Deze (buiten)gewone moeder zet Polen op zijn kop

© Xander Stockmans

‘Dag 9: 22 mei 2019. Laatste voorbereidingen. Ons grootste spandoek is vijf meter lang. De slogan: Voor de waardigheid van personen met een handicap. Jakub’s been ligt in het gips. Maar dat zal hem niet stoppen. Hij zal alles geven morgen. En ik ook. We hopen dat de premier ons zal ontvangen.’

Dat schrijft Iwona Hartwich op haar blog in de grootste onafhankelijke krant Gazeta Wyborcza in de aanloop naar een langverwacht burgerprotest. Op dit moment verzamelen demonstranten voor het presidentiële paleis in Warschau. Deze keer geen activisten, maar gewone moeders. Moeders van personen met een handicap.

De vele burgerprotesten voor de rechten van afzonderlijke groepen groeiden de afgelopen jaren in Polen uit tot nationale betogingen tegen de autoritaire regering. Ook dit “gehandicaptenprotest” is iconisch geworden. Honderdduizenden Polen hebben maandenlang naar dit protest toegeleefd.

Hartwich trok samen met andere ouders en hun gehandicapte kinderen, gewapend met rolstoelen en spandoeken, het parlement in Warschau binnen. Daar bleven ze veertig dagen.

Het komt niet uit de lucht vallen. Hartwich vecht al sinds 2009 tegen de bierkaai, voor een betere sociale steun voor personen met een handicap. En dat doet ze met radicale methodes. Niet zo veel mensen hebben het lef om de sacrale plaatsen van de macht in te nemen en zich op te dringen aan de politieke leiders. Hartwich deed het.

In 2014 trok ze, na vijf jaar actievoeren zonder resultaat, samen met andere ouders en hun gehandicapte kinderen gewapend met rolstoelen en spandoeken het parlement in Warschau binnen.

Ze zouden niet vertrekken voor ze een verhoging van hun sociale uitkering hadden gekregen. Die ligt in Polen onder het bestaansminimum.

De actie bombardeerde Hartwich tot nationale bekendheid en trok de aandacht van de hele Poolse samenleving op het lot van personen met een handicap.

Ze deed de parlementsbezetting nog eens fijntjes over in 2018 en die keer ging het er harder aan toe, onder de regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS). De bezetting duurde toen veertig dagen. Uiteindelijk kreeg ze een ingangsverbod: tot 27 mei 2020 mag ze het parlementsgebouw niet meer in.

Update 15 oktober 2019
Iwona Hartwich is verkozen in het Poolse parlement. Ze was opgekomen bij de Burgercoalitie, een conservatief-liberale coalitie van het Burgerplatform van Europees president Donald Tusk en een kleinere liberale partij. Ze heeft nog altijd een ingangsverbod in het parlement, maar ze zocht een andere manier om binnen te raken. Ze kwam gewoon zélf op bij de parlementsverkiezingen en raakte verkozen. Nu zal ze de strijd voor meer rechten voor personen met een handicap binnenin de macht verder zetten. Hartwichs verhaal leert dat dit een unieke verwezenlijking is.

Hartwich werd een symbool van de strijd voor de waardigheid van de zwaksten in de samenleving. Wat haar het mikpunt van zowel bewondering als haat maakt, is dat ze het ware gezicht van een partij onthult die zich profileert als sociaal.

Het leverde haar in 2018 de award “Supervrouw van het jaar” op van het bekendste vrouwenblad van Polen.

© Xander Stockmans

De brede erkenning die Hartwich te beurt valt – opkomen voor de zwaksten valt ook bij de achterban van PiS in goede aarde – maakt regeringspartij PiS zenuwachtig. Ze was dan ook het voorwerp van persoonlijke aanvallen van premier, president, Kamervoorzitter en vele andere hooggeplaatste PiS-politici.

De meest gevreesde tegenstander van PiS? Je zou het haar niet nageven als je haar in de keuken de soep ziet klaarmaken voor haar vijfentwintigjarige zoon Jakub. Want Hartwich is eerst en vooral dit gebleven: een gewone Poolse moeder gedreven door liefde voor haar zoon. Jakub is zwaar gehandicapt en zit in een rolstoel.

