Klimaatwetenschapper Marco Tedesco: ‘De toekomst van Groenland raakt iedereen’

Het smelten van de ijskap van Groenland opent de mogelijkheid van noordelijke scheepvaartroutes. China droomt luidop van een “Noordelijke Zijderoute”, een kortere route richting Europa.

CC0

Klimaatwetenschapper Marco Tedesco liet zijn bureau en klimaatmodellen achter en trok naar de bron van zijn fascinatie: Groenland. Als ware het een ontdekkingsreis schreef hij zijn ervaringen neer in het boek IJs. Het combineert zijn ontzag en verwondering voor een ongerept poolgebied met zijn grote bezorgdheid over het klimaat. ‘Ik wacht op de eerste politicus die durft toegeven dat we het verknoeid hebben.’

Van jongs af aan raakte Marco Tedesco gefascineerd door de witte wereld van sneeuw en ijs. Vandaag is hij een autoriteit op vlak van ijs en gletsjers. Hij onderzoekt de dynamiek van ijsmassa’s en stelt op basis daarvan klimaatmodellen op.

Voor zijn boek IJs liet hij zijn bureau achter en trok naar het bevroren hart van Groenland. Het boek leest als een haast klassieke ontdekkingsreizigerskroniek, maar ook als een erg persoonlijk verhaal over hoe het voelt om de desastreuze impact van de opwarming van de aarde van dichtbij te aanschouwen.

Sneeuw en ijs zag Tedesco pas toen hij acht was. Hij groeide op op het Zuid-Italiaanse platteland. ‘Mijn familie was niet bijzonder welgesteld, dus verre reizen of skivakanties zaten er niet in. Daardoor kon ik pas relatief laat in mijn leven van de schoonheid van ijs en sneeuw proeven.’

Zijn eerste stap op een gletsjer was tijdens een bezoek aan de Dolomieten in het noorden van Italië, toen hij aan zijn doctoraat aan de universiteit van Napels werkte. ‘Ik herinner me het nog goed. Het klinkt misschien kinderachtig, maar ik was bang dat het ijs me zou opslokken. Bij elke stap hoorde ik het onder mijn voeten kraken. Ik kon alleen maar denken dat ik het ijs niet wou verbrijzelen. Tegelijk stond ik er in dat adembenemende landschap en vulden mijn long zich met de meest zuivere lucht. Ik voelde me klaar om opgeslokt te worden door dit majestueuze wezen.’

Door die ervaring wist hij dat hij ooit voet wilde zetten op de ijskap van Groenland. Maar dat bleek niet zo vanzelfsprekend. Na zijn doctoraat, ruilde Tedesco Italië in voor New York waar hij als klimaatwetenschapper bij de NASA aan de slag is en verbonden is aan het Lamont-Doherty Earth Observatory van Columbia University.

‘De bergen van Groenland zijn volledig bedekt met ijs en je wandelt letterlijk over de pieken. Het is haast alsof je door de wolken loopt.’

Daar ontwikkelt hij modellen over de dynamiek van ijs, gletsjers en het polair klimaat, wat een hele andere wetenschappelijke tak is dan die van polaire expedities. Het koste hem jaren om de wending in zijn carrière te maken, maar hij kon uiteindelijk deelnemen aan verschillende wetenschappelijke expedities naar Groenland.

Zijn laatste reis naar de Groenlandse ijskap werd de basis voor zijn boek IJs. Hij schreef het samen met de Italiaanse journalist Alberto Flores d’Arcais.

Wandelen door de wolken

In het boek beschrijft u het landschap van Groenland als een lens voor het zelf. Wat doet de ervaring van aanwezig te zijn op een dergelijke plek met iemand?

Marco Tedesco: Wie wel eens door een hooggebergte trekt, kent het krachtige gevoel dat uitgaat van dat landschap. Als je vanuit de vallei opkijkt naar de toppen voel je de grootsheid van de berg haast fysiek. Het geeft een ander perspectief, die ervaring van nietigheid in het landschap.

Groenland geeft een ander majestueus gevoel. De bergen zijn volledig bedekt met ijs en je wandelt letterlijk over de pieken. Het is haast alsof je door de wolken loopt.

