Disarming Design: ‘Alles is verbonden met politiek’

![Alice Devenyns](//images.mo.be/sites/default/files/styles/3_2_standard_photo_format/public/field/image/56610_104170_UIEiWG.jpg?itok=1gTLoswP " "Proudly Made in Palestina", Design Museum Gent")

“Proudly Made in Palestina”, Design Museum Gent

Alice Devenyns​

Enkel als je in Palestina leeft kan je ook werkelijk de Palestijnse realiteit vatten en begrijpen, zeggen veel Palestijnen. Het design label Disarming Design From Palestine brengt ons niet naar Palestina, maar brengt een stukje Palestina naar ons. Disarming Design wil met zijn producten vooral vertellen wat het vandaag betekent in Palestina te leven en te overleven.Disarming Design from Palestine is een opmerkelijk design label uit Palestina. Het label ontwerpt, vervaardigt en verkoopt nieuwe, alledaagse producten en gebruiksvoorwerpen aan de hand van bestaande Palestijnse productieprocessen. Internationale en Palestijnse designers komen samen met lokale ambachtslieden tot vernieuwende ideeën en ontwerpen.

Op die manier wil het label een nieuwe dimensie toevoegen aan de bestaande traditionele representaties van Palestijnse handwerk. “Erfgoed in een moderne context plaatsen aan de hand van een specifiek verhaal over de huidige realiteit”, dat is waar Disarming Design voor staat.

Het hele proces van ontwerp tot productie vindt plaats in de Bezette Gebieden, zowel in Jeruzalem, de Gazastrook als de Westelijke Jordaanoever. Ook gebruikt het designlabel zoveel mogelijk lokale grondstoffen en materialen. Disarming Design is dan wel gegroeid uit een internationale samenwerking, de voorwerpen en producten zijn op en top Palestijns.

Disarming Design: wie, wat, waar?

Het design label groeide in 2012, nadat het Nederlandse ICCO, de Interkerkelijke Coördinatie Commissie Ontwikkelingssamenwerking, Annelys De Vet had benaderd voor een samenwerking. Het ICCO wilde de verkoop van Palestijnse producten in Nederland en omstreken ondersteunen en verder uitbouwen.

Eerder had Annelys De Vet, vanuit haar achtergrond als designer, een ‘Subjective Atlas of Palestine’ (2007) ontwikkeld, waarbij het Palestijnse dagelijkse leven van binnenuit, door zo’n 30 lokale kunstenaars en ontwerpers in kaart gebracht werd. Dit was De Vets eerste aanraking met en het begin van een hobbelig parcours doorheen de Palestijnse bezette gebieden. Nadien kwam ze bij the International Academy of Art Palestine terecht, en uit deze ervaringen groeide dan de uiteindelijke idee om een design label op te starten.

Disarming Design begon in 2012 met de lancering van enkele objecten. Deze voorwerpen werden ontworpen door studenten van de International Academy of Arts Palestine en het Sandberg Instituut Amsterdam. Ze werden geproduceerd bij verschillende ambachtslui in de Westelijke Jordaanoever. Inmiddels werkte Disarming Design samen met meer dan 75 internationale en Palestijnse designers, en heeft het label zo’n 60 ontwerpen in productie. Alleen al afgelopen jaar werden er 2000 items geproduceerd.

Via de inrichting van een webshop, het organiseren van tijdelijke tentoonstellingen en het lanceren van pop-up stores, probeert het design label deze alledaagse objecten zo toegankelijk mogelijk te maken voor een breed publiek. Disarming Design werd reeds tentoongesteld in onder andere het Boijmans van Beuningen Museum in Rotterdam, Bozar en Wiels in Brussel en op het Art & Film Festival Eye on Palestine in Gent.

Verder organiseert Disarming Design jaarlijks create-shops, waar ontwerpers en producenten samen nieuwe ideeën en ontwerpen uitwerken. Annelys neemt haar masterstudenten van het Sandberg Instituut Amsterdam mee naar de Palestijnse bezette gebieden om deel te nemen aan de create-shops. Het is in deze create-shops dat internationaal en lokaal elkaar ontmoeten.