Iwona Hartwich: Veel mensen begrijpen niet dat ik een gewone moeder ben die zorgt voor een zwaar gehandicapte zoon. Als ze me op de grote podia en in die bekende bladen zien staan, denken ze dat ik een activist ben bij een organisatie. Maar ik beweer niet de leider te zijn van een beweging. Ik vertegenwoordig alleen mezelf en mijn zoon.

‘Ik ben een gewone moeder. Maar geen enkele regering heeft de situatie van personen met een handicap verbeterd zonder dat we daar zélf voor vochten.’

Wat ik weet, is dat ik mijn job moest opgeven om voor Jakub te zorgen. Daardoor halveerde het inkomen van ons gezin. We kregen een uitkering van 100 euro en zelfs die pakte de overheid ons af omdat we juist boven de maximum inkomensgrens uitkwamen. Toen was voor mij de maat vol. Ik kon het niet meer aan.

Ons eerste protest in 2009, voor het gebouw van de toenmalige premier Donald Tusk, was echt een wanhoopsdaad. En tien jaar later ben ik nog altijd aan het vechten.

Waarvoor strijden jullie?

Iwona Hartwich: Al tien jaar eisen wij menswaardige leefomstandigheden, een verhoging van de sociale uitkering tot boven het bestaansminimum, de afschaffing van het maximum inkomen om er recht op te hebben, de terugbetaling van zorgproducten, geneesmiddelen en revalidatieverblijven, en de invoering van een gratis sociaal werker in de woonplaats. Allemaal zaken die in andere Europese landen al bestaan.

De sociale uitkering die Jakub krijgt, bedraagt 217 euro. We noemen dat hongergeld. Maar het gaat ons niet alleen om geld. Het gaat erom mensen te zien in hun waardigheid en autonomie. Ik wil niet dat Jakub zijn hele leven opgesloten blijft tussen vier muren. Ik wil dat hij zijn leven met waardigheid kan uitbouwen.

In Polen hebben personen met een handicap geen thuisbegeleider. Daarom moeten ouders hun job opgeven om voor hen te zorgen. Wat vaak leidt tot armoede. Wij vragen dat elke persoon met een handicap een sociaal werker krijgt toegewezen. Dan zou Jakub een job kunnen uitoefenen met een eigen inkomen.

Waarom heb je opgeroepen tot de demonstratie van 23 mei?

Iwona Hartwich: Om een jaar na onze bezetting van het parlement te zeggen: hallo, we zijn hier nog. We zijn niet in lucht opgegaan. En er is niks veranderd. Geen enkele Poolse regering heeft de situatie van personen met een handicap verbeterd zonder dat wij daar zélf voor hebben gestreden. Niemand heeft ons als gelijke gesprekspartner behandeld.

© Xander Stockmans

Waar ben je na al die jaren het meest trots op?

Iwona Hartwich: Op de impact van onze eerste bezetting van het parlement in 2014. Voor 117.000 families werd de uitkering verhoogd. Ook in 2018 werd de uitkering voor 280.000 mensen een beetje verhoogd. Maar wij strijden niet om kruimels toegeworpen te krijgen, om ons te doen zwijgen. Wij strijden voor volledig gelijke kansen en een sterk uitgebouwde sociale zekerheid.

Een opvallend resultaat is dat je zoon Jakub verkozen raakte in de gemeenteraad van Toruń.

Iwona Hartwich: Ja! Hij werd het eerste gemeenteraadslid van Toruń ooit in een rolstoel. Hij is er enorm trots op. Dit is het bewijs dat veel mensen ons in stilte steunen. Niet alleen via demonstraties, maar met hun stem in de verkiezingen. Jakub maakte zelf de keuze om op een lijst te gaan staan. Het Burgerplatform, de partij van Tusk, had hem gevraagd. Hij deed mee als onafhankelijke en werd verkozen.

Jakub, kom je er even bijzitten? Kan je iets vertellen over je plannen in de gemeenteraad?

Jakub Hartwich: Nu kan ik in de gemeenteraad zélf opkomen voor de verbetering van de situatie van personen met een handicap in onze stad. Ik kon al bekomen dat onze stad meer revalidatieprojecten begeleidt en dat er eindelijk parkeerplaatsen voor personen met een handicap werden ingericht voor het ziekenhuis.