Ik ben een sociaal persoon, maar diep vanbinnen huist een fundamenteel verlangen naar dit soort momenten van stilte en het internaliseren van gevoelens. Daar op het ijs ervoer ik een weidsheid, een openheid. In zo’n groots landschap voel je je klein en nietig. Dat ontwikkelt een heel andere blik dan hier in New York waar ik ondertussen al meer dan twintig jaar woon en werk.

Behalve dat magische landschap roept de ijskap op Groenland bij u ook het beeld van een vijandige plek vol gevaren op. Bekroop u ook het gevoel dat u er als mens niet thuishoorde?

Marco Tedesco: Niet alleen dat, want je raakt ook diep doordrongen van je fragiliteit als mens.

En dan zie je ook de gevolgen van de opwarming van de aarde, van ons collectief gedrag dus, zich voor je ogen ontrollen. Je komt tot de vaststelling dat we als soort bijzonder destructief zijn, ongeacht onze kwetsbaarheid als individu.

U ziet Groenland als een actieve speler die ons klimaat op aarde vorm geeft, en niet als een plek in de marge van onze geologische geschiedenis zoals vaak wordt aangenomen.

Marco Tedesco: Dat is een feit dat veel mensen zich niet realiseren. Groenland wordt gezien als een wat onbekend, verafgelegen eiland, maar het is van enorm belang voor de stabiliteit van het klimaat op aarde, een stabiliteit die ons als soort de kans gaf ons te ontwikkelen.

‘Je komt tot de vaststelling dat we als soort bijzonder destructief zijn, ongeacht onze kwetsbaarheid als individu.’

De opwarming van het klimaat heeft vandaag al een enorme impact op Groenland en het ruimere poolgebied. Wat daar gebeurt zal zich wereldwijd laten voelen.

Dooi is ingezet

Door de klimaattop in november stond klimaat weer hoog op de politieke agenda. Reacties op de gemaakte afspraken in Glasgow zijn op zijn zachts gezegd eerder gemengd. Wat verwacht u van het akkoord?

Marco Tedesco: Niet veel eigenlijk. Je hoort politici en bedrijfsleiders praten over hoop en de nood aan verandering, maar dat refrein wordt al 15 jaar herhaald.

De opwarming van de aarde wordt als een economisch probleem bekeken. Er wordt een prijs geplakt op koolstof, er komt een kredietsysteem… Wat we nodig hebben is een complete paradigmaverschuiving. De natuur is meer dan een bron van te exploiteren grondstoffen. Het gaat om de basis van leven op aarde en van de samenleving zoals we ze kennen.

‘De opwarming van de aarde wordt als een economisch probleem bekeken. Er wordt een prijs op geplakt.’

De huidige aanpak volstaat niet op de opwarming binnen de perken te houden. Het gaat daarvoor te hard. Dit gaat enorme consequenties hebben voor de manier waarop we onze samenleving organiseren. Wie genoeg economische middelen heeft zal de kosten van klimaatverandering kunnen dragen, maar wie dat niet heeft gaat het erg zwaar krijgen.

Wereldleiders konden de nood aan verandering in hun toespraken niet genoeg benadrukken, toch ontbreekt een gevoel van urgentie in de slottekst. Is dat niet frustrerend voor een klimaatwetenschapper?

Marco Tedesco: Absoluut. Politici horen zeggen dat het nu tijd is om te handelen, dat we nu iets moeten doen, dat is al zo vaak herhaald. Ik begrijp dat het verhaal ingewikkeld is en er een waaier aan tegengestelde belangen zijn. Maar iemand gaat toch eens de duidelijke boodschap moeten brengen dat als we de planeet leefbaar willen houden iedereen offers zal moeten brengen.

Het lijkt me niet meer dan logisch dat wie meer heeft, meer moet bijdragen. Je moet geen wetenschapper bij NASA zijn om in te zien dat de wereld verdeeld is in rijk en arm. En dat het rijke deel van de wereldbevolking veel meer schade toebrengt, dus ook meer moet doen om de ergste gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan.

Wat me erg tegensteekt is dat geen enkele politicus durft zeggen dat we het verknoeid hebben. Dat niemand durft toegeven dat de doelen die we 10 jaar geleden opstelden niet meer haalbaar zijn. Dat de discussie nu alleen nog gaat over hoe we de ergste gevolgen van klimaatverandering moeten afweren.

‘Het stelt teleur dat we geen knieval krijgen en gerealiseerd wordt dat we brutaal gefaald hebben.’

