Vakbondsleidster Sharan Burrow: ‘Zonder een eerlijke verdeling van onze welvaart krijg je sociale onrust’

Als we de rechten van mensen niet op een globaal niveau beschermen, zullen ongelijkheid, sociale onrust en nationalisme blijven toenemen.’

Sharan Burrow

Zonder bescherming van fundamentele arbeidsrechten op wereldniveau stevenen we af op meer sociale onrust, nationalisme en economische instabiliteit. Dat zegt Sharan Burrow, secretaris-generaal van het Internationaal Vakverbond, de grote mondiale vakbondskoepel die spreekt namens 200 miljoen mensen. ‘Je kunt niet tegen de belangen van het volk in besturen.’

De Australische Sharan Burrow is al ruim tien jaar secretaris-generaal van het Internationaal Vakverbond (IVV), de grootste mondiale koepelorganisatie van vakbonden die 200 miljoen werknemers uit 163 landen vertegenwoordigt.

We spreken haar enkele dagen na de kleine arbeidersrevolutie in het Amerikaanse stadje Bessemer, Alabama. Werknemers van het plaatselijke distributiecentrum van Amazon slaagden er niet in om de eerste vakbond op te richten in het bedrijf van Jeff Bezos, de rijkste man ter wereld.

Enkele dagen eerder had de regering-Biden nog gepleit voor een internationale minimumtaks voor multinationals. Bovendien probeert ze de oprichting van vakbonden in ondernemingen makkelijker te maken.

Biden is op zijn beurt de opvolger van Donald Trump, de oud-president die in het zadel was geholpen door de arbeiders uit de oude Amerikaanse industriestaten. Die waren misnoegd over wat de globalisering hun had gebracht. Maar ook op andere plaatsen is er kritiek op de globalisering en klinkt de vraag naar een eerlijkere verdeling van welvaart almaar luider.

Tegen deze achtergrond wil het Internationaal Vakverbond, een kwarteeuw na zijn eerste poging, opnieuw proberen om de vijf fundamentele arbeidsrechten te laten opnemen in de handelsakkoorden van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Die akkoorden beschouwen sommigen als de grondwet van de wereldeconomie.

Concreet zouden landen het recht krijgen om invoertarieven te heffen of zelfs de invoer van goederen te blokkeren uit landen die zich bezondigen aan kinderarbeid, dwangarbeid en discriminatie.

Ook landen die de vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen niet respecteren, kunnen zo worden aangepakt. Bij eventuele geschillen hierover in de WTO zou de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), waarin de vakbonden naast werkgevers en regeringen een stem hebben, worden betrokken.

Het lijkt op het eerste gezicht een semantische discussie op hoog niveau, maar Burrow gelooft dat het de bakens kan verzetten. ‘Als we de rechten van mensen niet op een globaal niveau beschermen, zullen ongelijkheid, sociale onrust en nationalisme blijven toenemen.’

Tomeloze hebzucht

De mislukte poging van misnoegde Amazon-werknemers om in Alabama een vakbond op te richten heeft uw strijdlust niet aangetast?

Sharan Burrow: De VS zijn een land waar de wetgeving hoogst nadelig is voor de vrijheid van vereniging. Ten eerste moeten werknemers 51 procent van de stemmen hebben, ze kunnen dus niet zomaar een vakbond oprichten. Ten tweede laat de wetgeving toe dat een werkgever zijn werknemers afdreigt, misleidt en antivakbondsadvocaten aanwerft om werknemers te intimideren.

‘Bezos kon dit jaar zijn werknemers ieder een bonus geven van 100.000 dollar en nog even rijk blijven als voor de pandemie.’

Democratische rechten en vrijheden zoals je die in Europa hebt, bestaan op dat gebied niet in de VS. Dat werknemers moedig genoeg waren om een vakbond te eisen in het bedrijf van de rijkste man ter wereld is daarom uitzonderlijk. Ik ben dus wel verheugd dat Amerikanen voor het eerst in zo’n lange tijd weer vakbondsgezind zijn.