Alledaagse realiteiten als alternatief

Disarming Design wil met deze voorwerpen alternatieve narratieven over hedendaagse Palestina aan de man brengen. Alledaagse ervaringen en persoonlijke verhalen, die meestal het nieuws niet halen, worden door Disarming Design vertaald naar bruikbare objecten en zo in de spotlight gezet. De Vet: ‘Het Palestijnse volk mag dan geen recht hebben op vrij verkeer, verhalen wel.’

‘Het Palestijnse volk mag dan geen recht hebben op vrij verkeer, verhalen wel.’

Deze narratieven en perspectieven proberen voornamelijk een alternatief te bieden voor het heersende media-beeld van de Palestijnse situatie. Doorgaans worden Palestijnen als agressief afgebeeld en wordt de Palestijnse situatie erg zwart-wit voorgesteld. Disarming Design wil met deze collectie van alledaagse gebruiksvoorwerpen proberen om de heersende Palestijnse beeldvorming in de media te “ontwapenen”.

Het label wil voor één keer niet de gewelddadige aspecten van terreur en geweld in de verf zetten zoals dat doorgaans in de media gebeurt, maar wel de menselijke kant van de realiteit. Wat Disarming Design wil bereiken, is laten zien dat Palestijnen mensen zijn, met alledaagse gevoelens, verlangens en zorgen. Wat betekent het op een menselijk niveau om onder de bezetting te leven? Dat is het gesprek dat Disarming Design wil voeren.

Annelys De Vet in video over Disarming Design, Design Museum Gent

Alice Devenyns​

Politiek als underdog

‘Al zijn die alledaagse bekommernissen altijd verweven met de politieke situatie, dat is onvermijdelijk,” zegt Ghadeer Dajani, Palestijnse designer en productiemanager bij Disarming Design. “In een conflictsituatie is het onmogelijk om buiten de politieke situatie om te denken, aangezien alles in het dagelijkse leven, elke keuze die je maakt, alles wat je zegt, alles wat je gelooft, elke stap die je zet, beïnvloed is en bepaald wordt door politieke ontwikkelingen.’

‘Het dagelijkse leven is het gevolg van politiek, voornamelijk van slechte politiek. Wanneer je reist, wanneer je je verplaatst van stad naar stad, wanneer je thuis elektriciteit gebruikt, wanneer je water drinkt, wanneer je geconfronteerd wordt met hoge prijzen, aangezien je zelf niets kan importeren. Alles is verbonden met politiek,’ voegt Raed Shams eraan toe. Shams is de zakelijk manager van het label.

‘Op het einde van de dag is elke boodschap in Palestina een politieke boodschap, zelfs kiezen om geen politieke boodschap te willen overbrengen is in se een politieke keuze,’ besluit De Vet.

‘Op het einde van de dag is elke boodschap in Palestina een politieke boodschap, zelfs kiezen om geen politieke boodschap te willen overbrengen is in se een politieke keuze.’

Raed Shams, zelf van Palestijnse afkomst, zegt dan ook dat Palestijnen enorm politiek bewust zijn. Hun eigen politieke situatie zorgt ervoor dat ze aansluiting vinden bij strijd, verzet en tragedie in andere delen van de wereld. Palestijnen zijn ondanks hun beperkte bewegingsvrijheid en fysieke begrenzing bijzonder wereld-bewust.

Ondanks de onvermijdelijke verwevenheid tussen kunst en politiek, is politiek niet het centrale thema van het design label. Niet de politieke boodschap, noch de esthetische kwaliteit, maar wel de narratieve en conceptuele kwaliteit staat centraal. Er worden geen politieke woorden gebruikt en geen politieke beelden geïmpliceerd, maar wel menselijke vertalingen daarvan.

De Vet: ‘De producten vertellen iets op een humaan niveau, dat gaat voorbij elk vooroordeel, voorbij elke politieke kennis of voorkeur. Dit laat toe aan het publiek zich via deze voorwerpen te verhouden tot medemensen en niet tot een politieke situatie.’

