuit die tijdelijkheid: ze krijgen snel bescherming en snelle toegang tot de samenleving omdat ze hier ook snel zullen vertrekken.

Maar waar moeten die Oekraïners heen eens de oorlog eindigt? Sommigen hebben niets meer in Oekraïne, anderen komen uit gebieden waar ze gemakkelijk naar kunnen terugkeren. Allemaal zitten ze intussen al even in EU en velen hebben hier hun leven weer opgebouwd.

‘Er is veel dat ik niet kan veranderen. Me vragen stellen lost ook niets op.’

Het klinkt misschien streng, geeft Derya toe, maar toch zou ze het oneerlijk vinden als Oekraïners na het einde van de oorlog zomaar mogen blijven. ‘Alle andere vluchtelingen moeten bewijzen dat zij bescherming nodig hebben. Als je het gelijkwaardig aanpakt, dan mag dat voor Oekraïners niet anders zijn.’

‘Natuurlijk vind ik wel dat daarbij rekening moet worden gehouden met de individuele situatie van elke vluchteling’, verduidelijkt Derya. ‘Als je kinderen hebt die hier al twee jaar naar school gaan, vind ik dat een goede reden om te mogen blijven.’

Dochter is wat telt

De kans dat Derya zelf ooit kan terugkeren naar Turkije, lijkt klein. ‘Niet zolang de situatie voor Koerden hetzelfde blijft.’

Wanneer ze eraan denkt, krijgt ze een krop in de keel. In mei werd Erdogan opnieuw tot president verkozen. Hij won met 52,1% van Kemal Kilicdaroglu. ‘Als Erdogan niet meer aan de macht was, dan kwamen er vandaag veel Koerden vrij’, zegt Derya verbeten. ‘Journalisten, activisten, politici.’

Of Koerden ooit meer autonomie zullen krijgen en of er ooit een einde komt aan het onrecht en de gevechten, weet Derya niet. Wat ze wel weet, is dat ze over al die zaken geen macht heeft. ‘Ik heb het leren loslaten.’

Daar is een verklaring voor: onlangs is Derya moeder geworden. ‘Er is veel dat ik niet kan veranderen. Me vragen stellen lost ook niets op. Ik heb dingen in perspectief leren plaatsen. Ik kijk nu veel meer naar mezelf, naar wat echt belangrijk is.’

Het hier en nu is belangrijk, beseft ze. Gezondheid is belangrijk, stabiliteit, genieten van de kleine dingen. ‘En mijn dochter, dat is wat telt.’