Maar ik ben nog maar juist begonnen. Mijn hoofddoel is dat de stad Toruń geld vrijmaakt om de sociale uitkering op te trekken. Zo kan Toruń een voorbeeld worden voor het hele land.

Iwona Hartwich: Het gaat niet alleen om geld. Zonder mij geraakt Jakub bijvoorbeeld niet in de gemeenteraad. Met een sociaal werker zou alleen kunnen gaan wonen en onafhankelijker worden. Maar nu maakt de staat het ons onmogelijk. Door onze protesten is Jakub zich nu ook bewuster van zijn dromen. Maar dat maakt ook extra moeilijk als die niet ingevuld worden.

De voorbije tien dagen hield Iwona Hartwich in de aanloop naar het protest van vandaag een blog bij in de grootste onafhankelijke krant Gazeta Wyborcza. Dit zijn de belangrijkste fragmenten:

Dag 1: 14 mei 2019. ‘Ik ontvang berichten van mensen in het hele het land die zeggen dat ze naar de demonstratie gaan komen. Over bussen die ze inleggen. Ze sturen me foto’s van de treintickets die ze al kochten. Ik schreef een brief aan president Duda. Over zijn gebrek aan empathie en begrip voor onze problemen. Ik weet nog toen hij in april 2018 in het parlement tegen ons zei om naar naar huis te gaan, omdat hij het zou regelen. Het is nog altijd niet geregeld.’
Dag 2: 15 mei 2019. ‘We konden een podium op de kop tikken. Daar zullen we performances om het leven van een persoon met handicap uit te beelden.’
Dag 3: 16 mei 2019. ‘Ik kreeg veel voorstellen van slogans: We zullen oordelen over uw genade, 40 dagen die Polen schokten, De strijd gaat voort, De regering weet niet met wie ze te maken heeft. En mijn persoonlijke favoriet: Geen vrijheid zonder solidariteit.’
Dag 5: 18 mei 2019. ‘We kregen de steun van een Poolse medaillewinnaar van de Paralympische Spelen.’
Dag 6: 19 mei 2019. ‘Vandaag kreeg ik non-stop vragen van ouders over het voorstel van de premier. Hij zei dat er een hogere uitkering zou komen. Mensen vragen zich af of het protest van 23 mei nu nog wel doorgaat. PiS-parlementslid Krystyna Pawłowicz schreef op Twitter: “Neem het aanbod van PiS aan en gelast de demonstratie af! We vragen een stem voor PiS!” Maar ik kan me niet voorstellen dat we nu zouden stoppen. De belofte van de premier is een slag in het gezicht. Eerst zei hij dat er geen geld was, dat de staat bankroet zou gaan. En nu kan het plots wel? Dan hadden ze ons daarvoor dus belogen. Vier dagen voor onze demonstratie, zeven dagen voor de verkiezingen hiermee afkomen, dat is politiek cynisme. Als hij geloofwaardig wil zijn, kan hij donderdag met een ontwerp van de wet komen. En dan kan hij zijn excuses aanbieden voor de vernederingen en het geweld dat wij moesten ondergaan tijdens ons protest in het parlement vorig jaar.’
Dag 7: 20 mei 2019. ‘De grootste leerkrachtenvakbond ZNP verklaart zijn steun en zal mobiliseren voor de demonstratie.’
Dag 8: 21 mei 2019. ‘We kennen nog altijd niet de details van het voorstel van de premier.’

Dit is de laatste demonstratie voor de Europese verkiezingen van zondag. Die worden beleefd alsof het nationale verkiezingen waren. Vele PiS-politici noemden de demonstratie van Hartwich “partijpolitiek”. Het protest van personen met een handicap kan nochtans rekenen op steun over het hele politieke spectrum. Maar het zijn de progressieve partijen die het burgerprotest electoraal kunnen verzilveren.

Zondag zal blijken of de autoritaire regeringspartij PiS verslagen kan worden door een nieuwe pro-Europese alliantie tussen conservatieve en progressieve partijen, en de nieuwe sociaaldemocratische partij Wiosna van Robert Biedroń.

Wiosna is de politieke vertaling van het veelvuldige burgerprotest van de afgelopen jaren. Veel gewone mensen die via de spontane burgerprotesten maatschappelijk actief werden, staan nu op de lijst bij Wiosna. De partij mikt op zes verkozenen in het Europees Parlement en zal toetreden tot de fractie van de sociaaldemocraten. Maar vooral hebben ze hun zinnen gezet op het Poolse parlement. In het najaar vinden in Polen levensbelangrijke parlementsverkiezingen plaats.