Het stelt teleur dat we geen knieval krijgen en gerealiseerd wordt dat we brutaal gefaald hebben. Ik vraag me af wat die onderhandelingen nu nog drijft. Soms gaat het alleen over CO2-krediet en extra geld, maar niet over fundamentele veranderingen.

We blijven volharden om iets te behouden waarvan we weten dat het fout zit. Soms stel ik me vragen bij onze intelligentie als soort.

U schreef in uw boek ook een brief aan uw dochters. Daarin beschrijft u het verlangen om de ervaring in dat ijzige landschap van Groenland met hen te delen. Tegelijk klinkt een grote bezorgdheid over de wereld waarin ze verder zullen opgroeien.

Marco Tedesco: Ik wilde met die brief de diepe liefde voor de natuur met hen delen. Dat is niet eenvoudig in New York. Ik probeer hen zoveel mogelijk met de natuur laten kennismaken, maar het zijn uiteindelijk stadsmeisjes.

Ik heb het idee dat de leefwereld van hun generatie weer een stap verder van de natuur verwijderd is geraakt. Vooral door de dominantie van internet en sociale media. Dat ze nooit een witte neushoorn of blauwe vinvis zullen zien, komt bij mij hard aan.

Maar de generatie van mijn dochters is dan weer meer geneigd om de feitelijkheid van de samenleving uit te dagen en zich vragen te stellen bij de manier waarop de wereld zijn beloop kent. Dat stemt me weer optimistischer. Het geeft me hoop dat er een gevoeligheid groeit voor dat wat van belang is.

Maar zolang er geen grote groep mensen opstaat die veranderingen eist in ons huidige economische systeem en de verdeling van de welvaart wordt het moeilijk om fundamentele veranderingen te realiseren.

Wedloop richting Noordpool

Klimaatverandering zal het aanzien van de Noordpool drastisch veranderen. De arctische regio warmt nu al drie keer zo snel op dan het globale gemiddelde. Verschillende modellen voorspellen dat tegen het einde van deze eeuw de Noordpool tijdens de zomer ijsvrij zal zijn.

De ijskap van Groenland, goed voor zo’n 3,5 triljoen ton ijs, ontstond in een tijdsspanne van 100.000 jaar. Sinds de eeuwwisseling smelt het steeds sneller. Ook zonder wetenschappelijke achtergrond is het niet moeilijk te vatten welke impact dooi zal hebben op de zeespiegel. Het vormt een existentiële bedreiging voor het grootste deel van de wereldbevolking dat dichtbij de kustlijn woont.

‘Ik verwacht een vloedgolf aan investeringen in de poolstreek en een wedloop naar de rijkdommen.’

Maar niet iedereen denkt er zo over. Onder het ijs ligt een schat aan bodemrijkdommen die tot nu toe onbereikbaar waren. Het smelten van het ijs opent de mogelijkheid van noordelijke scheepvaartroutes. China droomt luidop van een “Noordelijke Zijderoute”, een kortere route richting Europa.

Het zou wel eens heel druk kunnen gaan worden op de Noordpool. Daar vreest u voor?

Marco Tedesco: De toekomst zal commerciële investeringen naar de arctische regio brengen. De Noordpool is rijk aan grondstoffen, maar de kost voor de exploitatie ervan is vandaag nog te hoog. De opwarming van de aarde zal dat veranderen.

Niet alleen op de Noordpool trouwens. We staan voor gigantische, nooit eerder geziene verschuivingen in productie. Regio’s die het nu goed doen, zullen het moeilijk krijgen. Ik verwacht een vloedgolf aan investeringen in de poolstreek en een wedloop naar de rijkdommen.

Maar die veranderingen in het poolgebied gaan ook grote gevolgen hebben voor het leven op aarde. De afgelopen 10.000 jaar was het klimaat op de Noordpool stabiel gebleven, waardoor de mensheid zich kon ontwikkelen. Die stabiliteit loopt nu ten einde en laat zich al voelen voor iedereen.

Ik hoop nog steeds op een culturele verschuiving naar een meer respectvolle omgang met de natuur. Dat vereist gedragsveranderingen, koolstofopslag, … Dat alles is belangrijk, maar om de veranderingen die we als mensheid in gang zetten volledig te stoppen is het al te laat. Zeker in het poolgebied.

IJs van Marco Tedesco en Alberto Flores d’Arcais, 160p, ISBN 9789028450592