President Biden erkent bovendien dat de middenklasse in zijn land is ontstaan dankzij de vakbond. Terecht, want minimumlonen en collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) gaan over het delen van welvaart. Daartegenover staat de kortzichtigheid van werkgevers die liever miljoenen dollars besteden aan antivakbondscampagnes dan dat ze onderhandelingen aanknopen.

Hoe verklaart u dat de houding tegenover de vakbond in de VS vandaag positiever is dan in de voorbije decennia?

Sharan Burrow: Dat komt door de tomeloze hebzucht van de werkgevers. Neem Bezos. Hij kon dit jaar zijn werknemers ieder een bonus geven van 100.000 dollar en nog even rijk blijven als voor de pandemie.

De welvaart wordt niet gelijk verdeeld. Dat blijkt andermaal uit het aantal miljardairs dat er het voorbije jaar bij is gekomen. En dat terwijl de gewone werkmens moet vechten om te overleven of gezinnen drie, vier jobs nodig hebben om rond te komen. Daarom zijn vele Amerikanen nu voor de vakbond, ze weten hoe die het verschil kan maken.

Henry Ford (de oprichter van Ford, red.) was zeker geen engel, maar hij begreep dat je geen zaken doet als werknemers niet genoeg verdienen om een auto te kunnen kopen. De bedrijfselite van vandaag is dat blijkbaar vergeten, niet alleen in de VS maar ook in de rest van de wereld. De grote techbedrijven zijn nu 40 miljard dollar rijker dan voor de pandemie en toch betalen ze geen belastingen in de landen waar ze actief zijn.

Komt daar stilaan verandering in?

Sharan Burrow: De VS hebben nu een regering die begrijpt dat ze voor het volk moet besturen, niet alleen voor de bedrijfselites. Ze begrijpt dat echte competitie en het delen van welvaart van vitaal belang zijn voor het inkomen van mensen, voor de sociale stabiliteit én de economie.

Maar het wordt nog een bikkelharde strijd: de aandeelhouders en bedrijfsleiders willen hun deel van de koek behouden.

Heeft de verkiezing van Trump de Democraten niet doen beseffen dat ze hun beleid moeten bijsturen als ze willen dat zulke figuren niet meer worden verkozen?

Sharan Burrow: Heel wat Amerikanen zagen wel wat in de eenvoudige boodschappen van Trump. Hij beloofde onder meer hun banen en inkomen te beschermen. Maar zijn woorden werden niet omgezet in daden. Gaandeweg werd ook duidelijk dat hij discriminatie en uitsluiting op een fascistische manier benaderde.

Trump kreeg nog altijd zeventig miljoen stemmen.

Sharan Burrow: Dat klopt. En dat is een waarschuwing voor alle politieke partijen. Als je democratie geen rekening houdt met de prioriteiten van de gezinnen zullen mensen je veroordelen, aan welke kant van het politieke spectrum je ook staat.

Dat bedreigt ook de politieke stabiliteit?

Sharan Burrow: De belofte van democratie wordt niet meer waargemaakt, omdat de belangen van de meerderheid van het volk niet centraal staan in het beleid. Zelfs in landen met verkozen leiders zie je een toenemend autoritarisme: Filipijnen, Indonesië, Brazilië, noem maar op.

‘We hebben internationale regels nodig die werken voor de mensen én het milieu.’

Een beleid van sociale en ecologische rechtvaardigheid moet relevant en zichtbaar zijn voor de meerderheid van het volk, anders keert het vertrouwen in leiders en de democratie niet terug.

Heel wat mensen plooien zich terug op het nationalisme. Dat is niet de oplossing. We hebben internationale regels nodig die werken voor de mensen én het milieu. De wereld moet rechtvaardig zijn voor iedereen. Als dat niet zo is, krijg je de roep om een terugkeer naar de natiestaat.