Polen gaat door een woelig verkiezingsjaar. De grote druk van onderuit heeft al geleid tot een sterkere oppositie, tot nieuwe politieke allianties en nieuwe progressieve partijen. PiS uit de volgende regering houden, lijkt een realistisch vooruitzicht. Overweeg je zelf om in de arena te stappen?

Iwona Hartwich: Eerst en vooral, het protest voor de rechten van personen met een handicap is niet gebonden aan een partij. Alle oppositiepartijen hebben ons manifest ondertekend, zodat wij alle partijen aan beloftes kunnen houden. Maar los daarvan denk ik eraan om zelf in de politiek te gaan.

Misschien ga ik meedoen aan de parlementsverkiezingen in november. Ik denk dat ik een kans maak, omdat ik inmiddels bekend ben geworden. Ik heb lang genoeg gerekend op de politici. Als ik in het parlement zelf iets zou kunnen veranderen, waarom zou ik dat niet doen? Bij welke partij weet ik nog niet. Ik kijk met goede hoop naar Wiosna, de nieuwe progressieve partij van Robert Biedroń.

‘Misschien ga ik meedoen aan de verkiezingen in november. Ik kijk met goede hoop naar Wiosna, de nieuwe progressieve partij van Robert Biedroń.’

Je protest is uitgegroeid tot een breed gedeeld protest van de actieve civiele samenleving.

Iwona Hartwich: We krijgen veel steun van ngo’s, van activistengroepen, van leerkrachten en van de grote beweging Nationale Vrouwenstaking. Het beste zou zijn als de politie en de mijnwerkers zouden meedoen. Als die het werk neerleggen om loonsverhoging te eisen, willigt de regering onmiddellijk hun eisen in. Wij hebben niet zo’n instrument om de regering het mes op de keel te zetten.

Hoe kunnen wij staken? Stoppen om voor onze kinderen te zorgen? Een extreme vorm van protest zou zijn, om voor één dag alle kinderen met een handicap in de instellingen te droppen. Het systeem zou meteen breken. Maar wij zijn ouders. Wij doen dat niet met onze kinderen.

Laten we even terugblikken. Waarom wilde je in 2014 het parlement binnentrekken?

Iwona Hartwich: Alle camera’s zouden op ons gericht zijn en het hele land zou ons leren kennen.

Was het moeilijk om andere ouders te overtuigen om mee te doen?

Iwona Hartwich: Doordat we soms deelnemen aan revalidatiereizen zijn we aangesloten op een netwerk van ouders. Het is een vrij hechte gemeenschap. Zonder die steun zou ik het niet volhouden.

Maar veel ouders zijn depressief, ze vinden niet de kracht om naast de zorg voor hun kind ook nog eens aan een protest deel te nemen. Ik probeerde hen te inspireren. En ik kon een aantal ouders overtuigen om mee te doen. Als je weet hoe moeilijk zij het hebben, dan weet je hoe bijzonder onze actie was. En zelfs zij die thuisbleven, steunden ons.

Vier jaar later hebben jullie die radicale actie nog eens overgedaan. Waarom?

Iwona Hartwich: Omdat de sociale uitkering nog altijd geen waardig leven mogelijk maakte. Weet je hoeveel buitengewone kosten wij hebben aan de zorg voor onze kinderen? En alles wordt ook duurder. Deze keer was PiS de regering. En nog nooit werden we zo zwaar vernederd als toen.

© Xander Stockmans

Wat is er gebeurd?

Iwona Hartwich: We werden behandeld als minder dan mensen. Parlementsvoorzitter Marek Kuchciński liet de toiletten op slot doen en sloot de liften af. Dan kwam de kinderrechtencommissaris met ons spreken. Even later kregen we te horen dat wij de rechten van onze kinderen schonden door hen in die omstandigheden te plaatsen.

Senaatsvoorzitter Stanisław Karczewski zei dat we epidemieën en ziektes in het parlement verspreidden door de slechte hygiënische omstandigheden die ze zelf hadden gecreëerd. Krystyna Pawłowicz, parlementslid en lid van de Nationale Raad voor de Rechterlijke Macht die de rechters benoemt, deed teken met haar neus toen ze voorbij ons liep. Dat we stonken. Ziedaar de sociale partij PiS.

