‘De Indiase regering wil volledige controle over de verhalen die mensen zien, lezen en horen’

© Aseem Trivedi

India is terecht trots op zijn democratische geloofsbrieven, zijn traditie van onafhankelijke rechtspraak en zijn vrije meningsuiting. Maar begin oktober was er van die vrijheid en die trots nog nauwelijks iets te bespeuren. De voorpagina’s van de kranten en de gesprekken onder journalisten gingen allemaal over de ochtendlijke inval van gerecht en politie bij 46 journalisten en medewerkers van de nieuwssite Newsclick. De inval maakte duidelijk dat er blijkbaar strikte grenzen zijn aan de vrijheid van de media, en dus ook aan de rechtsstaat in India.

De rode lijn leek de kritiek op het regeringsbeleid, want de ondervragingen draaiden rond de berichtgeving over protestbewegingen van boeren en minderheden. Wie de overheid bewierookt, komt overal mee weg. Wie kritiek heeft, moet de ochtendlijke klop op de deur vrezen. Dat was de ongemakkelijke conclusie van een onverwacht harde ingreep in de persvrijheid.

‘Cartoons zijn altijd overdrijvingen. Dat zorgt ervoor dat de andere kant van het debat zich verontwaardigd kan voelen.’

Op 6 oktober, drie dagen na de raid op Newsclick, had ik voor een kop ochtendkoffie afgesproken met Aseem Trivedi. Een minzame dertiger die zijn woorden wikt. En zelfs als hij scherpe analyses maakt van de Indiase politiek of samenleving, klinkt hij als een betrokken vriend.

Maar als cartoonist weet hij verdomd goed dat de Indiase staat lange tenen heeft én een arsenaal aan wetten om scherpe kritiek het zwijgen op te leggen. Dat leerde hij al in 2012, toen hij gearresteerd werd nadat een advocaat klacht had neergelegd bij een rechtbank in Mumbai. Het misdrijf? Cartoons die slecht bevielen.

Corruptie aanklagen kan uw gezondheid schaden

Aseem Trivedi is een schoolvoorbeeld van talent dat zijn weg zoekt waar de schoolse wegen ophouden. ‘Ik verliet de school zonder diploma’, zegt hij. ‘Ik begon te tekenen en te experimenteren met cartoons, en dat lukte verrassend goed.’

Al snel kreeg hij een vaste stek in kranten en op websites, en werd hij een naam in het wereldje van de cartoonisten. Helemaal op dreef kwam hij in 2011, op 24-jarige leeftijd. Dat jaar raakte Trivedi betrokken bij de anticorruptiestrijd van Anna Hazare, een beweging die de zittende coalitieregering onder leiding van de Congrespartij bijzonder zenuwachtig maakte.

© Aseem Trivedi

Op de blog Cartoons Against Corruption publiceerde hij bijtende tekeningen. De zuil van Ashoka met zijn vier leeuwenkoppen – het nationale symbool van India – werd getransformeerd in een zuil met vier wolvenkoppen, waarbij ook de originele slogan ‘waarheid overwint’ plaatsmaakte voor ‘corruptie overwint’.

Een andere cartoon toonde het parlementsgebouw van India als een toiletpot. Nog een andere toonde een vrouw die vastgehouden werd door een politicus en een ambtenaar, terwijl een derde figuur (‘corruptie’) zich klaarmaakt om haar te verkrachten. Het opschrift: groepsverkrachting van Moeder India.

Niet echt subtiel, zegt u? ‘Cartoons zijn altijd overdrijvingen’, vertelt Aseem Trivedi. ‘Dat is net hun kracht. En dat zorgt ervoor dat de andere kant van het debat zich verontwaardigd kan voelen.’