Kruisbestuivingen

Verschillende breuklijnen, kruisbestuivingen en wisselwerkingen tekenen het Disarming Design-team.

Enerzijds is er de ontmoeting tussen internationale ontwerpers en Palestijnse ontwerpers en producenten. Internationale ontwerpers kwamen voornamelijk uit Nederland, maar verder ook uit Italië, Duitsland, Finland en zelfs Zuid-Afrika.

Onder lokale producten horen zowel particuliere ambachtslieden als organisaties, bedrijven en ngo’s, zoals bijvoorbeeld de Arab Blind Association in Jeruzalem en Bethlehem Fairtrade Artisans. De meest recente samenwerking van Disarming Design gebeurde met het Gaza Refugee Camp in Jerash, waar Palestijnse vluchtelingen reeds gehuisvest worden sinds 1967, na de Zesdaagse Oorlog.

Het is deze kruisbestuiving tussen het insider- en outsider-perspectief die dit project zo interessant maakt. De Vet: ‘De outsider en de insider bieden andere perspectieven. Uit de confrontatie van deze verschillende perspectieven ontspringt een conversatie. Het is inspirerend om het referentiekader van de ander te leren kennen. Het is immers in de ogen van de ander dat je jezelf ziet.’

‘Deze verontwaardiging, deze shock zijn waaruit de producten vaak ontstaan.’

Shams: ‘Wij Palestijnen zien veel dingen als doodgewoon, als onderdeel van het landschap van elke dag. Een checkpoint passeren is iets normaal, een bom horen is deel van het alledaagse leven. Maar het is raar dat wij die dingen niet uitzonderlijk vinden. Anderen zien dat wij zulke dingen niet eigenaardig vinden, en vinden dit op hun beurt bijzonder bizar. Voor internationale mensen zijn die dingen namelijk uiterst shockerend. Deze verontwaardiging, deze shock zijn waaruit de producten vaak ontstaan.’

Een tweede breuklijn en wisselwerking vindt plaats tussen designers en ambachtslieden. De confrontatie van verschillende achtergronden van de medewerkers van het label zorgt voor een treffen tussen verschillende manieren van denken. Op het kruispunt van de verscheidene disciplines ontstaan niet enkel bijzondere voorwerpen, maar ook nieuwe vormen van artistieke samenwerking.

Het design label heeft er ook bewust voor gekozen om niet enkel internationale, maar vooral Palestijnse artiesten en designers bij het project te betrekken. Om een scheeftrekking en hiërarchie tussen Palestijnen en internationale betrokkenen te vermijden, zorgde Disarming Design er steeds voor dat het merendeel van de deelnemende designers van Palestijnse origine waren.

“ ‘Everywere’ Fisherman’s Box” in de rechter benedenhoek, Design Museum Gent

Alice Devenyns​

Palestijnen hebben nood aan meer verbondenheid

Disarming probeert, naast Palestijnen en Europeanen, en designers en ambachtslieden, ook Palestijnen zelf opnieuw met elkaar te verbinden. Het label wil de band tussen Palestijnen uit de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, en de uitgeweken Palestijnen weer aanhalen. Deze connectie is voornamelijk virtueel en symbolisch, aangezien fysiek contact wordt verhinderd.

De verschillende Palestijnse Bezette Gebieden staan met elkaar in contact via dit project. De voorwerpen die in de Gazastrook gemaakt worden kunnen enkel via informele kanalen naar Ramallah gebracht worden en daarna naar België, waar de stock wordt bewaard. Ook de voorwerpen zelf streven ernaar om de band tussen Palestijnen in Gaza, Oost-Jerusalem, Israel, de Westelijke Jordaanoever en de hele wereld te herbevestigen.

Deze nood aan connectie komt mede voort uit de ervaring van de ontbinding van de Palestijnse identiteit. Deze identiteit wordt onder andere gevormd door een sterke gedeelde herinnering aan een tijd waarin Palestina één land was. Door de complicaties van de bezetting, het verstrijken van de tijd en de diaspora van Palestijnen vervormt en vervaagt deze herinnering langzaamaan.