En toen er in het parlement een NAVO-vergadering was, liet Kuchciński een gordijn hangen tussen ons en de rest van de gang. Om ons onzichtbaar te maken voor de hoogwaardigheidsbekleders. Het gordijn van de schaamte, noemde ik dat.

Twee weken geleden won een fotograaf van de krant Gazeta Wyborcza de nationale prijs voor persfoto van het jaar. Op de foto is te zien hoe Hartwich in een chaos van duwen en trekken hardhandig wordt aangepakt door een bewaker van het parlement. ‘Als ik naar deze foto kijk, doet mijn moederhart pijn’, zegt Hartwich. ‘Ik zie vooral de arm van mijn zoon Jakub die de bewaker probeert te stoppen. Toen is er iets gebroken in mij. Deze foto is geen momentopname. Hij toont hoe de hele periode in het parlement eruit zag: geen medeleven, geen hulp.’

Iwona Hartwich: Het was parlementsvoorzitter Kuchciński die de bewakers de toestemming had gegeven om geweld tegen ons te gebruiken. Dat gebeurde toen we een spandoek uit het raam van het parlementsgebouw probeerden te hangen. Er ontstond chaos. Bewakers vielen ons aan.

Grote mannen die moeders van kinderen met een handicap aanvallen, terwijl de kinderen toekijken. Traumatiserend. Achteraf weigerden drie dokters mijn verwondingen vast te stellen. Ze kennen mij. Ik ben een nationaal bekend figuur geworden.

Hoe reageerde de Katholieke Kerk op dat geweld tegen de zwaksten?

Iwona Hartwich: Bij onze eerst bezetting van het parlement in 2014 had de invloedrijke katholieke Radio Maria niets dan lof voor onze actie. Maar nu PiS – hun favoriete politieke partij – de regering is, zijn we plots volksvijanden. Nochtans zijn we dezelfde mensen die vechten voor dezelfde eisen.

De kardinaal bezocht ons in het parlement, nadat ik hem daar drie keer toe had opgeroepen. Hij wilde niets in de media verklaren. Hij zou alleen voor ons bidden.

‘Als je opkomt voor een verbetering van je leefomstandigheden, ben je een lastpost. Als je zwijgt, ben je een goede burger.’

Hoe werden jullie in de media voorgesteld?

Iwona Hartwich: Veel journalisten waren sterk begaan met ons lot. Toen Jakub sprak voor de camera’s begonnen journalisten en cameramannen zelfs te huilen.

Eén televisiecrew stond wat verderop, onbewogen: die van de Poolse publieke televisiezender TVP Info. Diezelfde dag nog zagen we het verslag van Danuta Holecka, het bekendste nieuwsanker van Polen, op het avondjournaal. Op neutrale toon las ze het “nieuws” voor: ‘Avonturiers blokkeren parlement’. Avonturiers, kan je je dat inbeelden?

© Xander Stockmans

Wanneer is het protest dan uiteindelijk gestopt?

Iwona Hartwich: Premier Mateusz Morawiecki kwam met ons spreken. Hij viel uit de lucht. Hij wist niks van de omstandigheden waarin personen met een handicap en hun families in Polen leven. Het protest eindigde na veertig dagen.

Tijdens onze demonstratie op 23 mei lezen we een verklaring voor aan het parlementsgebouw, want binnen kan ik niet meer gaan. We hebben een ingangsverbod gekregen tot 27 mei 2020.

Ik ben blijkbaar een van de grootste vijanden van deze regering omdat Polen van alle politieke kleuren sympathiseren met ons protest. Daarom zijn we gevaarlijk voor PiS en daarom komt er zoveel haat uit hun richting. In het begin lag ik daar wakker van. Ik moest ervan huilen. Maar nu beschouw ik dat als een verspilling van tijd en energie.

Ik ben er trouwens van overtuigd dat de geheime dienst mijn telefoon afluistert. Dat is niet meer verwonderlijk met deze regering. Verschillende activisten worden afgeluisterd. Ze zien ons als een probleem. Als je opkomt voor een verbetering van je leefomstandigheden, ben je een lastpost. Als je zwijgt, ben je een goede burger.