Dat laatste leek wel héél goed te lukken met zijn cartoons tegen corruptie. Eind 2011 werd zijn website offline gehaald: de provider meldde het gewoon, de politie van Mumbai had hem onder druk gezet met een klacht wegens beledigende en lasterlijke tekeningen. Maar het internet is een huis met heel veel kamers, en dus werden alle cartoons meteen opgeladen op een nieuwe blog, waarmee de agitatie gewoon doorging. Tot niet alleen de tekening, maar ook de tekenaar geviseerd werd.

Op 8 september 2012 werd Aseem Trivedi gearresteerd. Verschillende wetten werden ingeroepen om die ingreep te verantwoorden, waaronder de oude koloniale wet tegen opruiing (sectie 124A), sectie 66A van de Informatietechnologiewet en een wet uit 1972 ter preventie van beledigingen. Vooral de aanklacht wegens opruiing woog zwaar door. In 1922 werd ook Gandhi vervolgd onder dat onderdeel van de strafwet.

Zijn reactie: ‘Ik beschouw sectie 124A als de prins onder de politieke onderdelen van de Indiase strafwet die bedoeld zijn om de vrijheid van meningsuiting van burgers te onderdrukken’. Ongenoegen over het gevoerde beleid kan nooit een misdaad zijn, betoogde Gandhi, ‘zolang die mening geen geweld overweegt, aanmoedigt of verspreidt’. En hij concludeerde: ‘Ik weet dat sommige van India’s meest geliefde patriotten onder deze wet veroordeeld zijn.’

Portret van cartoonist Aseem Trivedi

© Kristof Devos

Trivedi bevond zich dus in goed historisch gezelschap, maar dat betekende niet dat hij zich gewillig schikte in de rol van martelaar. Hij weigerde aanvankelijk zijn voorlopige invrijheidstelling te vragen, omdat hij de geldigheid van de gebruikte wetten niet wilde erkennen. Een onafhankelijke advocaat diende daarop een vraag in en Trivedi mocht drie dagen later de gevangenis verlaten.

Samen met de Gilde van Uitgevers vocht hij de grondwettelijkheid van sectie 124A met succes aan: de toepassing ervan werd in 2022 voorlopig opgeschort. Ook sectie 66A van de Informatietechnologiewet werd in 2015 geschrapt na een klacht voor het opperste gerechtshof.

Met de Save Your Voice-campagne hadden Trivedi en een stel collega’s daar ruime publieke aandacht voor gegenereerd. Maar de klacht over het beledigen van het nationaal symbool en de regering blijft hangende en kan hem toch nog drie jaar achter de tralies kosten. In februari 2024 zou die zaak eindelijk voorkomen. ‘Alles bij elkaar,’ zegt Aseem Trivedi, ‘moedigde de vervolging mij alleen aan tot meer en duidelijker activisme.’

Je suis Charlie, Raif, et les autres

In sommige periodes vertaalde Trivedi’s activisme zich in cartoons, bijvoorbeeld in zijn strijd tegen de internetwetten. In andere moest tekenen het afleggen tegen organiseren, protesteren en publiek argumenteren. En dan waren er al die keren dat hij zijn potlood niet uit eigen keuze opborg, maar omdat organisatoren of opdrachtgevers schrik hadden om zijn naam aan hun publicatie of event te verbinden. Het stigma van de aanklachten weegt zwaarder dan een eventuele veroordeling.

‘Het waren eigenlijk de schok van de aanslag op Charlie Hebdo én de reactie van de overheid in Mumbai op solidariteitsbetuigingen die me in 2015 opnieuw aan het tekenen zetten’, bekent hij. Hij begon een eigen stripserie, waarin een kunstenaar in gesprek ging met de profeet Mohammed. En een online magazine, dat ruimte gaf aan bloggers, kunstenaars en journalisten uit de hele wereld die vanwege hun mening vervolgd werden.

In de eerste editie van dat magazine verscheen een serie van 50 cartoons die Trivedi maakte als reactie op de eerste 50 zweepslagen die de Saoedische schrijver en activist Raif Badawi in januari 2015 kreeg. De serie, A Cartoon Against Every Lash, kreeg wereldwijd bijval.