Herinnering is dan ook een terugkerend thema in de ontwerpen. Zo heb je bijvoorbeeld “Memory Belt”, die de vervormde en vervaagde herinneringen verbeeldt van de oude huizen die Palestijnen moesten achterlaten. Tegelijkertijd houdt de ‘Memory Belt’ deze beelden ook samen.

Een ander belangrijk aspect van de Palestijnse identiteit zijn de ambachten zelf. Folklore en traditionele ambachten worden vandaag steeds minder onderhouden en doorgegeven aan de volgende generatie, en dreigen dus verloren te gaan.

Folklore en traditionele ambachten worden vandaag steeds minder onderhouden en doorgegeven aan de volgende generatie, en dreigen dus verloren te gaan.

De diaspora maakt het moeilijker om de Palestijnse folkore in leven te houden, aangezien ze niet meer samen uitgeoefend kan worden. Ook het fenomeen van de globale vrije markt is niet gunstig voor het behoud van traditionele ambachten. Iets produceren in de Palestijnse gebieden is duur, gezien de kleine schaal, de hoge prijs voor het importeren van grondstoffen en de soms verouderde productiemethoden. Palestijns handwerk wordt zo weggeconcurreerd door “Made in China”. Het voorwerp “Proudly Made in Palestine” speelt met dit idee.

De Israëlische bezetting belet een verbetering in het Palestijnse concurrentievermogen. De prijzen zijn zo hoog door de door Israël opgelegde hoge belastingen en het verbod op vrij verkeer, waardoor transportkosten de hoogte in schieten.

In deze tijden van ontbinding, probeert Disarming Design dus ruimte te creëren voor verbinding. Een mooi voorbeeld hiervan is “Jerusalem Spell”. Het is een tote-bag met geluidsgolven en een QR-code op gezeefdrukt. De QR-code leidt je naar een geluidsfragment op SoundCloud waarop alledaagse iconische geluiden in de oude stad van Jeruzalem te horen zijn. Dit maakt het mogelijk voor Palestijnen die niet meer binnen mogen in Jeruzalem om zich toch verbonden te blijven voelen met die plek.

Smokkelen van Gaza tot België

Het stimuleren van deze hernieuwde connectie tussen Palestijnen is echter geen evidentie. De overdracht naar België van de voorwerpen die in Gaza geproduceerd werden, was een heikele onderneming. Het is vandaag onmogelijk om deze voorwerpen op een legale manier uit de Gazastrook te krijgen.

Voor het transport werd dus voornamelijk beroep gedaan op diplomaten of internationale contactpersonen die in de Gazastrook werkzaam zijn. Zij konden de objecten onder meer via hun auto’s van Gaza naar de Westelijke Jordaanoever brengen, van waar ze gemakkelijker een weg naar Europa konden vinden.

Disarming Design wist tot nu toe enkel te overleven door terug te vallen op bestaande structuren en samenwerkingen met andere instituties en individuen. Zo werd ongeveer twee derde van de voorwerpen die uiteindelijk in België aankomen meegebracht in privé koffers.

Representatief voor dit parcours vol obstakels is “‘Everywere’ Fisherman’s Box”. In de Gazastrook is het vandaag bijzonder moeilijk om je beroep als visser nog uit te oefenen. Vele regels en gelimiteerde ruimte leggen de Palestijnse vissers in Gaza beperkingen op. Het kistje is gemaakt voor de opslag van gebruiksvoorwerpen van vissers en de cover is een kentekenplaat van een vissersboot. Het ontwerp wil hiermee de vele problemen waarmee vissers in Gaza geconfronteerd worden, aan het licht brengen.

Om “‘Everywere’ Fisherman’s Box” uit Gaza tot in België te krijgen, werden de kist en de kentekenplaat afzonderlijk getransporteerd om geen achterdocht op te wekken bij de Israëlische douanediensten.

Annelys De Vet en haar naaste medewerkers zeggen dat deze manier van transporteren niet duurzaam is. Het terugvallen op informele handelsroutes is echter noodzakelijk door hun kleinschaligheid. Van zodra het label zelfvoorzienend wordt, is het van plan te investeren in formele mogelijkheden van grootschaliger transport. De Israëlische overheid is achterdochtiger tegenover privé transport dan gecommercialiseerde producten.

