Interview

All Eyes On Wagner volgt Russische huurlingen in Afrika

Dimitri Zufferey: ‘Wagner bestaat nog, maar het is niet duidelijk wie er aan het hoofd staat’

Thibault Coigniez

19 oktober 2024 • 12 min leestijd

Ruim een jaar na de dood van Wagnerleider Jevgeni Prigozjin zijn de Russische huurlingen nog altijd zeer actief in Afrika. Maar met de komst van nieuwe milities, zoals het Africa Corps, is het landschap versplinterd. Dimitri Zufferey, onderzoeker bij All Eyes On Wagner, geeft tekst en uitleg.

Met een kransneerlegging herdachten de Russische paramilitair Dimitri Sytyi en Hassan Bouba, minister van Vee en Dierenwelzijn in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR), de dood van Jevgeni Prigozjin, de beruchte oprichter van het Wagnerhuurlingenleger. Op de achtergrond hangt een spandoek met een foto van Prigozjin en het opschrift: ‘Onze goede vriend staat voor altijd in ons hart gegrift.’

Op 23 augustus was het namelijk exact een jaar geleden dat Prigozjin en andere Wagnerprominenten het leven lieten in een vliegtuigcrash. Niemand twijfelde eraan dat het Kremlin achter de crash zat. Twee maanden eerder had Prigozjin immers het regime van Poetin uitgedaagd door met zijn huurlingen richting Moskou te marcheren.

Het onderzoekscollectief All Eyes on Wagner deelde op X meteen een foto van die herdenkingsplechtigheid. ‘Russen houden van symbolische verjaardagen, dus we zullen de vinger aan de pols houden’, vertelt Dimitri Zufferey in een uitgebreid gesprek met MO*.

Zufferey maakt deel uit van het onderzoekscollectief dat sinds 2021 de activiteiten van Wagner op de voet volgt. Daarvoor hanteren de medewerkers zogenaamde Open Source Intelligence-technieken, beter bekend als OSINT, waarbij ze online foto’s en video’s lokaliseren en analyseren.

Samen met medeonderzoeker Lou Osborn bundelde Zufferey de ontdekkingen van All Eyes on Wagner in het boek Wagner (2023). Daaruit blijkt ook hoe Wagner erin slaagde om uitgebreide partnerschappen met verschillende Afrikaanse landen, zoals de Centraal Afrikaanse Republiek en Mali, te ontwikkelen.

In november vorig jaar riep het Kremlin het Africa Corps in het leven. Dat zou de activiteiten van Wagner op het Afrikaanse continent moeten voortzetten. Al heerst er veel onduidelijkheid wat dit Africa Corps nu precies inhoudt en of Wagner daarmee van het toneel is verdwenen.

Rotatie van Russische huurlingen

Wat is het verschil tussen het Africa Corps en Wagner?

Dimitri Zufferey: ‘Het Africa Corps wordt geleid door de Russische militaire geheime diensten en zijn huurlingen opereren vooral in de Sahel. Maar in die regio zijn ook nog Wagnerhuurlingen aanwezig. De twee groepen bestaan naast elkaar, en het is dus moeilijk om ze gescheiden te houden.’

‘Er heerst ook veel begripsverwarring. Door toedoen van de media is Wagner synoniem komen te staan met 'Russische huurlingen'. Dat is ook wel begrijpelijk, want Russische paramilitairen kleden zich allemaal in dezelfde camouflageoutfit of T-shirt met wit-blauwe strepen, overigens het symbool van de Russisch geheime diensten. Zet een Wagnerhuurling naast iemand van het Africa Corps en je merkt weinig verschil.’

Hoe merk je die verwarring in de praktijk?

Dimitri Zufferey: ‘Wagner zou opgedoken zijn in Venezuela, maar de Venezolanen herkenden het onderscheid niet tussen een privéagent, een paramilitair of een Wagnerlid. Iemand in uniform die Russisch praat was voor hen voldoende.’

‘Het ging waarschijnlijk om huurlingen van een andere kleine militie die we aanduiden met de term ‘‘Private Military Company’’ (PMC). Al hebben sommigen van die huurlingen in het verleden misschien wel voor Wagner gewerkt. Veel Russische paramilitairen werken immers met tijdelijke contracten. Als hun contract niet verlengd wordt, stappen ze zonder problemen over naar een andere paramilitaire groep.’

Vormt zo’n rotatiesysteem de regel?

Dimitri Zufferey: ‘Absoluut. Dimitri Oetkin, die samen met Prigozjin in de vliegtuigcrash omkwam, was eerst aan de slag bij het Slavonic Corps en Moran Security. Zelfs één van de prominentste figuren binnen Wagner was dus eerder actief bij andere PMC’s.’