Historische niveaus van ongelijkheid

Uw eis om hervormingen op een globaal niveau doet denken aan het pleidooi voor sociale clausules in de wereldhandel van 25 jaar geleden.

Sharan Burrow: Ja, zo oud zijn we al dat we ons dit herinneren (lacht).

Wat toen juist was, is dat vandaag nog altijd. Een economisch model dat garanties biedt voor een eerlijke en waardige tewerkstelling heeft een globale architectuur nodig die sociale inclusie mogelijk maakt. Zelfs voor de pandemie ging ons model gepaard met historische niveaus van ongelijkheid. Die komt in grote mate voort uit onze wereldhandel, die tot ontmenselijkende uitbuiting in globale leveringsketens leidt.

De laatste dertig jaar werd de wereldeconomie vier tot zeven maal groter, al naargelang de maatstaf die wordt gehanteerd. Het wereldinkomen nam dus navenant toe, maar het deel dat naar arbeidsinkomens gaat is blijven dalen.

In die context is het verbazingwekkend dat sommigen in de VS een minimumloon van 15 dollar per uur te veel vinden. Om het minimumloon dezelfde koopkracht te geven als drie decennia geleden, zou het nu 19 dollar per uur moeten bedragen.

In West-Europa hielden de cao’s veel beter stand, maar in Centraal- en Oost-Europa is dat heel anders. Zonder gedeelde welvaart lijden mensen, krijg je sociale onrust, twijfel aan de democratie en ondermijning van de stabiliteit van economieën.

U vraagt om de vijf fundamentele arbeidsnormen op te nemen in de wereldhandelsakkoorden? Waarom?

Sharan Burrow: Als je eerlijke competitie wil, moeten de vijf fundamentele arbeidsnormen (zie hoger) – én ecologische normen, de twee gaan hand in hand – worden opgenomen in de WTO-verdragen. De arbeidsrechten worden er wel in vermeld, maar niet transparant en breed genoeg.

Er bestaan nu al veel bilaterale handelsakkoorden en plurilaterale handelsakkoorden (tussen groepen landen) met arbeidsbepalingen, maar de naleving ervan wordt zwak gecontroleerd.

‘Ik vraag CEO’s voortdurend: waarom wil je zoveel geld verdienen als je het niet wil delen?’

Toch is er verandering op komst. Het nieuwe vrijhandelsakkoord voor Noord-Amerika laat de controle op de naleving toe tot op het niveau van de ondernemingen. De EU werkt aan een ‘due diligence’, een zorgplicht voor bedrijven inzake de naleving van sociale en ecologische normen. En er wordt onderhandeld over een VN-verdrag over mensenrechten en bedrijven.

De WTO opereert nu dus in een ander kader dan 25 jaar geleden. We willen dat de WTO-teksten daar recht aan doen.

China, ook een WTO-lid, is nu veel machtiger dan toen. Het lijkt me weinig waarschijnlijk dat het de vrijheid van vereniging zal aanvaarden. Heeft u ook contacten met de Chinese eenheidsvakbond?

Sharan Burrow: Ja, die heb ik. Verwacht ik dat China wat dat betreft een leider wordt? Neen. Maar China speelde vijf jaar geleden ook geen voortrekkersrol op ecologisch vlak en begrijpt nu dat het zijn economie moet vergroenen, anders zal het op invoertaksen stoten.

Niets is in steen gebeiteld, maar je kunt niet tegen de belangen van het volk in besturen. Er is veel armoede en honger, en de coronacrisis maakt het erger.

Investeren in vertrouwen

China beweert dat het zijn hele bevolking boven de armoededrempel heeft getild.

Sharan Burrow: De lonen in Chinese steden zijn nu hoger dan in Bulgarije. Dus, ja, China heeft veel gedaan voor de sociale ontwikkeling van zijn bevolking. Maar China moet voor zichzelf zorgen.