“Soccer Keffiyeh”, “Made in Palestine” en “Lullaby”, Design Museum Gent

Alice Devenyns​

Economische impact

Naast het bevorderen van de emotionele en culturele band tussen Palestijnen over de hele wereld, streeft Disarming Design ook naar materiële verbetering. Producenten worden waar mogelijk volgens Fair Trade-standaarden betaald. Verder wordt elke vorm van winst volledig opnieuw geïnvesteerd in de uitwerking van nieuwe ontwerpen in de create-shops.

Hoewel Disarming Design een bijdrage levert aan de werkgelegenheid in de regio, blijft de economische impact vooralsnog beperkt. Het label is immers nog te klein om lokale ambachtsmannen volledig te kunnen onderhouden. Momenteel focust het label dus voornamelijk op de ‘empowerment’ van lokale initiatiefnemers, door de lancering van lokale projecten en industrieën te ondersteunen.

Ook draagt Disarming Design bij aan het bewaren en doorgeven van de knowhow binnen een bepaald ambacht. De Palestijnse gebieden worden gedwongen om terug te vallen op deze traditionele technieken, aangezien in Gaza geen machines toegelaten worden door Israël. Disarming Design helpt lokale ambachtslieden om de vele nadelen van deze traditionele technieken om te zetten in een voordeel.

Wat met Israel?

Kan je over Palestina praten zonder het over Israël te hebben? Binnen het narratief dat Disarming Design wil aanbieden, is er geen plaats voor Israël, als staat of nationale identiteit. ‘Maar het spreekt voor zich dat als de bezetting van de Palestijnse gebieden invloed heeft op elk aspect van het dagelijkse leven, hetzelfde evengoed voor Israël geldt,’ zegt Annelys.

Israël heeft de media, de tools, de middelen en de nodige lobby aan zijn kant. Het Palestijnse narratief vindt zijn weg naar de media minder snel.

Indirect voert Disarming Design from Palestine verzet tegen de Israëlische bezetting. Het design label zorgt ervoor dat het Palestijnse erfgoed niet verloren gaat, evenals de verhalen over het dagelijkse leven en de menselijke waardigheid van de Palestijnen. Dit zijn drie scenario’s die Israël juist wenst te voorkomen.

Er is dus geen ruimte voor een samenwerking met Israël. Er kan niet samengewerkt worden met een door de Israëlische staat ondersteund instituut, aangezien het label zo zou terugvallen op middelen die voortgebracht zijn uit de bezetting. En nog veel belangrijker, zou een toenadering tussen Disarming Design en Israëlische individuen, volgens De Vet, de veilige en beschermde zone waarin Palestijnen zich onder het project begeven aantasten.

Disarming Designs narratief focust uitsluitend op de Palestijnse realiteit. Israël heeft niet het recht ook in dit project zijn plaats op te eisen, volgens De Vet. Israël heeft de media, de tools, de middelen en de nodige lobby aan zijn kant. Het Palestijnse narratief vindt zijn weg naar de media minder snel. Het label wil voor één keer deze scheeftrekking kunnen omdraaien.

Wij willen basisrechten!

Elk verhaal dat schuilgaat achter een voorwerp is persoonlijk en gaat zijn eigen weg op. ‘Maar als er dan toch een gedeeld narratief naar voren geschoven kan worden, is het wel dat enkele essentiële basis- of mensenrechten niet voorhanden zijn in Palestina. De meeste voorwerpen hebben het over de wens naar het recht op vrij verkeer, het recht op vrijheid, het recht op water, op werk, op een degelijk leven, het recht om naar je vaderland terug te kunnen keren,’ besluiten De Vet, Shams en Dajani in koor.

De tentoonstelling van “Disarming Design From Palestina” in het Design Museum in Gent kan nog bezichtigd worden tot 15 april. De tentoonstelling vindt plaats in het kader van het Under Construction Festival.