‘Door die voortdurende circulatie beschikken we dus niet over accurate ledenlijsten van het Africa Corps of van Wagner en blijft alles erg vaag. Voor journalisten en beleidsmakers is het dan veel makkelijker om elke Russische paramilitair als een Wagnerlid te bestempelen.’

Bestaat er dan geen verschil in de doelstellingen van Wagner en het Africa Corps?

Dimitri Zufferey: ‘Neen, hun doelstellingen zijn exact dezelfde: toegang tot grondstoffen in ruil voor militaire bescherming, training en waarborging van politieke invloed. In Mali zagen we dat sommige identificatienummers van leden van het Africa Corps overeenkwamen met die van Wagnermilitieleden. Er is dus zelfs overlap tussen beide groepen.’

‘De Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) vormt wel een uitzondering. Dat land blijft een nauwe band met het oude Wagner onderhouden. Dimitri Sytyi, die onder Prigozjin verantwoordelijk was voor de logistiek, is er nog nadrukkelijk aanwezig. Uit foto’s blijkt dat hij nog steeds omringd wordt door ministers en ander hoge piefen. Die nabijheid tussen Wagner en de CAR zal niet snel verdwijnen.’

Wagner verbrokkelt

Toen Prigozjin nog leefde, gebruikte het Kremlin Wagner om het vuile werk op te knappen. Zo kon het zich enigszins distantiëren van het brute geweld van de huurlingen. In jullie boek benoemen jullie dat als plausible deniability, wat erop neerkomt dat het Kremlin elke verantwoordelijkheid ontkent. Is dat principe ook bij het Africa Corps van toepassing?

Dimitri Zufferey: ‘Tot op vandaag is er officieel geen sprake van een direct verband tussen het Kremlin en het Africa Corps. Al weet iedereen dat de Russische geheime diensten erachter zitten. Ook bij Wagner heeft het Kremlin zijn aandeel altijd staalhard ontkend.’

‘Maar die plausible deniability verliest een beetje van haar waarde. Want achter het Africa Corps zit overduidelijk een economisch verlengstuk. Zo onderhandelen de bedrijfsleiders van het Russische atoomagentschap Rosatom in Mali en Burkina Faso over contracten, en het Kremlin probeert dat niet eens te verdoezelen.’

‘Met Prigozjin had je een directe verbinding tussen de militieleider en zijn belangrijkste politieke cliënten. Zo onderhandelde hij bijvoorbeeld rechtstreeks met de Libische krijgsheer Khalifa Haftar. Maar zo’n figuur is er niet meer. Wagner bestaat nog, maar het is uitermate lastig om te bepalen wie er aan het hoofd staat.’

Wat is dan nog de invloed van het Kremlin?

Dimitri Zufferey: ‘Die is sinds de dood van Prigozjin enkel nog toegenomen. De versplintering van de commandostructuur vloeit er rechtstreeks uit voort. Het Kremlin heeft geprobeerd om de resten van Wagner zo veel mogelijk te verbrokkelen. In Mali heb je het Africa Corps, in de CAR is er het historische Wagner en tot eind augustus had je in Burkina Faso de Bear Brigade. Om van de vele kleine PMC’s nog maar te zwijgen.’

‘Het regime van Poetin vermijdt zo dat één militieleider te veel macht naar zich toe kan trekken. Ook al heeft Prigozjin met zijn mars het Rode Plein in Moskou nooit bereikt, hij heeft een blijvend trauma in het Kremlin veroorzaakt.’

Ondanks die immense invloed van de Russische huurlingen blijft hun aantal in Afrika beperkt. Hoe valt dat te rijmen?

Dimitri Zufferey: ‘In eerste instantie gaat het vooral om instructeurs die de plaatselijke troepen moeten opleiden om het zittende regime te beschermen en staatsgrepen te beletten. Daarvan heb je er per definitie minder nodig dan van grondtroepen. Je moet dus niet denken dat er 50.000 Russische huurlingen in elk Afrikaans land zitten. Op het hoogtepunt van hun macht in 2021 zaten er in heel Afrika 5000 à 10.000. Dat is een peulschil.’

‘Er zijn ook grote verschillen tussen de landen onderling. In Mali zijn er amper 2000 huurlingen om een gigantisch grondgebied te dekken, terwijl in Burkina Faso de 300 paramilitairen vooral als een soort pretoriaanse garde dienden om de zittende president in het zadel te houden. Al kunnen die militaire activiteiten natuurlijk wijzigen.’

En op welke manier uit zich dat dan?