De krimpende ruimte voor vrije pers

Dat was meteen ook het begin van zijn internationale carrière. Hij kreeg opdrachten uit landen als Turkije, Bahrein en Egypte en hekelde autoritaire leiders uit Oost en West.

‘We zien op zoveel plaatsen dezelfde evolutie’, zucht Trivedi. ‘Religie is niet langer een zaak van spiritualiteit, maar een identitaire en politieke kwestie. Macht wordt niet gebruikt voor het welzijn van de burgers, maar voor de verheerlijking van de leiders en voor de aandelen van hun zakenvrienden.’

In India, stelt Aseem Trivedi, piekten de persvrijheid en de ruimte voor onderzoeksjournalistiek in de eerste 15 jaar van deze eeuw. ‘Daarna werd het publieke debat gesmoord door een steeds autoritairder beleid. Het publieke forum werd uitdrukkelijk ingenomen door een luid en agressief beroep op het gevoel bij de meerderheid dat minderheden gepamperd worden. In toenemende mate wordt ook de angst van de hindoemeerderheid voor terrorisme en minderheden aangewakkerd – en beide zijn niet meer dan een vermomming van de afkeer van moslims.’

© Aseem Trivedi

Deuren dicht, licht uit, camera!

Aseem Trivedi vergelijkt de huidige situatie van media en politiek in India met de populaire cinema’s. ‘Wat de huidige meerderheidspartij BJP wil, is dat het hele land een filmzaal wordt waar alleen verhalen vertoond worden waarvan de partij het scenario schrijft, waarin de premier de hoofdrol speelt en waarvan ze zelf de productie realiseert. Als iedereen zit, gaan de deuren dicht en de lichten uit, zodat alle aandacht naar het grote scherm gezogen wordt. Voor propagandamakers is dat de ultieme droom.’

Het is niet dat premier Narendra Modi en zijn regering het op sociaal-economisch vlak zoveel slechter doen dan de voorgaande regeringen, merkt Trivedi op. ‘Ongelijkheid en armoede worden al decennialang genegeerd, onderwijs en gezondheidszorg krijgen veel te weinig budget, werk is er nooit genoeg geweest. Het resultaat is dat de meeste Indiërs nauwelijks iets verwachten van hun regering.’

Toch is hij scherp voor Modi: ‘Onder de hindoenationalistische partij vervelt de onverschilligheid van de overheid voor haar burgers tot een actief haatdiscours tegen minderheden en oppositie. Dat vergiftigt het sociale klimaat en bedreigt het weefsel van de samenleving.’

‘De BJP doet wat ze belooft’, voegt hij daar nog aan toe. Dat klinkt als een waardering voor consequente politiek, maar hij laat er meteen ‘dat is typisch voor extremisten’ op volgen. Bovendien is deze regering volgens Trivedi niet minder corrupt dan de voorgaande regeringen. ‘Het probleem is zelfs dat de maffiose politicus intussen tot het vaste repertoire van de Indiase politiek is gaan behoren. Wie zich aanmeldt als kandidaat zonder een karavaan auto’s of een stel zware jongens, wordt al niet meer ernstig genomen.’

Als dat klinkt als een gesproken cartoon – een overdrijving om de ernst van de situatie duidelijk te maken – moet je er de recente roman van Deepti Kapoor, Tijd van zonde, maar eens bij nemen. De auteur, een voormalige journaliste, vult 544 bladzijden met concrete en geloofwaardige beschrijvingen van de uitwassen van lokale politiek in Noord-India. ‘Je moet goed fout zijn om in India de verkiezingen te winnen’, besluit Trivedi cynisch.

© Aseem Trivedi

Aseem Trivedi was in november en december in België. Zijn bezoek en activiteiten in ons land werden mogelijk gemaakt dankzij de inzet van onder andere de Universiteit Gent en het Cartoonist Rights Network International.