Onze democratieën moeten investeren in het vertrouwen van hun bevolking en eerlijke competitie garanderen, anders komt er meer uitsluiting en sociale onrust. Dat zal ook de ondernemingen treffen. Ik vraag CEO’s voortdurend: waarom wil je zoveel geld verdienen als je het niet wil delen?

En wat antwoorden ze dan?

Sharan Burrow: Sommigen denken dat ik wil provoceren, anderen reageren wel. Het dominante zakenmodel is nog altijd gebaseerd op hebzucht. Zolang er geen arbeidsrechten en milieustandaarden zijn, krijg je geen herstel van het vertrouwen in de democratie.

Jiang Guangping, die de Chinese eenheidsvakbond bij de IAO vertegenwoordigt, vertelde me  dat loonsverhogingen in China niet via sociale dialoog tot stand komen maar worden bepaald door experts.

Sharan Burrow: Niemand van ons zal het Chinese model verdedigen. Ik zeker niet, gezien de huidige repressie in Hongkong.

Toen China nog meer open was, enkele jaren geleden, had ik het voorrecht om de expertise van hun economen en experts sociaal beleid te leren kennen. Ze maken een analyse die gebaseerd is op de feiten. Welke lonen hebben mensen nodig om te leven? Wat zal de invloed zijn van het openen van de huizenmarkt?

Dat is niet de sociale dialoog die wij willen, niet het partijlandschap dat wij voor ogen hebben. Maar binnen de Chinese structuren wordt er wel aanzienlijk gediscussieerd. Ondanks zijn gebreken willen wij een democratisch model van rechten, vrijheden en sociale dialoog.

Wie eist dat vrijheid van vereniging een voorwaarde wordt, wil eigenlijk dat China uit de WTO stapt?

Sharan Burrow: De WTO zal een keuze moeten maken. Anders wordt ze zwakker en zullen er steeds meer handelsakkoorden buiten haar om worden gemaakt, zoals nu al gebeurt. China en de WTO zullen het debat moeten voeren: iedereen moet functioneren binnen globale structuren die fundamentele mensenrechten en ecologische normen erkennen.

‘Als bedrijven geen belastingen betalen in de landen waar ze actief zijn, zal dat tot een sociale strijd leiden.’

Ik ga mijn tijd niet verspillen door me zorgen te maken over China. Ik concentreer me op democratische landen en stel ze de vraag: wil je echt een stabiele toekomst voor werkende mensen? Dan moet er een wetgeving komen die eerlijke competitie ondersteunt.

Democratieën steunen op de rechtstaat. Als die er niet komt zal het verzet toenemen. Ik kijk onbevreesd naar de wereld en ik zeg zonder schroom: je hebt democratische rechten en vrijheden nodig op alle niveaus.

Globale architectuur

Kortom, bedrijfsleiders die de globalisering willen behouden, staan voor een keuze.

Sharan Burrow: Inderdaad. Als bedrijven geen belastingen betalen in de landen waar ze actief zijn, als ze geen goede banen scheppen… zal dat tot een sociale strijd leiden. En de werkende mensen zullen uiteindelijk aan het langste eind trekken.

Wanneer komt dit aan bod bij de WTO?

Sharan Burrow: De WTO houdt doorlopend meetings en er is een ministeriële bijeenkomst in november. We hopen dat deze zaken in november op tafel liggen.

Als dat niet het geval is, zal het van kwaad tot erger gaan. We vechten om de rechten van het volk op de agenda van de WTO te plaatsen.

Zijn er signalen dat het kan lukken?

Sharan Burrow: We praten met alle regeringen en zetten onze lobby-acties vanaf volgende week kracht bij. Het is nog te vroeg om daar iets over te zeggen. Alleen: regeringen die opkomen voor de rechten van werkende mensen en arbeidsclausules in handelsakkoorden opnemen, zouden schijnheilig zijn als ze die dingen vervolgens niet in een globale architectuur willen vastleggen.