Dimitri Zufferey: ‘Om de militaire bedrijvigheid van Wagner te monitoren, houden we bijvoorbeeld vliegtuigen in de gaten. Bij de ontplooiing van de activiteiten in Mali in 2021 landde er een resem Iljoesjin 76-vrachtvliegtuigen met een enorme berg materiaal. Zodra we ergens foto’s van Iljoesjins opmerken, weten we dat daar een nieuwe missie op til is.’

‘Bij zulke militaire missies gaat het meestal om de inzet van extreem goed getrainde huurlingen, vaak opgeleid door de Russisch geheime diensten. Deze mannen hebben al een aantal jaren ervaring die ze delen met de lokale troepen.’

‘Russische huurlingen vechten ook zelden in de eerste linie. Als ze zich al in het heetst van de strijd wagen, gaat het telkens om één à twee personen per voertuig. Je zal nooit tientallen huurlingen zich samen zien verplaatsen.’

Russisch machtsblok

In Tinzaouaten, een stadje in het noorden van Mali, slaagden Toearegrebellen er op 27 juli in om meer dan vijftig Russische paramilitairen te doden. Het is Wagners grootste nederlaag in Afrika tot nu toe. Als wraakactie volgde een maand later een droneaanval, waarbij een twintigtal burgers omkwam.

Begin oktober trokken legervoertuigen met Malinese soldaten en Wagnerhuurlingen vanuit hun basis in Kidal naar het noorden, in de hoop Tinzaouaten terug in te nemen. Volgens informatie die All Eyes On Wagner op X deelde, kampte het konvooi met logistieke problemen, waardoor het al snel rechtsomkeer moest maken.

In tegenstelling tot andere analisten meent Zufferey niet dat dit verlies de huurlingen grote schade heeft berokkend. ‘Uiteindelijk toonden ze de bereidheid om hun leven in de strijd te werpen. Dat is toch een redelijk sterke propagandaboodschap. En door de goudmijnen en de strategische nabijheid van Niger en Libië zullen ze niet geneigd zijn om dat terrein in Noord-Mali zomaar op te geven.’

‘Bovendien nadert het winterseizoen in Oekraïne, waardoor de militaire operaties daar op een lager pitje komen te staan. Het is dus perfect denkbaar dat PMC’s zich de komende maanden opnieuw meer op Mali zullen richten, in de hoop terrein terug te winnen. Het is niet toevallig dat Wagner de strategische stad Kidal uitgerekend in het najaar van 2023 op de Toearegrebellen veroverde. Beschouw het als seizoensarbeid.’

De nederlaag in Tinzaouaten zal de toekomstige Russische activiteiten in de Sahel dus niet hypothekeren?

Dimitri Zufferey: ‘Niet meteen. We mogen ook niet vergeten dat veel figuren binnen de Afrikaanse elite hun scholing in Rusland hebben gehad. Kolonel Sadio Camara, de huidige Malinese minister van Defensie, heeft er een hele reeks militaire vormingen gekregen. Voor zulke mensen voelt de Russische samenwerking erg vertrouwd.’

‘In landen als Niger zal de Russische paramilitaire aanwezigheid in de komende weken waarschijnlijk zelfs nog toenemen. Zeker nu de Amerikanen hun legerbasis nabij de hoofdstad Niamey hebben verlaten.’

‘Net als in Burkina Faso zullen ze eerst met een beperkt troepenaantal de hoofdstad proberen te controleren om vervolgens richting Mali en Libië uit te breiden. Al blijft het gissen wanneer we de Iljoesjins massaal op het vliegveld van Niamey zullen zien landen.’

Hoe groot acht u de kans dat Russische militieleden ook in Libië invloed zullen verwerven en zo een machtsblok van de Middellandse Zee tot diep in de Sahel kunnen uitbouwen?

Dimitri Zufferey: ‘Die kans is zeer reëel. Al onder Prigozjin bestonden er contacten tussen Wagner en het regime van Khalifa Haftar, die een groot deel van Libië controleert. Voor Wagner fungeert de Libische luchtvaartbasis van Al Khadim nu al als een logistieke draaischijf tussen Syrië en de Sahel.’

‘Mocht Wagner erin slagen om een machtscorridor te creëren tussen Libië en de Sahel, dan krijgt het een enorme hefboom in handen. Rusland kan dan de migratiestromen in de regio grotendeels manipuleren en gebruiken als chantagemiddel tegen Europa. Net zoals ze in 2021 aan de grens tussen Belarus en Polen hebben gedaan.’

‘Maar dat blijft speculatie. Want de Russische paramilitairen handelen totaal onberekenbaar. Wie had durven te denken dat Prigozjin naar Moskou zou optrekken? Of dat Poetin hem twee maanden later alsnog zou elimineren? De Russen beheersen de kunst van het drama. De ontwikkelingen en tragedies die uit hun beslissingen voortvloeien, zijn niet te voorspellen.’

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.